چکیده

از آنجا که پیامبر بزرگوار اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیتش (علیهم‌السلام) به بارگاه حضرت حق تعالی راه یافته و از مقربان مستجاب الدعوه و مظاهر کامل اسمای حسنای الهی هستند، توجه و توسل به آن‌ها برای دنیا و آخرت انسان بسیار مفید و کارساز است. زیرا آن‌ها منشاء خیر و برکت و فیض و رحمت الهی هستند. آن‌گونه که در دوران زندگی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) اگر زائری به زیارت آن بزرگواران می‌رفت، هرگز آنان، افراد را به خود نخوانده، بلکه به خداوند و معارف الهی دعوت می‌کردند، بعد از مرگشان هم اگر زائری به قصد زیارت آن‌ها بشتابد، آن‌ها زائر را به خدا دعوت کرده و علائم هدایت و نشانه‌های سعادت را به او نشان خواهند داد. در این مقاله بعد از مقدمه‌ای کوتاه، واژگان زیارت و معرفت تعریف خواهد شد. آنگاه به زنده و شاهد بودن پیامبر بزرگوار اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) اشاره خواهد گردید. در بخش اصلی مقاله جایگاه معنویت در زیارت با معرفت امام رضا (علیه‌السلام) بررسی خواهد شد. نتیجه این تحقیق نشان می‌دهد، از آنجا که زائر حضرت امام رضا (علیه‌السلام) عقیده دارد، امام (علیه‌السلام) انسان کاملی است که از طرف خداوند برای هدایت مردم انتخاب شده و جانی ملکوتی دارد که پیوسته با عالم اعلی در ارتباط است، با عشق و محبت به زیارت او می‌شتابد و دوستی خود را اظهار می‌کند و به احترام امام (علیه‌السلام) سنت و سیرت او را می‌آموزد و از اخلاق و روش و منش او در رسیدن به تعالی انسانی پیروی می‌کند. زیارت با معرفت حضرت امام رضا (علیه‌السلام) ارتباطی وثیق و زنده است که اقتضا می‌کند، انسان فاصله‌های مکانی و زمانی را درنوردد و خود را در عصر آن حضرت احساس کند و حضور او را دریافته و به ندایش پاسخ داده، از اوامرش اطاعت کند. روش پژوهش کیفی مبتنی بر رویکرد توصیفی و تحلیلی می‌باشد.

مقدمه

موجودات جهان به چهار نوعِ جمادات، نباتات، حیوانات و انسان تقسیم می‌شوند؛ جماد هیچ حرمت و تغذیه و رشدی ندارد، ولی نبات تغذیه و رشد دارد. حیوانات در عین این که با نبات در تغذیه و نمو، شریک است، امتیاز حرکت ارادی و یا حیات حیوانی نیز دارد. انسان افزون بر حیات حیوانی، افکار عالی و تصرفات شگفت‌آوری دارد که او را از همه حیوانات ممتاز می‌کند. در میان انسان‌ها نیز افرادی یافت می‌شوند که افزون بر زندگی عادی همگان، از علم و ایمان و معرفت نسبت به آفریننده هستی برخوردارند، چیزهایی از عالم معنا درک می‌کنند که سایرین از درک آن عاجزند. چیزهایی را اراده می‌کنند که دیگران آن را اراده نمی‌کنند؛ در حقیقت دریچه‌ای از باطن و حقیقت عالم به رویشان گشوده شده و به معنای عالم دست یافته‌اند و معنوی شده‌اند.
از هنگامی که پیامبر بزرگوار اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در مکه به پیامبری مبعوث شدند و مردم را به دین مبین اسلام دعوت می‌کردند، مسلمانان از هر جای دنیا به مکه می‌شتافتند، تا از آن خورشید تابناک فضیلت کسب فیض کنند. تا آنکه آن جلوه‌گاه معنویت از این جهان رخت بر بستند و به عالم باقی شتافتند.
از زمانی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه (علیهم‌السلام) از دنیا رفتند، مسلمانان از گوشه و کنار جهان به قصد زیارت مطهر آن بزرگواران وسایل سفر را آماده می‌کرده و سختی‌های راه را به جان می‌خریده‌اند.
به یقین این عبارت را بار‌ها شنیده‌اید: «قبر حضرت رضا (علیه‌السلام) را با معرفت زیارت کنی…» و یا «خداوند زیارت بامعرفت حضرت امام رضا (علیه‌السلام) را قسمت شما کند».
آنچه از این عبارت برداشت می‌شود چیست؟
از آنجا که برخی دانسته زیارت امام رضا (علیه‌السلام) را نهی می‌کنند و در گوش جوانان زمزمه می‌کنند و می‌گویند: «اگر پول داری و می‌خواهی به مسافرت بروی، به اروپا برو. مرده‌پرستی چه فایده‌ای دارد»؟ و گروهی دیگر زیارت را نهی نمی‌کنند و خودشان هم آن را قبول دارند، ولی از کنار آن سرسری می‌گذرند، این سؤال‌ها مطرح می‌شود:
1- منظور از زیارت با معرفت چیست؟
2- آیا زیارت با معرفت حضرت امام رضا (علیه‌السلام) در ایجاد معنویت نقشی دارد؟
در این مقاله سعی خواهد شد، با بررسی احادیث، روایات، آیات و زیارت نامه‌ها به این سؤال پاسخ داده شود.

پیشینه تحقیق:

با بررسی در کتابخانه‌ها و پایان نامه‌ها و مقالات منتشره، تاکنون تحقیقی با این عنوان انجام نشده است. هدف از این تحقیق شناساندن چهره واقعی زیارت بامعرفت حضرت امام رضا (علیه‌السلام) و آثار معنوی آن برای زائر است.

نتیجه‌گیری

از آنجا که پیامبر بزرگوار اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیتش (علیهم‌السلام) به بارگاه حضرت حق راه یافته و از مقربان مستجاب الدعوه و مظاهر کامل و جامع اسمای حسنای الهی هستند، توسل به آن‌ها برای دنیا و آخرت انسان مفید و کارساز است. زیارت ارتباط وجودی به اهل بیت (علیهم‌السلام) است که منشاء خیر و برکات و نزول فیض هستند. زیرا حیات اولیاء خدا پس از مرگشان هم، تمامی آثار و برکات حال حیاتشان را داراست. آن‌گونه که در حال حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه معصوم (علیهم‌السلام) اگر زائری به زیارت آن بزرگواران می‌رفت، هرگز آنان، افراد را به خود نخوانده، بلکه به خدا و معارف الهی هدایت می‌کردند، بعد از مرگشان هم اگر زائری به قصد زیارت آن‌ها بشتابد، آن‌ها زائر را به خدا دعوت کرده و علائم هدایت و نشانه‌های سعادت را به او نشان خواهند داد.
مهم‌ترین و مؤثرترین آثار زیارت با معرفت حضرت امام رضا (علیه‌السلام) تجلی معنویت است، زیرا با پذیرش و تأیید افکار و آرمان‌های آن بزرگوار است، که زائر با اعتراف به خدمات و زحمات طاقت فرسای او عهد و میثاق خویش را تثبیت می‌کند.
کسی که به قصد زیارت حضرت امام رضا (علیه‌السلام) حرکت می‌کند، خود را از نظر اعتقادی، اخلاقی و رفتاری با امام خود هماهنگ ساخته و نیت همراهی همه جانبه با او را داشته و به توجهات آن بزرگوار امیدوار است.
زائر عقیده دارد که امام رضا (علیه‌السلام) انسان کاملی است، که از طرف خداوند برای هدایت بشر انتخاب شده و جانی ملکوتی دارد که پیوسته با عالم اعلی در ارتباط است. لذا؛ با عشق و محبت به زیارت آن بزرگوار می‌رود و دوستی خود را اظهار می‌کند و با بیزاری از دشمنان امام (علیه‌السلام) به صفات پسندیده روی آورده و از صفات رذیله دوری می‌جوید. او همچنین؛ وظیفه خود می‌داند، به احترام دوستی با امام (علیه‌السلام) سنت و سیرت آن امام بزرگوار را بیاموزد و از اخلاق و منش و روش او در رسیدن به کمال معنویت پیروی کند.
زائر می‌تواند، کدورت‌ها و تیرگی‌های اعتقادی، اخلاقی و رفتاری خود را در زلال عین الحیاه امام (علیه‌السلام) بزداید، زیرا زیارت با معرفت حضرت امام رضا (علیه‌السلام) باعث آمرزش گناهان و سبکبالی زائر می‌گردد.
آنچه از رهگذر زیارت با معرفت حضرت امام رضا (علیه‌السلام) نصیب زائر می‌شود، قابل توصیف نیست، زیرا در پرتو زیارت، حضور امام رضا (علیه‌السلام) را در صحنه‌های مختلف اجتماع می‌تواند احساس کند و این حضورتاً به جایی می‌رسد که زائر آنقدر به امام (علیه‌السلام) دل می‌بندد، که تعلقات و وابستگی‌ها و عواملی که انسان را از مسیر کمال باز می‌دارد ر‌ها کرده و در اندیشه ساحت قدس الهی می‌شود.

متن کامل مقاله در آدرس ذیل قابل مشاهده است:
گروه نویسندگان؛ (1393)، مجموعه مقالات دومین همایش ملی سیره و معارف رضوی «معنویت» (جلد اول)، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ اول.