نويسنده: محمد رضا انصاري

تحليق، يا سرتراشيدن، يکي از مناسک واجب اختياري در حج. بدين‌گونه که هرگاه مسلماني که جهت انجام مراسم حج به مکه رفته است پس از آنکه در روز 10 ذي الحجة (= عيد قربان) وارد دشت مِني گرديد و مناسک واجب آنجا يعني سنگسار نمودن ستون شيطان (= رمي جمره) و قرباني را انجام داد، بر او واجب است که يا مقداري از موي سر خود را چيده و آن را کوتاه نمايد و يا آنکه تمام سر خود را بتراشد (= تحليق) بنابر دلالت روايات و فتاواي فقهاي اماميّه تراشيدن سر افضل است بويژه آنکه اگر حاجي براي نخستين بار به حج رفته باشد (صَرُوره). اما در سفرهاي بعد نيازي به تراشيدن سر وجود ندارد، بلکه حج گذار ملزم است مقداري از موي سر خود را کوتاه نمايد. بر طبق روايات تاريخي، سنت سر تراشيدن پيش از اسلام در ميان قبائل عرب نيز وجود داشته است و آنان هنگام ورود به مکه و طواف گرد خانه‌ي خدا در مرحله‌اي از اعمال و مناسک خود اقدام به تراشيدن سر مي‌کرده‌اند، اين سنت پس از اسلام نيز ادامه پيدا کرد و پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) پس از انعقاد قرارداد «صلح حُديبيه» از سوي خداوند بدو و مسلمانان بشارت داده شد که بزودي با سرهاي تراشيده و کوتاه شدن وارد مسجدالحرام خواهيد شد «لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاءَ اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُؤُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ» (فتح، 27). از اين رو پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) در سفر حج خود در مني اقدام به تراشيدن سر مبارکش نمود، ذلا تراشيدن يا کوتاه کردن سر از سنتهاي اسلامي گرديده که حج‌گذاردن ملزم به رعايت آن مي‌باشند: 1) تحليق از ويژگيهاي حج مردان است و زنان بايد مقداري از موي سر خود را کوتاه کنند؛ 2) تراشيدن سر بايد در دشت مني انجام گيرد بگونه‌اي که اگر حج‌گذار از مني بيرون رفت بايد بدانجا بازگشته و سر خود را بتراشد و در صورت ناتواني از بازگشت بايد سر خود را تراشيده و موي آن را به مني فرستاده تا در آنجا دفن شود و در صورت ناتواني از اين کار تکليف از او ساقط است؛ 3) هرگاه حج‌گذار عملاً تحليق را رها کرده و به مسجدالحرام وارد شود بايد يک گوسفند به عنوان کفاره‌ي اين گناه قرباني نمايد؛ 4) مستحب است هنگام تراشيدن سر، نخست از قسمت جلو، شروع کند و آنگاه به تراشيدن قسمت راست و سپس قسمت چپ بپردازد و هنگام تراشيدن، دعا بخواند. حج‌گذار با تراشيدن موي سر خود تمام کارهايي که هنگام احرام بر او حرام بود (بجز عطر زدن و آميزش با زنان) برايش حلال مي‌گردد.
منابع:
وسائل الشيعة، باب 1 و 7، الحلق و التقصير – کتاب الحج؛ السرائر، 601/1؛ الشرايع، 240/1؛ النهاية، کتاب الحج – باب الحلق؛ اللمعة، 307/2؛ المبسوط، 376/1؛ الجواهر، 450/20؛‌ النهاية و نکتها، 532/1؛ جامع المقاصد، 255/3.
منبع: تهيه و تنظيم: دائرةالمعارف تشيع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسه‌ي انتشارات حکمت، چاپ اول.