2-3-2- کلام دوم. آيات 100 تا 106

پس از آنکه کلام گذشته، جريان شناسي اعراب را ارائه کرد، اين کلام، به تفکيک طيفهاي مختلف جامعه ( مدينه و حومه ) را معرفي و درباره آنها اظهار نظر کرده است. گروه نخست، پيشگامان نخستين در ايمان، اعم از مهاجران و انصار و همچنين تابعان نيکوکار ايشان هستند؛ که خداي متعالي آنان را بشارت مي دهد وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِي اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ«100» گروه دوم، منافقان، اعم از باديه نشينان و شهرنشينان هستند؛ که خدا ايشان را به عذابي شديد تهديد مي کند وَمِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَينِ ثُمَّ يرَدُّونَ إِلَى عَذَابٍ عَظِيمٍ«101» گروه سوم، گنهکاراني هستند که به گناه خويش اعتراف کرده و کارهاي شايسته و ناشايسته را به هم آميخته اند؛ که خداي بلند مرتبه آنان را به پذيرش توبه اميدوار ساخته و راه تطهير و تزکيه را به ايشان نمايانده است وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَيئًا عَسَى اللَّهُ أَنْ يتُوبَ عَلَيهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ«102» خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ«103» أَلَمْ يعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ«104» وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيبِ وَالشَّهَادَةِ فَينَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ«105» و گروه چهارم، کساني هستند که نه موجب قطعي بر عذاب ايشان هست و نه سببي براي آمرزش آنان؛ که فرجام کارشان موقوف به فرمان خداست، يا آنان را عذاب مي کند و يا با آمرزش خود به آنان روي مي آورد وَآخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا يعَذِّبُهُمْ وَإِمَّا يتُوبُ عَلَيهِمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ«106» بنابراين، جهت هدايتي اين کلام عبارت است از:
«معرفي تفصيلي طيفهاي مختلف جامعه: مؤمنان حقيقي از مهاجران و انصار و تابعان؛ منافقان باديه نشين و شهرنشين؛ گنهکاران معترف؛ کساني که تکليفشان مشخص نيست»

3-3-2- کلام سوم. آيات 107 تا 112

برخي از منافقان مسجدي بنا کرده اند، تا به جامعه ايماني ضرر زده، کفر را ترويج داده و بين مؤمنان جدايي افکنند و آن را پايگاهي براي محاربان خدا و رسول (صلي الله عليه و آله و سلم) قرار دهند و همينان سوگند ياد مي کنند که قصد خير داشته اند. خداي متعالي در نخستين گام بر دروغ بودن ادعاي آنان شهادت مي دهد وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَينَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَلَيحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا الْحُسْنَى وَاللَّهُ يشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ«107» سپس رسول خود (صلي الله عليه و آله و سلم) را از ايستادن در اين مسجد نهي فرموده و با بياناتي، بر بي ارزش بودن اين بنيان تأکيد فرموده و در نقطه مقابل از ارزش مسجد بنا شده بر تقوا خبر مي دهد لَا تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِيهِ فِيهِ رِجَالٌ يحِبُّونَ أَنْ يتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ يحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ«108» أَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْيانَهُ عَلَى تَقْوَى مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٍ خَيرٌ أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْيانَهُ عَلَى شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ بِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ وَاللَّهُ لَا يهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ«109» لَا يزَالُ بُنْيانُهُمُ الَّذِي بَنَوْا رِيبَةً فِي قُلُوبِهِمْ إِلَّا أَنْ تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ«110» * آنگاه به مناسبت بي آبرو شدن منافقان بناکننده مسجد ضرار، مؤمنان حقيقي را با وصف گذشتن از مال و جان در راه خدا، معرفي و ايشان را تمجيد مي کند و در ادامه مجموعه اي از صفات ايماني را برشمرده و به صاحبان آنها بشارت مي دهد إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيقْتُلُونَ وَيقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيعِكُمُ الَّذِي بَايعْتُمْ بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ«111» التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ«112» جهت هدايتي اين کلام، با اين عنوان قابل طرح است:
«خنثي سازي توطئه منافقان براي ضربه زدن به اسلام، از طريق بنا کردن مسجد ضرار»
***
با توجه به اقدامات هدايتي اين فصل در پاسخ به نياز مذکور در فضاي فصل، جهت هدايتي آن را با اين عنوان مي توان ارائه داد:
«جريان شناسي کلّي حومه مدينه، به عنوان مقر اصلي نفاق؛ و معرفي تحليلي طيفهاي مختلف موجود در جامعه؛ در جهت خنثي سازي تحرکات منافقان براي سامان دهي جريانات نفاق با محوريت مکاني مسجد ضرار»
ادامه دارد…
منبع مقاله :
طرح راهنماي مربي تدبر در سوره هاي قرآن کريم 3 و 4، دبيرخانه ي شوراي عالي انقلاب فرهنگي، دبيرخانه ي شوراي تخصصي توسعه فرهنگ قرآني، بهار 1388