امروزه، کسي مخالف توسعه به معناي بهبود وضع رفاهي مردم نيست، بلکه بحث در اين است که، آيا رفاه مادي، منتهاي سير و تلاش انسان و هدف نهايي اوست؟
اگر ما قبل از هر چيز، مسائلي از قبيل هدف خلقت و آفرينش انسان، تعريف خوشبختي و سعادت او و جايگاه آدمي در نظام خلقت را براي خود حل کنيم، درمي يابيم که توسعه اقتصادي، هدف نهايي و اصيل انسان در اين جهان نمي باشد و در يک نظام اسلامي، اساساً رشد و توسعه، به طور مطلق، هدف نهايي نيست، بلکه به عنوان هدفي متوسط، يعني وسيله و ابزاري در راه رسيدن انسان به فضايل و مکارم اخلاقي و پيمودن مسير قرب الي الله به کار گرفته مي شود. تأمين رفاه مادي انسان در حدّ معقول، مقدمه اي براي جهت مذکور مي باشد. خداوند متعال در قرآن کريم مي فرمايد: «… وَ رَزَقَکمْ مِنَ الطَّيِّباتِ لَعَلَّکمْ تَشْکرُونَ؛ خداوند شما را از نعمت هاي پاکيزه بهره مند ساخت تا (با استفاده صحيح و به جا) سپاس گزار به درگاه الهي باشيد».[1]در سوره قصص آمده است: «وَ ابْتَغِ فِيما آتاک اللَّهُ الدَّارَ الآخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصِيبَک مِنَ الدُّنْيا…؛ با آنچه خداوند به تو عنايت کرده است، خانه آخرت را طلب نما و نصيب خود را از دنيا فراموش نکن…».[2]پس تأمين نيازهاي مادي و بهره مندي از نعمت هاي الهي، گرچه از ديدگاه اسلام امري لازم و مطلوب است، ولي بايد از آن به عنوان وسيله تکامل معنوي بشر استفاده نمود.
خلاصه اين که: در توسعه، به خصوص توسعه اقتصادي، امکانات مادّي و تسهيلات رشد و کمال براي افراد جامعه فراهم مي شود و اين همان مدينه فاضله اي است که در آن ظلم و بهره کشي، جهالت و ساير پديده هاي مخالف فطرت و تکامل جامعه وجود ندارد و سير همه امور به سوي کمال مطلق است.
بدين ترتيب، در دنياي امروز، کشوري که به توسعه کامل و همه جانبه رسيده باشد وجود ندارد،[3] ولي افراد مسلمان در يک جامعه اسلامي، با توجّه به بينشي که با الهام از آيات قرآني و سخنان پيشوايان معصوم نسبت به دنيا و امکانات موجود در آن به دست مي آورند، قادر به حرکت در جهت رشد و تعالي مادي و معنوي جامعه و پرهيز از ظلم و ستم به ديگران هستند.
ما اين ديد ابزاري به دنيا و نعمت هاي آن را به خوبي مي توانيم از روايات ائمه طاهرين بدست آوريم؛ به عنوان نمونه، امام باقر ـ عليه السلام ـ در يکي از دعاهاي خود مي فرمايد: «اسئلک اللهم الرفاهية في معيشتي ما ابقيتني معيشةً اتوي بها علي طاعتک و ابلغ بها رضوانک…؛ پروردگارا؛ در زندگي ام آن چنان رفاهي قرار ده که با آن بر اطاعت و بندگي تو توانا باشم و خشنودي و رضايت تو را به دست آورم».
پي نوشت ها:
[1]. انفال / 26.
[2]. قصص / 77.
[3]. عباس حاج فتحعلي ها، توسعه تکنولوژي، ص10.