تمرکز حواس، حواس پرتی

هرگز حدیث حاضر غایب شنیده اى من در میان جمع و دلم جاى دیگر است دوست عزیز!
پاسخ به این پرسش را با یک سؤال آغاز مى کنم:

تمرکز حواس چیست؟

یکى از مهم ترین عوامل یادگیرى و یاد سپارى و باز یافت اطلاعات، تمرکز حواس است. اساس تمرکز حواس هماهنگى ذهنى است، یعنى اراده معطوف به هدف؛ و به زبان ساده تر، به خود یاد آورى کنیم چه کار یا هدفى را پى مى گیریم. پاسخگو خود به یاد دارد این مسأله در عبادت و نیایش بارها برایش اتّفاق افتاده است. هرگز فراموش نمى کنم، حدود 22 سال پیش وقتى نوجوان بودم، عدم حضور قلب در نماز یا نداشتن حواس متمرکز بر عبادت نگرانم مى ساخت. این مشکل را با بزرگى که مدرّس قرآن بود، در میان گذاشتم. فرمود: قبل از نیت و تکبیرة الاحرام، به خود تلقین کن در این لحظات در برابر مهم ترین کار قراردارى و باید آن را در مدّت معیّن و شرایط خاص به نحو احسن انجام دهى. در وسط عبادت و نماز هم چند بار به خودیاد آورى کن. بعد از مدتى این رفتار یا تلقین درونى مى گردد. سپس تمرین دوم را انجام بده و آن تامل بر کلمات و عبارات نماز یا دعا است. بنده سال ها است از این تجربه گرانبها استفاده مى کنم و لذّت مى برم. نتیجه بحث تا این جا چنین است: اگر ما حواس خود را براى انجام کارى هماهنگ کرده، به آن کار معطوف کنیم، تمرکز حواس ایجاد کرده ایم و هر چه تمرکز بیش تر باشد، یادگیرى دقیق تر و کامل تر و ماندگارتر خواهد بود. تمرکز کم به گسستگى مطالب و بى نظمى ذهنى و آشفتگى روانى و فراموشى مى انجامد.

عوامل ایجاد تمرکز حواس

1. قصد
تا انگیزه و نیاز به چیزى نباشد، تمرکز حواس و توجّه به آن امر دقیق نخواهد بود. براى آن که به چیزى توجّه پیدا کنیم، باید انگیزه اى نسبت به آن در ما پدید آید. در خصوص امور درسى و تحصیلى مقاصدى چون پیشرفت، موفقیت، رقابت سالم، اتمام تحصیل، یافتن شغل، مقام و منزلت اجتماعى، رفع نیازهاى مادّى زندگى، ازدواج و… مى تواند موجب تمرکز حواس گردد.
2. زمان و مکان و شرایط مطالعه
مطالعه منظم در زمان هاى تعیین شده در مکان ویژه این کار، به شرط تداوم، در ایجاد تمرکز تأثیر به سزا خواهد داشت. وقتى در مکان تعیین شده یا مثلاً پشت میز کار خود قرار گرفتیم، به آرامى تمرکز در ما شکل مى گیرد. البتّه اگر شرطهاى زیر رعایت شود:
الف) لَم ندهیم.
ب) از شل شدن بیش از حد عضلات جلوگیرى کنیم.
ج) از لباس خواب و راحتى بهره نگیریم.
د) ارتباط خود را با دنیاى خارج قطع کنیم.
ه) گرماى مکان مطالعه را طبیعى و متوسط نگهداریم.
و) از سر و صدا دورى کنیم.
ز) از برنامه هاى تلویزیونى دور بمانیم.
3. پرهیز از خیالبافى
خیالبافى، غرق شدن در خاطرات گذشته و یاد کرد مشکلات از عوامل مُخلّ تمرکز است و سراغ مطالعه گرانى مى آید که مجال لازم را به آن ها مى دهند. عبادت ارجمند و مطالعه هدفمند اجازه خیالبافى نمى دهد.
4. تعارض انگیزه ها
براى داشتن تمرکز حواس، باید به بلا تکلیفى خود پایان دهیم؛ از میان انگیزه هاى مختلف و متنوعى که ما را احاطه کرده اند، با انتخاب درست، یکى را برگزینیم و بقیه را به حاشیه ذهن برانیم.
5. مرور ذهنى
مرور فعالیت قبل از انجام آن که اصطلاحاً نقشه ذهنى خوانده مى شود، تمرکز زا است؛ چنان که آغاز کار با اضطراب و بدون برنامه و مقدمه تمرکز زدا است. وقتى سیر فعالیت علمى را در ذهن به سرعت مرور مى کنیم، آموخته ها و اطلاعاتِ نهفته در حافظه دراز مدّت به صفحه هشیار حافظه حاضر مى شوند و در نتیجه براى تمرکز حواس در یادگیرى، آمادگى فزون تر به دست مى آوریم.
تمرینات تقویت حافظه و تمرکز بسیار سومند است. این تمرینات بارها در کارگاه هاى فراوان به فراگیران آموزش داده شده و به رضایت بسیار آن ها انجامیده است. مطالعه آن مى تواند خوانندگان را در موفقیت بیش تر تحصیلى یارى دهد. در این نوشتار یاد کرد نکات زیر کافى مى نماید:
الف) متخصصان فراروان (Meracognation) معتقدند بهترین روش، براى یادگیرى بهتر و دقّت بیشتر، برخورد سؤالى با موضوع، متن یا محتواى مورد مطالعه است.
ب) تمرکز، تابع مستقیم نوع حافظ است. در مقاله شماره هاى بعدى پرسمان از انواع حافظه بحث خواهد شد.
ج) مطالعه چند کتاب در این زمینه سودمند است؛ از جمله کتاب مدیریت زمان، اثر لوتار جى سى ورت (ترجمه توکلى نیا) و کتاب 57 راه براى تقویت حافظه