چکیده

درطول تاریخ اسلام از طرف ائمه امامیه(ع) افرادی مامور می شدند تا با عنوان مبلغ ، وکیل و یا قاصد به سرزمین های اسلامی رفته و ساکنان آن را با مبانی مذهب امامیه آشنا نمایند. از جمله این سرزمین ها قم و مناطق اطراف آن بوده که سابقه دوستی و محبت اهل بیت عصمت و طهارت(ع) را داشتند . یکی ازکسانی که برای تبلیغ مذهب امامیه مامور به هجرت شد، علی بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابیطالب (ع) مشهور به حضرت سلطانعلی بوده است. وی از طرف پدر، امام محمد باقر(ع) و به درخواست مردم فین کاشان و با هدف تبلیغ و ترویج مذهب امامیه در سال 113 ه. ق به این منطقه مهاجرت کرد . ایشان به مدت سه سال به تبلیغ مذهب امامیه پرداختند . حضور ایشان در منطقه با اقبال عمومی مردم مواجه گردید. این اقبال عمومی موجبات خشم و نگرانی حکام جور منطقه را فراهم کرد و منجر به شهادت وی در سال 116ه. ق گردید. عملکرد فرهنگی و اجتماعی حضرت به گونه ای بود که اکثر منطقه کاشان تحت تاثیر فعالیت های تبلیغی ایشان قرار گرفت، به طوری که این منطقه به یکی از مناطق و پایگاه های مهم شیعه امامیه درسده های بعدی مبدل گردید. ظهور عالمان و دانشمندان بزرگ مذهب امامیه در قرون متمادی اسلامی را می توان از آثار مهم فرهنگی این منطقه دانست. پس از شهادت حضرت سلطانعلی ، مرقد و مدفن ایشان ، پایگاهی برای تجمع شیعیان امامی منطقه شد. از بزرگترین آثار فرهنگی اجتماعی بعد از شهادت حضرت ، مراسم بزرگ داشت شهادت ایشان تحت عنوان ، مراسم قالی شویان است که هر ساله باشور و حماسه خاصی برگزار می گردد . در این تحقیق برانیم که ضمن اشاره مختصر به زندگی حضرت سلطانعلی، تاثیرات اجتماعی و فرهنگی وی را در منطقه کاشان مورد بررسی قرار دهیم.
کلید واژه ها : ائمه علیهم السلام ،امامزاده سلطانعلی ،کاشان ،مشهد اردهال ،مراسم قالیشویان .

مقدمه

بر اساس منابع تاریخی و رجالی، حضرت علی بن الامام محمد باقر (علیه السلام) معروف به سلطانعلی فرزند بلا فصل محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب، امام پنجم شیعیان بوده است (فخر الرازی :1409: 75)وی از مادری به نام ام ولد به دنیا آمد.( محمدبن نعمان ، بی تا : 172)در منابع تاریخی نامی از همسر ایشان برده نشده است اما بر اساس منابع موجود دو فرزند برای وی نام برده شده که یکی دختر و به نام فاطمه که به ازدواج امام موسی کاظم (ع) درآمد (مصعب زبیری،بی تا : 63)و دیگری احمد که در باغات خواجوی اصفهان مدفون است.( خوانساری،1391: 2)تاریخ تولد ایشان مشخص نیست. در بررسی های صورت گرفته در منابع متاخر چنین بدست می آید که این امام زاده عظیم الشان پس از دعوت مردم منطقه فین کاشان از طرف پدر مأمور به تبلیغ معارف اسلامی و شیعی در این منطقه شده و پس از سه سال فعالیت به دست حکام جور محلی به شهادت.( علی تشکری،1348 : 74)در برخی منابع به زمان حضور ایشان در سال 113 تا 116ه.ق به عنوان نایب خاص امامان پنجم و ششم(ع) و در منطقه فین کاشان اشاره شده است.( زجاجی،1378: 52)این حضور در زمان حکومت هشام بن عبدالملک(125-105.ق) بوده است.وی پس از سه سال فعالیت تبلیغی در سال 116ه.ق بدست حاکم محلی به نام زرین نعل به شهادت رسید ( علی تشکری ،1348 : 75)این حادثه حدوداً 55 سال پس از واقعه عاشورا اتفاق افتاد است.محل دفن ایشان در مشهد اردهال از توابع شهرستان کاشان اعلام شده است. (قزوینی رازی ،بی تا :198)در منابع تاریخی به چگونگی حالات و ضبط وقایع منسوب به ایشان به صورت واضح و شفاف اشاره نشده و بعضاً به ذکر نام و محل دفن ایشان بسنده شده است. محل دفن و شهادت ایشان در گذر زمان به همت ارادتمندان و حکام شیعه مورد توجه واقع شده و در زمان معاصر ملجا و ماوای علاقه مندان و ارادتمندان به اهل بیت عصمت و طهارت (ع)قرار گرفته است. عمده تألیفات معاصر که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تألیف شده است مستندات خود مبنی بر نحوه حضور و شهادت حضرت سلطانعلی را مستند به تذکره ای کرده اند که در سال 1305 ه.ق از روی نسخه ای منسوب به سال 1128ه.ق ، کتابت شده است.(مدنی کاشانی،1387: 23)در این تحقیق سعی بر آن است تا بر اساس منابع و مستندات تاریخی مکتوب و بعضاً تاریخ شفاهی به معرفی این امام زاده عظیم الشاًن و تاثیرات فرهنگی این امامزاده در منطقه بپردازیم.

معرفی حضرت علی بن محمد

حضرت سلطان علی بن محمد باقر(ع) یکی از امامزادگان معلوم النسب مدفون در ایران است. کنیه آن حضرت ابولحسن و ملقب به طاهر بوده است. ایشان فرزند بلافصل امام پنجم شیعیان بوده (ابن عنبه،بی تا :195)و در مشهد اردهال مدفون هستند.(قزوینی رازی ، 1358 : 198)این امامزاده عظیم الشان برادر امام صادق (ع) و پدر یکی از زوجات حضرت کاظم (ع) به نام فاطمه بوده است.( زبیری، بی تا : 63)

اثبات نسب حضرت سلطان علی

اکثر مورخین شیعه و سنی در این موضوع که علی بن محمد، فرزند بلافصل امام محمد باقر (ع) بوده است اتفاق نظر دارند. بیش از پنجاه منبع موثق درباره اثبات نسب حضرت سلطانعلی مطالبی را اشاره نموده اند.
امام فخر رازی درباره فرزندان امام باقر قائل به پنج پسر و سه دختر بوده است. وی علی بن محمد را فرزند بلافصل امام پنجم می شمارد. (امام فخر رازی ، 1409 : 75) علامه محقق علی بن عیسی اربلی قائل است که علی و خواهر اش زینب از مادری ام ولد و از فرزندان بلافصل امام محمد باقر (ع)هستند.( اربلی ، بی تا : 388). بر اساس نقل شیخ، مفید امام محمد باقر(علیه السلام) دارای هفت فرزند دختر و پسر بوده اند. ابوعبدالله جعفر بن محمد وعبدالله افطح از مخدره ام فروه و قاسم بن محمدبن ابی بکر و ابراهیم و عبیدالله از ام حکیم و علی و زینب و ام سلمه از مادری ام ولد بودند.(ابن جوزی ،بی تا : 341؛ابن نعمان ، بی تا :172 ،علامه مجلسی ،1371 : 105)

معرفی محل دفن

بر اساس نقل منابع تاریخی موثق محل دفن امامزاده سلطان علی بن محمد باقر (ع) در مشهد اردهال واقع است. (قزوینی رازی، 1409: 198) روستای مشهد اردهال از توابع قم ، هفت فرسنگی کاشان و متصل به قرأ کاشان است(حسینی قمی، بی تا: 72)این روستا در بین سه شهر قم،کاشان و دلیجان قرار گرفته است.(ادیب کرمانی،1396: 241)مشهد اردهال از نظر اداری تابع شهر کاشان و جزو دهستان اردهال است که دارای سوابق تاریخی زیادی است (کلانترضرابی، 1356: 432) شهر خاوه(خوایق) در 9 کیلو متری مشهد اردهال قرار دارد. خاوه در ازمنه قدیم جزو شهرهای بزرگ این حدود بوده است.این شهر با دوازده برج بلند به احتمال زیاد پایتخت کیخسرو پادشاه ایران بوده است.در کوه های اطراف مشهد اردهال آتشکده های زرتشتیان وجود داشته است. آثار این آتشکده ها در دامنه کوه های اطراف هنوز باقی است. (محسنی ،1383: 36) بقعه امامزاده سلطان علی در دامنه همین کوه ها برپا شده است. این بقعه از بناهای دوره مغول بوده و در دوران صفویه و قاجار نیز تعمیرات، الحاقات، تزئینات و کاشی کاری های زیادی در آن به عمل آمده است.(مصطفوی،1361: 432)بعضی باستان شناسان معتقدند این بقعه متعلق به دوره سلجوقی می باشد.این بنا به دستور مجدالدین عبیدالله کاشانی ساخته شده است.(نراقی،1348 : 126)

تاریخچه بنیان بقعه در مشهد اردهال

بنای اولیه گنبد و بارگاه امام زاده سلطانعلی بن محمد بر اساس شواهد معماری از آثار دولت سلاجقه است و سپس دردوران صفوی تغییراتی اساسی در آن صورت گرفته است. ( فیض قمی،1350 : 64) این بنا به احتمال زیاد از جمله بناهای خیریه فراوانی است که ابوالقاسم مجدالدین عبیدالله کاشی وزیر سلطان برکیارق احداث نموده است . (نراقی : 1348: 126)
عالم معتمد علامه ضیاء الدین سید ابوالرضا فضل الله حسنی القاسانی از علمای قرن ششم ه.ق .و متوفی 588 ه.ق در قسمتی از دیوان خود در وصف هجوم ملک سلجوقی، ابن محمد بن ملکشاه سلجوقی به بارکرسف و تمجید احداث ساختمان بقعه و بارگاه به دست مجدالدین، قصیده هایی سروده است. قصیده وی با عنوان قصیده فی بنأ مجدالدین لمشهد بارکرسف که درصفحه 82 دیوان به آن اشاره شده است. دردیوان وی قصیده دیگری در مدح مجدالدین عبیدالله کاشی وزیر عهد سلاجقه آمده است . وی وفات مجدالدین را در سال 535ه ق دانسته و از محل دفن وی در مشهد بارکرسف نام برده است . (محسنی ،1383: 104)
نخستین مولفی که بر دفن حضرت سلطان علی در مشهد بارکرسف حوالی کاشان خبر داده است صاحب کتاب النقض است. نویسنده مشهور عبدالجلیل قزوینی در النقض ضمن تمجید حسن دینداری مردم کاشان از بنای مشهد امامزاده علی بن باقر (ع) به بارکرسف، از مجدالدین نیزیاد کرده است(قزوینی رازی،1358: 198). وی احداث عمارت امامزاده علی بن محمد باقر در بارکرسف توسط مجدالدین را دلیلی برای اثبات عقیده شیعی و ایمان مردم کاشان دانسته است. (محسنی ،1383: 30)

اهمیت بقعه حضرت سلطانعلی در طول تاریخ

مشهد بارکرسف در بین سال های 853-226 ه.ق مورد توجه بسیار بوده است. (فیض قمی ،1350: 56) رونق این مشهد ازساخت قبه ای رفیع،در-های بدیع و منبت ،صفه ای مجلل،صحن های بزرگ قدیمی و جدید همچنین گلدسته های متعدد و نقاره خانه ها ی سه گانه داشتن زیورآلات ،مرافق ،خدام و اوقاف در قرونی که این بقعه مرکز نذورات و قربانی وتوجه پادشاهان و درباریان بوده ،ثابت می گردد.)فیض قمی،1350: 63)این در حالی است که حرم مطهرحضرت معصومه(س) و بارگاه منور ایشان در قم همزمان با دفن شاه بیگم خواهر شاه طهماسب صفوی در جوار حضرت معصومه (س) رو به آبادی نهاده و در زمان فتحعلی شاه قاجار با تزئینات بسیار ،درهای طلا و ضریح نقره ای از آستان مقدس سلطانعلی پیشی گرفت. قالی شویان(بلوکباشی،1379: 343)
بیان تاثیرات امام زاده سلطانعلی بر منطقه کاشان
سلطانعلی بن محمد باقر( ع) ازجمله نمایندگان ائمه عصمت و طهارت بوده که به منظور گسترش اسلام و ترویج مذهب تشیع و توسعه مراکز دینی و علمی از طرف پدر خویش مامور به حضور در منطقه کاشان گردید . فعایت های تبلیغی وی در این منطقه باعث تثبیت مذهب تشیع و ایجاد فرهنگ شیعی در بین مردم شد. علاوه بر آموزه های فرهنگ شیعی توسط علی بن محمد علیه السلام ،شهادت وی نیز موجب ایجاد فرهنگی عظیم و سنتی ماندگار در بین مردم منطقه گردیده است. مراسم قالیشویی در منطقه کاشان یکی از مهمترین آثار این سنت های ماندگار پس از شهادت وی است که نماد و احیا کننده تشییع وتغسیل حضرت سلطانعلی بن محمد باقر(ع) است. این سنت علاوه بر معرفی و بیان نحوه به خاک سپاری این امام زاده عظیم شان به ترویج و احیای آموزه های مهم فرهنگ شیعی نیز می پردازد . زنده کردن یاد و خاطره عاشورا، پیام ها و آموزه های آن واقعه بزرگ و تاثیرات اجتماعی فراوان متاثر از آن، از جمله دستاورد های این مراسم سنتی می باشد. دراینجا برانیم تا به آثار و تاثیرات اجتماعی فرهنگی سیاسی مهم این امامزاده عظیم الشاًن در منطقه کاشان بپردازیم .

نحوه برگزاری مراسم قالیشویان

مرحله اول : جمعه جار

در نخستین جمعه از فصل پاییز و یک هفته پیش از مناسک قالی شویان، مراسم جار( روز فراخوانی مردم به مراسم قالی شویان) در فین(کاشان) برگزار می‌‌گردد. جمعه جار پیام آور فرا رسیدن سالروز شهادت حضرت سلطان علی(ع) و روز موعود برای گردهمایی مردم فین است. پس از انقلاب اسلامی ، تعیین روز قالی شویان و اعلام آن به مردم به عهده ستاد برگزاری مراسم سنتی مذهبی قالیشویان است این ستاد روز مراسم قالیشویی را معمولاً در دومین جمعه پائیز تعیین می‌‌کنند.اگر این جمعه به روزهای سوگواری مذهبی مانند تاسوعا، عاشورا، یا به روزهای جشن مذهبی ،مانند مبعث، میلاد پیامبراکرم (ص)،میلاد حضرت علی علیه السلام ویا میلاد امام زمان بیفتند،مراسم را یک هفته قبل و یا بعد انتقال می دهد با این تذکر که این مراسم نباید به قبل از ماه مهر و یا پس از هفده مهر بیفتد (بلوکباشی ،1379 :38)

مرحله دوم : شروع مراسم

در آغاز مراسم قالیشویان مردان فینی (ازاهالی کاشان ) که قبلا به همراه خانواده های خود به مشهد اردهال آمده اند، با چوب های تراشیده مخصوص خود درحالی که هزاران تماشاچی انها را مشایعت می کنند، به طرف بقعه امام زاده سلطانعلی حرکت می کنند. ایشان در طول مسیر چوب های خود را در هوا و بالای سر خود تکان داده وفریاد «یا حسین» سر می دهند . پس از رسیدن به امام زاده ، چند نفر از مقامات و نماینده اوقاف و هیئت امنای آستانه و معتمدان به استقبال آنها آمده و سپس خطیبی خطبه ای در مناقب حضرت سلطانعلی می خواند و سرانجام با ذکر مصیبت حضرت سیدالشهداء به سخنان خود پایان می دهد . پس از آن یکی از ریش سفیدان تقاضای آوردن قالی را می کند. قالی مخصوص امام زاده شهید که به صورت یک تخته قالی لوله شده و بر روی ان یک پارچه سیاه کشیده شده را از داخل حرم بیرون آورده و به بزرگان فینی می سپارند. جوانان چوب به دست آن قالی را از بزرگان تحویل می گیرند و بردوش گرفته به طرف نهر حضرت سلطانعلی در میدان مقابل زیارتگاه انتقال می دهند و در کنار نهر روی زمین گذاشته و دور آن حلقه می زنند. آنها برای غسل دادن قالی شهید، سر چوب های خود را در آب چشمه فرو کرده و بیرون می آورند و قطرات آب چوب ها را روی قالی و مردمی که کنارشان ایستادند می پاشند و بدین شیوه قالی که نمادی از شهید دشت اردهال است به صورت نمادین شسته و غسل می دهند. پس از پایان آداب غسل، قالی را دوباره به دوش گرفته و به آستانه امامزاده باز می گردانند . (امامت، 1344: 32)

بررسی آثار مراسم قالیشویان در منطقه

مراسم قالیشویان علاوه بر آثار دینی خود تاثیرات فرهنگی اجتماعی اقتصادی مهمی نیز بر منطقه کاشان داشته است که در اینجا به بعضی از موارد ان اشاره می کنیم :

آثار فرهنگی مراسم قالیشویان

1-مراسم قالیشویان مظهر وحدت اسلامی شیعی منطقه

درشب جمعه ای که مراسم قالیشویان انجام می شود، مردم از اطراف و اکناف به آنجا آمده و درکنارمزارحضرت سلطانعلی بیتوته می کنند . این مراسم با حضور عاشقان خاندان عصمت و طهارت و با جمعیتی چند دهزا ر نفری که از نقاط دور و نزدیک به منطقه کاشان می آیند ، برگزار می گردد. اکثر حاضرین دراین مراسم از مردم ولایات کاشان و حومه، تهران، قم، اصفهان، ساوه، خمین، گلپایگان، جاسب، نراق، خاوه، نشلج ، سیناق، و روستاهای اطراف بوده که برای شرکت و برگزاری مراسم قالیشویان حضوربه هم می رسانند. (زجاجی کاشانی ، 1378: 149) در هنگام برگزاری مراسم ، تمامی شرکت کنندگان یک صدا و یک دل ندای یا حسین یا حسین سر می دهند. این مراسم یکی از بزرگترین نماد های وحدت اسلامی شیعیان است که در بزرگداشت و احیای عزای فرزندان حضرت فاطمه (س)برگزار می گردد.

2- تثبیت و تحکیم شعائر شیعی

آنچه از بررسی و تحلیل مراسم قالیشویان بدست می آید، آن است که این مراسم از ابتدا تا انتها حاوی شعائرمختلف دینی و شیعی است. بزرگترین پیام این مراسم مسئله بیعت عمومی با ولایت خاندان عصمت و طهارت است که مردم به منظور بزرگداشت یاد و خاطره حضرت سلطانعلی و شهادت مظلومانه ایشان بدورهم جمع می گردند . درحین برگزاری این مراسم ، شعائر دینی مختلفی از قبیل برگزاری نمازجماعت، دعا و توسل ،نذر و نیاز ، نوحه خوانی و عزاداری ، وعظ و خطابه و سخنرانی های مذهبی ، پرده خوانی و تعزیه خوانی به چشم می خورد . اجرای تمامی این شعائر در طول مراسم قالیشوی موجبات تثبیت و تحکیم شعائر مذهبی و شیعی را فراهم کرده است.

3- قالیشویی، بزرگداشت شهادت سلطانعلی، احیای خاطره کربلا و تفکر ظلم ستیزی

یکی از مهمترین دستاوردهای سیاسی معنوی مراسم قالیشویان ، زنده کردن یاد و خاطره شهادت سلطانعلی و یارانش و ایجاد نوعی وحدت و همبستگی اجتماعی و آمادگی برای مبارزه با طاغوت های زمان می باشد. داستان شهادت امامزاده سلطانعلی بن مایه و مضامینی مشابه با واقعه کربلا دارد پیام هردو ظلم ستیزی طبق نقل تذکره حضرت سلطانعلی که به چگونگی حضور و شهادت حضرت پرداخته است، شباهت بسیاری در نحوه شهادت حضرت سلطانعلی با حضرت اباعبدالله الحسین به چشم می خورد به گونه ای که بین افراد و شخصیت های این حادثه با می توان تناظر های قائل شد.. دربررسی های بدست آمده پیام های معنوی و شعارها ی این مراسم نیز با شعارها و پیام های واقعه عاشورا همخوان و شبیه است .عمده شعارها و نمادهای موجود در مراسم قالیشویان برگرفته از واقعه کربلا است. ندای یا حسین یاحسین که از ابتدای مراسم تا پایان آن یکسره درمراسم طنین انداز بوده و شور و حال و هیجان عجیبی به شرکت کنندگان در این مراسم می بخشد بزرگترین دلیل این ادعا است.روضه-های فراوان از واقعه عاشورا که توسط مداحان و سخنرانان این مراسم خوانده می شود خود دلیل دیگری براین مدعا است. تمامی شرکت کنندگانی که با شور و حال و غیرت دینی دراین مراسم شرکت کرده اند یک صدا با ندای یا حسین یا حسین اعلام برائت از دشمنان و قاتلین حضرت سلطانعلی و ابراز حزن و اندوه، با این شعار واقعه عاشورا “هیهات من الذله” میثاقی دوباره می بندند.

بررسی آثار اجتماعی مراسم قالیشویان

مراسم قالیشویان علاوه بر دستاوردهای فرهنگی، دستاوردهای دیگری نیز به دنبال داشته است. از جمله این دستاوردها آثار اجتماعی این مراسم است. حضور چند هزارنفری مردم دراین منطقه، ضمن بزرگداشت و تعظیم شعائر دینی و مذهبی به آشنا شده این افراد با آداب و رسوم و فرهنگ اجتماعی مردم بومی این منطقه ، سبک زندگی ،گویش های محلی، نحوه عشق ورزی و ارادت خاندان عصمت و طهارت ، آشنا شدن با آثار و ابنیه تاریخی ، مزارات و زیارت گاه ها و جز آن منجرمی شود.

بررسی آثار اقتصادی مراسم قالیشویان

مراسم قالیشویان علاوه بر دستاورد های فرهنگی و اجتماعی، دستاوردهای اقتصادی نیز به دنبال خود داشته است. دربررسی های به دست آمده هرساله همزمان با فرا رسیدن مراسم قالیشویان بازاری در کنار بقعه امام زاده سلطانعلی در مشهد اردهال بر پا می شود . این بازار حدود 8تا 10 روزبر پاست که یکی دو روز قبل از مراسم و سپس تا یک هفته پس از مراسم به طول می انجامد . این بازار از دسته بازارهای ادواری و سالیانه « مکاره ای » است که یک بار در سال و در فصل و زمان معین تشکیل می شود . این بازار ضمن ارائه مایحتاج زائرین زیارتگاه حضرت سلطانعلی، مکان بسیار مناسبی برای معرفی ظرفیت های اقتصادی منطقه، همچنین آشنا شده زائرین با تولیدات محلی اعم از کشاورزی، دامی، صنایع دستی وخانگی ، غذاها ،نوشیدنی ها و خوراکی های محلی چز آن می باشد
از مهمترین ویژگی این بازار پیوند آن با مذهب و برپایی همزمان با مراسم زیارت حضرت سلطانعلی و مراسم قالیشویان است به همین دلیل بسیاری از زائرین با دیدگاه معنوی و به منظور تیمن و تبرک مایحتاج خود و حتی نیازمندی های سالیانه خود را از این بازار تهیه می نمایند . (بلوکباشی ،1379: 40)

ثبت جهانی مراسم سنتی قالیشویان

مراسم قالیشویان علاوه براینکه به عنوان یک مراسم محلی در داخل کشور از جایگاه مهمی برخورد دار است، در سطح جهانی نیز از اهمیت و توجه ویژه ای برخوردار گردیده است. بنا بر اظهارات حاج محمد احترامی مسئول ستاد برگزاری مراسم سنتی قالیشویان، به نقل از دکتر محمدرضا مجیدی سفیر و نماینده ایران در یونسکو از ثبت جهانی مراسم قالیشویان در فهرست میراث فرهنگی ناملموس خبر داد. ایشان افزودند که با تلاش های انجام گرفته،توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و نماینده دائم ایران در یونسکو ، مراسم قالیشویان به ثبت جهانی رسید.(احترامی ، محمد. وب سایت قالیشویان)

مدیحه سرایی شاعران در مدح و سوگواری حضرت سلطانعلی

یکی از مهمترین آثار و برکات فرهنگی بارگاه حضرت سلطانعلی، سوق دادن ذوق و هنر شاعران و ارادتمندان به سمت امور دینی و مذهبی بوده است، شاعران بسیاری درطول تاریخ، عشق و ارادت خود را با سرودن اشعاری درمدح و رثای این امامزاده عظیم الشان ابراز نموده اند. قدیمی ترین شاعری که در دیوان خود از حضرت سلطانعلی نام برده است،جناب علامه ضیاء الدین سید ابوالرضا فضل الله حسنی القاسانی از علمای قرن ششم ه.ق .و متوفی 588 ه.ق است. از دیگر شاعران وارادتمندان معاصر، میرزا حبیب الله خباز کاشانی متوفی 1384ش بوده است. وی اشعاری در مدح و رثای حضرت سلطانعلی سروده است. از خصوصیات منحصر به فرد وی این است که تمامی وقایع مربوط به حضور تا شهادت حضرت سلطانعلی تحت عنوان منظومه شهادت نامه حضرت سلطانعلی به نظم در آورده است. (مدنی کاشانی،1387 : 84)

آثار زیارت امامزاده سلطانعلی در احیاء و گسترش فرهنگ زیارت در منطقه

یکی از مهمترین عواملی که در تثبیت فرهنگ و مظاهر مذهب تشیع تاثیر بسزایی داشته است، وجود زیارتگاه ها، امامزادگان در مناطق مختلف ایران است. بقعه امامزاده سلطانعلی درمنطقه کاشان همواره در طول تاریخ بعنوان کانون محبت به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) نقش بسزایی در ایجاد این ارتباط بین شیعیان و زائران با خاندان عصمت بوده است. شیعیان در طول سال ضمن حضور در این مکان مقدس و تجدید بیعت با خاندان عصمت و طهارت، این امامزاده را ملجا و ماوایی برای ارتباط معنوی ، درخواست حاجات اخروی و دنیوی خود قرار داده اند .

موقوفات امام زاده سلطانعلی

شیخ محمد باقر مرندی ، تعداد این موقوفات را 16 قلم ذکر کرده است :
بیست طاق از بیست ودو طاق آب اراضی و املاک چشمه سارهای قریه خاوه اردهال.
هشت طاق از بیست و چهارطاق آب قنات و قریه کرمه اردهال.

شش دانگ مزرعه علی آباد وقفی

نیم طاق و سه سرحه آب قنات قریه حسنارود با املاک تابعه
یازده سرجه آب قنات قریه بارکرسف با املاک تابعه
یک طاق مجاری لاران مشهد اردهال با املاک تابعه
اراضی غلام کریم و اراضی غیاث آباد
شش دانگ مزرعه دیزتشه کله جار
نیم طاق آب قریه سار
یک دانگ مشاع مزرعه طاق بر طاق
قطعه زمین حاسب در فین
هفت قدم و نیم مجاری و اراضی مزرعه جوشق با املاک تابعه آن
خاشاک پای پک آستانه
دو سهم از مجاری سفیداب فین کاشان
شش دانگ یک باب دکان اروسی دوزی در بازار قیصریه کاشان
سه طاق آب مزرعه غیاث آباد مشهد اردهال مخصوص شرب حمام و حیاض استانه و خانه های مجاورین استانه
(مرندی،1381: 43).
مراسم قالیشویان

نتیجه

یکی از امامزادگان مدفون در ایران امامزاده سلطانعلی بن محمد، فرزند بلافصل امام محمد باقر(ع) است.حضور این امامزاده در یکی ازمناطق مهم شیعه نشین ایران یعنی کاشان که از قرون نخستین ماًوی محبین و علاقه مندان به خاندان عصمت و طهارت بوده، براهمیت این امامزاده افزوده است. حضورحضرت سلطانعلی در این منطقه علاوه بر تثبیت مذهب تشیع در این منطقه، تاثیرات عمیق فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نیز داشته است. دراین تحقیق به بررسی آثار این بارگاه نورانی و دستاوردهای آن درمنطقه کاشان پرداخته ایم. مراسم قالیشویان به عنوان یکی از بارزترین دستاورد های سیاسی فرهنگی این امامزاده است که به صورت نمادین یاد و خاطره تشییع، تغسیل حضرت سلطانعلی را احیا می کند .این مراسم علاوه بر آثار فرهنگی ،آثار سیاسی اجتماعی و اقتصادی نیز به دنبال خود داشته است. از جمله آثار فرهنگی امامزاده سلطانعلی می توان به ایجاد وحدت اسلامی، تثبیت و تحکیم شعائر مذهبی و احیا تفکر ظلم ستیزی و زنده کردن یاد وخاطره واقعه عظیم کربلا اشاره کرد. از جمله آثار اجتماعی می توان به آشنا شدن زائرین و مسافرین با مزارات و اماکن و ابنیه های تاریخی و بافت بومی منطقه کاشان و تبدیل شدن بارگاه حضرت به یک پایگا ه مهم تاثیر گزار برای مراسم های ملی و مذهبی و مکانی برای حضور زائرین و مسافرین رهگذر،اشاره کرد ازجمله آثار اقتصادی این زیارتگاه نورانی می توان به تشکیل بازار سالیانه که هم زمان با مراسم قالیشویان برگزار می گردد اشاره نمود. بارگاه حضرت سلطانعلی دارای موقوفات بسیاری است که از قبل این موقوفات ، امکانات خوبی برای مرمت و گسترش بارگاه حضرت و رفاه حال زوار مهیا شده است. از جمله این موقوفات استراحتگاه های متعددی که درسال های اخیر برای سکونت موقت زائرین بناشده است .

پی‌نوشت‌ها:

1- دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان
2- پژوهشگر تاریخ اسلام . دانشگاه اصفهان

منابع و مأخذ
اربلی ، علی بن عیسی.( بی تا) .کشف الغمه فی معرفه الائمه ، قم :ادب
ابن عنبه ، سید الجمال الدین احمد بن علی الحسنی.(1961م). عمده الطالب فی انساب آل ابی طالب ،قم : شریف رضی.
ادیب کرمانی، غلامحسین(1396).تاریخ و جغرافیای قم ، به کوشش مدرسی طباطبائی ، تهران:وحید.
بلوکباشی، علی.(1379). قالیشویان ، تهران : دفتر پژوهشهای فرهنگی.
حسینی (امامت) ، سید عزیزالله.(1344). امامزادگان معتبر ایران و رجال مدفونین کاشان ، بی جا: کتابخانه گلزار .
حسینی قمی ، صفی الدین محمد بن محمد هاشم.(بی تا). خلاصه البلدان ، به کوشش حسین مدرسی طباطبائی، قم: حکمت.
خوانساری اصفهانی ،میرزا محمد باقر.(1391). روضات الجنات فی احوال العلما ء و السادات، قم : کتابخانه اسماعلیان .
رازی ، امام فخر.(1409ق). الشجره المبارکه فی انساب الطالبیه ، قم: مکتبه آ به الله العظمی مرعشی النجفی.
زبیری ، ابی عبدااله مصعب بن عبد الله بن مصعب ثابت.(بی تا) .نسب قریش ، بی جا.
زجاجی مجرد، مجید.(1378ش). حماسه تاریخی مشهد اردهال ، تهران:سبحان.
فیض قمی ، عباس.(1350). گنجینه آثار قم ، قم : مهر استوار .
قزوینی رازی ، نصیر الدین ابوالرشید عبدالجلیل.(1358). مثالب النواصب فی النقض بعض الفضائح الروافض (النقض) ، تهران : انجمن آثار ملی.
کلانتر ضرابی، عبدالرحیم(1356). تاریخ کاشان ، تهران:امیرکبیر.
مدرسی طباطبائی ، حسین(1364). قم نامه ، قم : کتابخانه ایت الله مرعشی .
مفید ، محمد بن نعمان.(بی تا). ، الارشاد ، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی ، تهران: علمیه اسلامیه .
مدنی کاشانی ، ملاعبدالرسول(1387). شرح زندگانی و شهادت حضرت سلطانعلی بن محمد باقر (ع)، کاشان:مرسل .
محسنی، سید علی .(1383). نورباقر (ع) ، قم : مشهور.
مرندی ، محمدباقر.(1381).، نورباهر، قم :
مصطفوی ، سید محمد تقی.(1361). آثار تاریخی تهران ، تصحیح میر هاشم محدث، تهران:انجمن آثارملی .
نراقی ، حسن.(1348). آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز ، تهران:انجمن آثار ملی.
احترامی ، محمد ، ثبت جهانی مراسم قالیشویان ، 15/5/92.
http://www.shahideardehal.ir