بدن ما سیستمی به نام سیستم ایمنی دارد که یک شبکه پیچیده از سلول ها و ارگان های خاص است و از بدن در برابر میکروب ها و دیگر مهاجمان خارجی دفاع می کند. در هسته سیستم ایمنی بدن، توانایی تفاوت قائل شدن بین سلول ها خودی و سلول های مهاجم وجود دارد. وجود نقص در سیستم ایمنی می تواند موجب شود که بدن نتواند تفاوت بین سلول های خودی و غیر خودی را تشخیص دهد. وقتی این اتفاق می افتد، بدن آنتی بادی هایی را ایجاد می کند که به اشتباه به سلول های طبیعی خودش حمله می کنند. در عین حال، سلول های خاصی نظیر سلول های تنظیم کننده سلول های T می توانند کار خود را در راستای حفظ سیستم ایمنی بدن انجام دهند. نتیجه این اشتباه در سیستم بدن، بیماری های خودایمنی است. قسمت های بدن که تحت تأثیر بیماری های خودایمنی قرار می گیرند بستگی به نوع بیماری دارد. بیش از ۸۰ نوع شناخته شده بیماری خودایمنی وجود دارد.

بیماری های خودایمنی چقدر رایج هستند؟

به طور کلی، بیماری های خودایمنی جزء بیماری های رایج می باشند. به طوری که تنها در آمریکا بیش از ۲۳٫۵ میلیون نفر تحت تاثیر این بیماری ها قرار دارند. بیماری های خود ایمنی علت اصلی مرگ و معلولیت می باشند. برخی بیماری های خودایمنی نادر هستند، در حالی که برخی، مانند بیماری هاشیموتو، بسیاری از افراد را تحت تاثیر قرار می دهند.

چه کسانی بیشتر به این بیماری ها مبتلا می شوند؟

بیماری های خودایمنی می تواند بر روی همه افراد تاثیر بگذارد. با این حال برخی از افراد بیشتر در معرض خطر هستند. این افراد عبارتند از:

زنان در سنین باروری: زنان بیشتر از مردان دارای بیماری های خود ایمنی هستند. اغلب آن ها بیماریشان در طول سال های کودکی شروع می شوند.

افراد دارای سابقه خانوادگی: برخی از بیماری های خودایمنی مانند لوپوس و مولتیپل اسکلروزیس ارثی هستند. یعنی به ارث بردن ژن های خاص می تواند موجب افزایش احتمال ابتلا به بیماری های خودایمنی شود. اما به طور کلی ترکیبی از ژن ها و عوامل دیگر می تواند باعث شروع بیماری شود.

افرادی که در معرض چیزهای خاصی در محیط زیست هستند: رویدادهای خاص یا اثرات زیست محیطی ممکن است سبب برخی بیماری های خودایمنی شود یا آن ها را بدتر کنند. نور خورشید، مواد شیمیایی به نام حلال ها و عفونت های ویروسی و باکتریایی به بیماری های مختلفی مرتبط می باشند.

افرادی که نژادها یا قومیت ها خاص دارند: برخی بیماری های خودایمنی شایع تر هستند و یا بر گروه های خاصی از افراد تاثیر می گذارند. به عنوان مثال، دیابت نوع ۱ در افراد سفید پوست بیشتر رایج است. لوپوس در آفریقایی-آمریکایی ها و اسپانیایی ها بسیار جدی است.1

انواع بیماری های خودایمنی رایج

تاکنون بیش از ۸۰ گونه‌ی مختلف از بیماری های خودایمنی شناخته شده‌اند. در اینجا ۱۴ مورد از رایج‌ترین آنها را بررسی می‌کنیم.

۱. دیابت نوع ۱

هورمون انسولین در لوزالمعده ساخته می‌شود و به تنظیم قند خون کمک می‌کند. در دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی به سلول‌های سازنده‌ی انسولین در لوزالمعده حمله و آنها را نابود می‌کند. بالابودن قند خون موجب آسیب به رگ‌های خونی و همچنین اندام‌هایی مثل قلب، کلیه‌ها، چشم و اعصاب می‌شود.

۲. روماتیسم مفصلی

در این بیماری مفصل‌های بدن مورد حمله‌ی سیستم ایمنی قرار می‌گیرند. این حمله باعث بروز قرمزی، گرما، درد و سفتی در مفصل‌ها می‌شود. برخلاف ورم مفاصل که با بالارفتن سن پدیدار می‌شود، احتمال ابتلا به روماتیسم مفصلی از سی سالگی به بعد وجود دارد.

۳. پسوریازیس و آرتریت پسوریاتیک

معمولا سلول‌های پوستی رشد عادی دارند و هنگامی‌که سلول جدیدی تولید می‌شود، سلول‌های قبلی به سطح پوست آمده و از بدن دفع می‌شوند. پسوریازیس موجب تسریع رشد سلول‌های پوست می‌شود. در این حالت، سلول‌های اضافی روی هم انباشته شده و باعث قرمزی و زبرشدن پوست می‌شوند که به شکل پوسته‌پوسته یا پلاک پوستی دیده می‌شوند.

حدود ۳۰ درصد از افرادی که پسوریازیس دارند، به آرتریت پسوریاتیک نیز مبتلا می‌شوند. از علائم آرتریت پسوریاتیک می‌توان به التهاب، سفتی و درد مفاصل اشاره کرد.

۴. ام‌اس؛ یکی از بیماری های خودایمنی رایج

ام اس یا تصلب بافت چندگانه، نوعی بیماری است که به غلاف‌های میلین که سلول‌های عصبی را پوشش می‌دهند و وظیفه‌ی محافظت از آنها را دارند، آسیب می‌رساند. معیوب‌بودن غلاف‌های میلین باعث اختلال در ارسال پیام میان مغز و بدن می‌شود. این آسیب‌دیدگی می‌تواند باعث بروز نشانه‌هایی مثل بی‌حسی، ضعف، مشکل در تعادل و سختی در راه‌رفتن شود. این بیماری در شکل‌های مختلفی ظاهر می‌شود که در سطوح مختلفی پیشرفت می‌کند. حدود ۵۰ درصد از مبتلایان به ام‌اس پس از گذشت ۱۶ سال از مبتلا شدن به این بیماری، برای راه‌رفتن به کمک احتیاج خواهند داشت.

۵. لوپوس منتشر

اگرچه پزشکان قرن ۱۹ لوپوس را به‌خاطر دانه‌هایی که روی پوست ایجاد می‌کند، به‌عنوان یک بیماری پوستی توصیف کردند، اما در حقیقت اندام‌های دیگری از جمله مفاصل، کلیه‌ها، مغز و قلب نیز تحت‌ تأثیر لوپوس قرار می‌گیرند. درد مفصل، خستگی و ضایعه‌های پوستی از شایع‌ترین نشانه‌های این بیماری هستند.

۶. بیماری التهابی روده

بیماری التهابی روده اصطلاحی است که برای توصیف شرایطی که باعث ایجاد التهاب در جدار روده می‌شود، به‌کار گرفته شده است. هرگونه از بیماری‌های التهابی روده به بخش متفاوتی از دستگاه گوارش آسیب می‌رسانند.

«بیماری کرون» می‌تواند باعث سوزش در هر بخشی از دستگاه گوارش (از دهان گرفته تا مقعد) شود.

«کولیت زخمی» تنها جداره‌ی روده بزرگ شامل پس‌روده (کولون) و راست‌روده (رکتوم) را درگیر می‌کند.

۷. بیماری آدیسون

این بیماری روی غدد فوق کلیوی (آدرنال) که وظیفه‌ی تولید هورمون کورتیزول و هورمون آلدوسترون را برعهده دارد، تأثیر می‌گذارد. پایین‌بودن سطح این هورمون‌ها می‌تواند به روش ذخیره و استفاده بدن از کربوهیدرات ها و شکر اثر بگذارد. داشتن ضعف، خستگی، کاهش وزن و پایین‌بودن قند خون از جمله نشانه‌های این بیماری است.

۸. بیماری گِرِیوْز

این بیماری غده‌ی تیروئید در گردن را مورد حمله قرار می‌دهد و باعث تولید بیش‌ازحد هورمون‌ها می‌شود. هورمون‌های تیروئید مسئول کنترل انرژی و متابولیسم بدن هستند.

داشتن مقدار بیش‌ازحد این هورمون‌ها فعالیت‌های بدن را تشدید می‌کند و باعث ایجاد نشانه‌هایی مثل برافروختگی، افزایش ضربان قلب، عدم تحمل گرما و کاهش وزن می‌شود.

یکی از نشانه‌های رایج بیماری گریوز بیرون‌‌زدگی چشم‌هاست که با نام «اگزوفتالمی» شناخته می‌شود. در حدود ۵۰ درصد از مبتلایان به گریوز، بیرون‌زدگی چشم‌ها نیز مشاهده می‌شود.

۹. سندروم شوگِرن

این بیماری به مفاصل و همچنین غده‌هایی که مسئول مرطوب و روان نگه‌داشتن چشم‌ها و دهان هستند، آسیب می‌رساند. از علائم مشخص سندروم شوگرن می‌توان به درد مفصل، خشکی چشم و خشکی دهان اشاره کرد.

۱۰. تیروئیدیت هاشیموتو

در این بیماری، تولید هورمون تیروئید آهسته می‌شود و به اصطلاح «کم کاری تیروئید» به‌وجود می‌آید. بالارفتن وزن، حساسیت نسبت به سرما، خستگی، ریزش مو و ملتهب‌شدن غده‌ی تیروئید (گواتر) از نشانه‌های بالینی تیروئیدیت هاشیموتو است.

۱۱. میاستنی گراویس

میاستنی گراویس یا ضعف وخیم عضلانی نوعی فلج ماهیچه‌ای است که مغز دیگر نمی‌تواند کنترل ماهیچه‌ها را به‌درستی انجام بدهد. زمانی‌که این عصب‌ها دچار اختلال شوند، سیگنال‌هایی که از مغز برای هدایت عضلات فرستاده می‌شوند، کارکرد لازم را نخواهند داشت.

یکی از شایع‌ترین علائم آن ضعف عضلات است که با انجام فعالیت‌های بدنی بدتر و با استراحت‌کردن کمی بهتر می‌شود. در این بیماری اغلب عضله‌هایی که کنترل بلع و حرکات صورت را برعهده دارند، درگیر می‌شوند.

۱۲. التهاب رگ

التهاب رگ زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی به عروق خونی حمله می‌کند. التهابی که در اثر این حمله بوجود می‌آید، باعث انسداد رگ‌ها و کم‌شدن جریان فشار خون می‌شود.

۱۳. کم‌خونی پرنیشیوز

این بیماری بر روی پروتئینی به‌نام «فاکتور داخلی» اثر می‌گذارد که به روده‌ها برای جذب ویتامین ب۱۲ از غذا کمک می‌کند. بدون وجود این ویتامین، بدن قادر به ساختن گلبول قرمز به‌اندازه کافی نخواهد بود.

کم خونی پرنیشیوز بیشتر در بزرگسالان سن بالا شایع است. به‌طور عمومی این بیماری بر ۰٫۱ درصد از مردم اثر دارد، اما حدود ۲ درصد از افراد بالای ۶۰ سال در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.

۱۴. بیماری سلیاک

کسانی که مبتلا به بیماری سلیاک هستند، نمی‌توانند از غذاهای حاوی گلوتن استفاده کنند. گلوتن نوعی پروتئین است که در گندم، جو، چاودار و دیگر غلات یافت می‌شود. وقتی گلوتن وارد روده شود، سیستم ایمنی به آن حمله می‌کند و باعث سوزش و التهاب می‌شود. عده‌ی زیادی از مردم نسبت به گلوتن حساسیت دارند که جزء بیماری های خودایمنی به حساب نمی‌آید. اما نشانه‌هایی مثل اسهال و درد شکم در هر دو مورد مشابه است.2

برخی از علایم شایع بیماری‌های خود ایمنی

سرگیجه

تب خفیف

خستگی

خشکی دهان یا چشم

کاهش وزن

درد مفاصل منتشرشده

خارش پوست

بسته به این که کدام قسمت بدن تحت تاثیر این بیماری قرار گرفته، علایمی خاص بروز می کند

درمان بیماری‌های خود ایمنی

هدف اصلی از درمان این بیماری، از بین بردن علایم، کنترل آسیب ایجادشده به دلیل بیماری و حفظ توانایی بدن برای مبارزه با این بیماری است.

تزریق خون

درصورت اختلالات کلیه و کبد، به دلیل این‌که خون کافی در بدن تولید نمی شود، تزریق خون لازم است.

مصرف مکمل‌ها

ممکن است پزشک مصرف مکمل‌های جایگزین انسولین، هورمونی یا ویتامین‌ها را تجویز کند.

ورزش‌درمانی

اگر فرد از بیماری خود ایمنی مربوط به مفاصل، عضلات یا استخوان رنج می‌برد، درمان فیزیکی وی برای تقویت عضلات و راحت حرکت دادن قسمت‌های بدن بسیار ضروری است.

داروهای غیراستروئیدی ضدالتهابی

این نوع داروها مانند ناپروکسن و ایبوپروفن مسکن است و خشکی، درد و تورم بدن را برطرف می کند.

کورتیکواستروئیدها

این هورمون ها از طریق غدد فوق کلیوی تولید می‌شود. این هورمون‌ها در قالب تزریق، لوسیون ها، قرص‌ها و افشانه‌ها موجود است. ازآن جا که این داروها بسیار قوی است تنها دوز کم توسط پزشکان تجویز می‌شود، زیرا مصرف دوز بالا ممکن است باعث عوارض جانبی طولانی مدت شود.

نوع دیگر درمان شامل تزریق ایمونوگلوبولین وریدی است. گاهی اوقات، درمان به نوع بیماری خود ایمنی بستگی دارد. به‌عنوان‌مثال، در صورت بیماری کرون (انسداد روده) یا آرتریت ایدیوپاتیک، ممکن است به عمل جراحی نیاز پیدا کند.

درمان نادر دیگر نیز پلاسمافرزیس است که نوعی روش درمانی با تعویض پلاسمای خون فرد بیمار است. پلاسما به‌طور عمده آنتی‌بادی در خون حمل می‌کند. تنها در موارد شدید است که پزشک این روش را تجویز می‌کند.3

پی نوشت:
1.www.payamesalamat.com
2.www.chetor.com
3.www.hidoctor.ir