تکبیر بعد از نماز

آنچه مورد توصیه روایات و در نتیجه فتواى مراجع محترم تقلید است، این مى باشد: «مستحبّ است نمازگزار پس از اتمام نماز، سه مرتبه دست ها را بالا آورده و در همین حالات سه مرتبه «اللّه اکبر» هم بگوید؛ هم چنین به هنگام سلام بدون روى گرداندن از قبله به جانب راست توجّه کند و اگر در سمت چپ او نیز کسى هست به سمت چپ نیز اشاره و سلام را تکرار کند و اگر نماز جماعت است یک سلام نیز به سمت جلو به سمت امام ادا نماید»[1] .در خصوص علّت استحباب این عمل نیز یکى از شاگردان حضرت صادق علیه السلاممى گوید: از حضرت امام صادق علیه السلام پرسیدم به چه علّت نمازگزار پس از سلام نماز سه مرتبه تکبیر گفته و با هر تکبیر دست ها را بلند مى کند؟ ایشان پاسخ فرمودند: بدین علّت که وقتى پیامبر صلى الله علیه و آله، مکه را فتح نمود، نماز جماعت ظهر را با اصحابش در کنار حجرالاسود اقامه کرد و آنگاه که سلام نماز را داد دست ها را بلند کرد و سه مرتبه تکبیر گفت و این دعا را خواند: «لا اله الا الله وحده وحده انجز وعده و نصر عبده و اعز جنده و غلب الاحزاب وحده فله الملک و له الحمد یحیى و یمیت و هو على کل شى ء قدیر»[2] ؛ «پس رو به یارانش فرموده و خطاب کردند: این تکبیرات و دعا را هیچ وقت بعد از اداى نماز واجب، فراموش نکنید، چرا که ذکر تکبیرات بعد از سلام نماز و خواندن دعاى مذکور به منزله سپاس و تشکّر از خداوند بر پیروزى اسلام و مسلمانان بر کفر و الحاد است».
بنابراین، «اللّه اکبر» در واقع شعار برترى و اعتلاى مکتب توحید و پیروزى اسلام بر کفر است که در فتح مکّه تحقّق پیدا کرد و لذا است که نماز با «اللّه اکبر» شروع مى گردد و مستحبّ است که با «اللّه اکبر» ختم شود.
برخى براى این تکبیر آخر نماز اسرارى را نیز مطرح نموده اند:
1. هر تکبیر به یک نوع از توحید الهى اشاره دارد: توحید افعالى، توحید ذات خدا، توحید در اسماء و صفات و نمازگزار با هر تکبیر زبان به اعتراف مى گشاید.
2. بلند کردن دست ها و نزدیک ساختن به گوش، اشاره به دور افکندن تعلّق خاطر خود حتى نسبت به نماز است تا مبادا عجب و خودبینى در قلب او راه یابد.
3. اظهار ذلّت، عجز، قصور و تقصیر خویش در محضر مقدّس حضرت بارى تعالى است.[3]
پاورقی:
1- مستدرک الوسائل، ج 5، ص 52 ؛ عروة الوثقى، ج 1، ص 540.
2- وسائل الشیعة، ج 6، ص 452.
3- ر.ک: آداب نماز، امام خمینىره، ص 377.