تنها بانويي كه قرآن به نام خاص او تصريح نموده

سوره آل عمران، آيه42: («و إذ قالت الملائكة يا مريم إنّ الله اصطفكِ و طهّرك و اصطفكِ علي نساء العالمين»)

تنها بانويي كه در قرآن كريم به نام خاص او تصريح شده و با كمال تجليل از وي سخن به ميان آمده است، حضرت مريم (عليها السلام) است. اولين نكته شايان ذكر درباره آيه مزبور آن است كه با دو بيان اصطفا، برجسته بودن و برگزيدگي حضرت مريم (سلام الله عليها) را طرح نموده است:

 اصطفاي اوّل چون بدون حرف جرّ استعمال شده، برگزيدگي نفسي است؛ يعني گوهر ذات حضرت مريم(س) از صفوت الهي برخوردار بود و خداوند ايشان را از بين فرزندان انبيا(عليهم‌السلام) برگزيده است، نه اينكه ترجيح داده است. در اينجا، چون متعلّق «اصطَفكِ» اول ذكر نشده است و مطلق است، هم مي ‏تواند منظور زنان عصر مريم(س) باشد و هم زنان همه اعصار؛ ولي به قرينه رواياتي كه برتري حضرت فاطمه (سلام الله عليها)[1] را مطرح مي كنند، اطلاق آيه مقيد مي شود. بدين ترتيب متعلّق آن زنان عصر حضرت مريم(س) خواهد بود.

و اصطفاي دوم كه با «علي» استعمال شده، اِصطفاي قياسي است؛ يعني نه تنها ايشان صفوه و برجسته است، بلكه بر همه زنان عالم برتري دارد. و چون كلمه «علي نساء العالمين» مطلق است، نمي‏ توان گفت كه مريم(س) فقط نسبت به ‏زنان عصر خود مصطفي و برجسته بود. اطلاق آيه مي رساند كه نسبت به همه زنان جهان برجستگي دارد، ليكن در زمينه خاص. يعني بر اساس قرينه موجود در ساير آيات[2] متوجه مي شويم كه اين اصطفاي مطلق در زمينه خاصي است كه مي تواند بدون داشتن همسر، مادر شود؛ نه اينكه در جميع شئون علمي و تقوايي بر جميع زنان همه اعصار برتري داشته باشد آنگونه كه روايات در مورد حضرت فاطمه (سلام الله عليها) ذكر مي كنند.

در نهايت توجه و تنبّه به نكته اي كه علامه طباطبايي (قدس‌سره) در مورد تفاوت ميان آيه و روايات برتري حضرت زهرا (س) ذكر نموده است، لازم مي نمايد: آنچه در آيه شريفه آمده اصطفا و اختيار است؛ ولي آنچه در روايات آمده، سيادت است و سيادت از مراتب كمالِ اصطفا و اختيار است گر چه در برخي روايات هم كلمه اصطفا آمده است.

پي نوشت:

[1] الامالي، صدوق، ص393. علل الشرايع، ج1، ص216. نورالثقلين، ج1، ص337. [2] سوره انبياء، آيه91. سوره تحريم، آيه12.

تفسير موضوعي ج7، ص372. تفسير تسنيم، ج14، ذيل آيه42 سوره آل عمران.