به چه دليل از امامان اين همه تعريف مي­شود در حاليکه به هيچ وجه نمي­توان به صورت عقل اين تعاريف را ثابت کرد؟

پيش از آن که به پاسخ سئوال مورد نظر بپردازيم لازم است به دو نکته مهم اشاره نمائيم:
الف: آنچه از اوصاف، فضائل، مناقب و صفات کماليه درباره امامان معصوم و بزرگوار که مظهر تام و آينه تمام نماي وجود مقدس رسول گرامي اسلام هستند، شنيده­ايم، تنها گوشه اي از کمالات موجود در آن بزرگواران مي­باشند که ما بر اساس آگاهي و در محدوده معرفت خودمان از آن اطلاع يافته­ايم و الا شناخت کامل و تحصيل علم به حقايق امامت و اوصاف امام کار هر کس نخواهد بود چنانچه از امام رضا ـ عليه السلام ـ نقل شده که فرمود: «هيهات! هيهات! عقل و دانش در او (معرفت امام و اوصاف او) گم و خردها حيران و چشم ها بي­فروغ و بزرگان کوچک و حکيمان متحيّر و خطيبان الکن و خردمندان قاصر و دانايان جاهل و شاعران درمانده و اديبان ناتوان و بليغان عاجزند که شأني از شئون و فضيلتي از فضائل امام را توصيف کنند و به ناتواني و تقصير خود معترفند، چه رسد به آن که کنه (حقيقت امامت و اوصاف) او توصيف شود و يا آن که چيزي از اسرار او (امامت و اوصاف آن) فهميده شود يا کسي قائم مقام او شود؟ نه، از کجا و چگونه چنين چيزي ممکن است، او مانند ستاره­اي است که از دسترسي و توصيف خلايق برتر است…»[1] و لذا گفته­اند: کتاب فضل تو را آب بحر کافي نيست، که تر کنم انگشت و بشمرم ورقش.
ب: تحصيل علم و آگاهي يافتن درباره اوصاف و ويژگي­هاي اشخاص خصوصا امامان معصوم مثل ساير علوم بايد اسباب و علل داشته باشد و علت علم تصديقي مي­تواند يکي از انواع حجت­هاي سه­گانه باشد که عبارت­اند از: قياس، استقراء و تمثيل، و قياس چه استثنائي و چه اقتراني بايد از دو مقدمه تشکيل يافته باشد که ممکن است هر دو مقدمه عقلي باشد و يا هر دو مقدمه غير عقلي (نقلي) باشد و يا يکي عقلي و ديگري نقلي (شرعي) باشد که فقط در يک صورت دليل کاملا عقلي به حساب مي­آيد و آن جايي است که هر دو مقدمه در قياس عقلي باشد.
 بنابراين گذشته از اين که دامنه تشخيص عقل به کليات محدود ميگردد، اکتفاء نمودن تنها به عقل براي تحصيل علم به مسائل و خصوصا اوصاف شخصي و حتي شخصيتي که ممکن است اکثر آن ها از امور جزئيه باشند کار درستي نخواهد بود. و اين در حالي است که در جاي خودش ثابت شده که ميان احکام عقلي و نقلي در غير موارد مستقلات عقلية (حسن و قبح) ملازمه وجود دارد و هيچگاه عقل سليم بر خلاف نقل معتبر و يا باالعکس نخواهد بود. و لذا هر چه را کتاب و سنّت قطعي، اثبات مي­کنند عقل آنرا تأئيد مي­کند و هر چه را عقل به دلائل عقلي اثبات مي­کند شارع و شرع مقدّس آنرا امضاء مي­نمايد و اختلاف و تضاد ميان عقل و شرع محال است و اين که در سئوال آمده که «تعاريفي که از ائمه مي­شود با دلائل عقلي قابل اثبات نيست» صرفا يک ادعا است. زيرا اوصافي که براي امامان در آيات قرآن و روايات معتبر و هم چنين در کتب معتبر تاريخي بر اساس استقراء به دست مي آيند، نه تنها منافات با عقل ندارد بلکه مورد تأييد عقل و دلائل عقلي مي­باشد.
و اما پاسخ به سئوال مورد نظر با توجه به دو نکته اي که توضيح داده شده اين است: اوصاف و فضائل و مناقب ائمه عليهم السلام به طور کلي به دو بخش تقسيم ميگردند:
 الف: اوصافي که به عنوان کلي مطرح است مثل عصمت که سر منشأ خيلي از اوصاف و فضايل مي­باشد، گذشته از دلائل نقلي از کتاب و سنّت، عقل بر ضرورت وجود آن در امام که رهبر و پيشواي بشريت به سوي کمال و سعادت است، دلالت مي­کند، چه آن که اولا «خداوند متعال جز افراد پاک باطن را خليفه (و امام) نمي­سازد تا از خيانت بر کنار باشد، چون اگر شخص آلوده اي را به عنوان خليفه (و امام) برگزيند، به مخلوقات خود خيانت کرده»[2] (و آن ها را گمراه نموده است) و ثانيا خداوند متعال اطاعت مطلق و بي­چون و چراي امامان را بر مردم واجب فرموده است و لازمه عقلي اين دستور معصوم بودن امامان از معصيت و خطاء و سهو مي­باشد زيرا بر خداوند حکيم محال است اطاعت و پيروي بي­چون و چرا را از کساني واجب کند که دچار گناه و خطا و سهو مي­گردد.
ب: اوصافي ديگر از قبيل جود، بخشش، ايثار، فداکاري، شجاعت و علم که به صورت جزئي در خيلي از افراد ممکن است وجود داشته باشد و در امامان عليهم السلام به تمام و کمال تحقق دارند، اثبات اين اوصاف و ويژگي­ها چيزي نيست که نياز به دلائل عقلي داشته باشد بلکه تاريخ زندگاني آن بزرگواران و دوران پر برکت حيات شان که در مرئي و منظر همگان بوده­اند، نه تنها دوستان بلکه دشمنان هم به آن اعتراف کرده­اند و انکار اين فضائل که دوست و دشمن به آن اعتراف دارند با عقل سليم سازگار نمي­باشد و بلکه بر خلاف سيره عقلاء است.وحال آنکه علي رغم سعي دشمنان در ناديده گرفتن فضائل ائمه عليهم السلام، کتب سِيَر و تاريخ آکنده است از ذکر فضائل آنان.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ امامت، آيت الله مکارم شيرازي.
2ـ امامت و رهبري، شهيد مرتضي مطهري (ره).

پي نوشت ها:
[1] . شيخ صدوق، کمال الدين و تمام النعمه، ج 2، ص 602.
[2] . شيخ صدوق، کمال الدين و تمام النعمه، ج 2، ص20.