اگرچه شب قدر در دار طبیعت به حسب زمانی شبی است خاص و گفته شد که حقیقت روحانی آن هم همان وجود ‌‌انسان‌ها‌ی کامل است در عالم مجردات به شکل ثابت و باقی و در عالم طبیعت به حسب زمان در هر عصر در وجود انسان کاملی ظهور دارد لیکن تاویلاتی هم در کلام بزرگان اهل عرفان آمده که جلوه‌‌ها‌ی دیگری از حقیقت آن را آشکار می‌سازد.
 
۱–حکیم متاله سبزواری درکتاب شرح الاسماءالحسنی در شرح یا ربّ اللیل و النهار فرماید: اطلاق لیل و نهار باطن لیلة القدر و حقیقت روز قیامت را یعنی سلسلۀ طولی نزولی و عروجی را شامل می‌شود و به اول با قول خداوند تعالی اشاره شده است که: (تنزّل الملائکه و الروح فیها بإذن ربهم من کل امر) . و به دومی‌با قول خداوند تعالی اشاره شده است که: (تعرج الملائکه و الروح الیه فی یوم کان مقداره خمسین الف سنه.)
 
۲–هم چنین از تاویلاتی که شیخ عارف محی الدین در مورد لیله القدر مطرح می‌کنند این است که: انسان ثلث باقی از شب وجود است. پس آسمان که ثلث اول از شب است و زمین که ثلث دوم از شب است همه خواهند رفت و انسان در دار آخرت باقی خواهد ماند الی الابد و الی غیر النهایه و آن ثلث باقی از لیل است و به منزلۀ فرزندی است از این دو پدر و مادر یعنی آسمان و زمین پس قرآن در لیلۀ مبارکه در ثلث آخر از آن نازل شده است که همان انسان کامل باشد و در آن هر امر حکیمی ‌متفرق و جدا گشته است پس از ابوین خود یعنی آسمان و زمین به بقاء متمایز و جدا گشته است. (1)
 

 تقدیر امور در لیاه القدر

خداوند متعال در شب قدر حوادث یک سال آینده را از قبیل مرگ و زندگی، وسعت ‏یا تنگى روزى، سعادت و شقاوت، خیر و شر، طاعت و معصیت و… تقدیر می‌‏کند.
 
در آیه شریفه «انا انزلناه فى لیله القدر»(2) کلمه «قدر» دلالت‏ بر تقدیر و‌اندازه ‏گیرى دارد و آیه شریفه «فیها یفرق کل امر حکیم.‏» (3) که در وصف شب قدر نازل شده است‏ بر تقدیر دلالت می‌‏کند. چون کلمه «فرق‏» به معناى جدا سازى و مشخص کردن دو چیز از یکدیگر است. و فرق هر امر حکیم جز این معنا ندارد که آن امر و آن واقعه‏اى که باید رخ دهد را با تقدیر و‌اندازه‏ گیرى مشخص سازند. امور به حسب قضاى الهى داراى دو مرحله‌‏اند، یکى اجمال و ابهام و دیگرى تفصیل. و شب قدر به طورى که از آیه «فیها یفرق کل امر حکیم.‏» برمی‌‏آید شبى است که امور از مرحله اجمال و ابهام به مرحله فرق و تفصیل بیرون می‌‏آیند.
 
حضرت موسی علیه السلام به خداوند عرض کرد: خداوندا! می‌خواهم به تو نزدیک شوم، فرمود: قرب من از آن کسی است که شب قدر بیدار شود، گفت: خداوندا! رحمتت را می‌خواهم، فرمود: رحمتم از آن کسی است که در شب قدر به مسکینان رحمت کند: گفت: خداوندا! جواز گذشتن از صراط را از تو می‌خواهم فرمود: آن، از آن کسی است که در شب قدر صدقه‌ای بدهد. گفت خداوندا! از درختان بهشت و از میوه‌‌ها‌یش می‌خواهم، فرمود: ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آن‌ها از آن کسی است که در شب قدر تسبیحش را انجام دهد گفت: خداوندا! رهایی از جهنم را می‌خواهم، فرمود: آن، از آن کسی است که در شب قدر استغفار کند: گفت خداوندا خشنودی تو را می‌خواهم، فرمود: خشنودی من از آن کسی است که در شب قدر دو رکعت نماز بگذارد.
 

شب قدر در سخن و سیره بزرگان

گاهی هواپیما برای فرود آمدن به طرف فرودگاه می‌آید ولی به خلبان پیغام می‌دهند به علت شلوغ بودن و فرود هواپیماهای زیادی در فرودگاه، فعلا فرود آمدن ممکن نیست. شب قدر هم، ملائکه بر قلب ما نازل می‌شوند لکن جای خالی برای فرود آمدن پیدا نمی‌کنند (زیرا قلب ما پر از محبت دنیا، خانه، ماشین، پست و مقام، پول و ثروت و حب معروفیت و مشهوریت و. .. است) لذا بر می‌گردند. قلب خودت را از غیر خدا خالی کن تا نور خدا و ملائکه خدا بر قلب تو نازل شود. شخصی به حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام عرض کرد: شما چگونه به این مقام رسیدید؟ حضرت فرمودند: جلوی در خانه دل نشستم و غیر خدا را راه ندادم.
 
در کندوی زنبورها همیشه چند زنبور ایستاده‌اند و اگر اجنبی یا زنبوری که روی گل‌‌ها‌ی بدبو نشسته بخواهد داخل شود، جلوی او را می‌گیرند و نمی‌گذارند داخل شود، ما هم باید از این زنبورها یاد بگیریم. شخصی نزد آیت الله العظمی ‌اراکی رحمه الله آمد و تقاضای موعظه کرد، آقا از او پرسیدند: شغلت چیست؟ گفت: نجّار. آقا به او فرمودند: یک در هم برای خود بساز و بگذار جلوی دلت!
 

ادب بندگی

شنیده‌ایم که تقدیر یک ساله در چنین شبی رقم می‌خورد. گفته‌اند برخی از بندگان خالص خدا در چنین شبی به چه برکات و فضائل و جوائزی نائل شده‌اند و هر چه بیشتر گفته‌اند و شنیده ایم و خوانده‌ایم، این پرسش در نهانخانه ذهن ما بیشتر روییده است که به راستی راز تفاوت دریافت‌‌ها‌ در ماه مبارک رمضان و به ویژه در شب قدر و شب عید فطر چیست؟ آیا خداوند به شماری از بندگان خویش نظری خاص و اعطایی مخصوص دارد؟ آیا میزان تلاش افراد و تعداد رکعات نماز و اذکار گفته شده یا میزان انفاق و اطعام و مانند آن و یا… و یا…
 
آیا این‌‌ها‌ است که حد و‌اندازه دریافت ما را از فیض و لطف و عنایت حق تعالی تعیین می‌کند؟! بی تردید نمی‌توان این گونه امور را به کلی بی تأثیر دانست؛ اما آنچه در آموزه‌‌ها‌ی اهل بیت علی به عنوان یک کلید بزرگ و فوق العاده مهم بدان اشاره شده است، چیز دیگری است.
 
از امیرالمؤمنین علیه السلام چنین نقل شده است:«عَلَی قَدرِ النِّیه تَکُونُ مِنَ اللهِ العَطیه؛ عطیه و بخشش خداوند به‌ اندازه نیت ‌‌انسان‌ها‌ است.»معنای این سخن از این جهت روشن است که آدمیان به تناسب نیت‌‌ها‌ی گوناگون و رنگارنگ خود، به گونه‌ای متفاوت از هدایا و عطایای حضرت حق بهره می‌برند. اگر نیت ‌‌انسان‌ها‌ را ظرف وجود ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آن‌ها‌ بدانیم، در حقیقت، اختلاف نیت‌‌ها‌ است که اختلاف ظرف‌‌ها‌ و ظرفیت‌‌ها‌ را در پی دارد.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. ابن عربی، فتوحات، 3/ 330
2. قدر / 1
3. دخان / 6
 
منابع:
1. حوزه/ شب قدر در نگاه مفسران قرآن
2. بیتوته/ شب قدر در نگاه علامه طباطبایى
3. شبکه قرآن و معارف سیما/ ویژه نامه شب‌ها‌ی قدر