جلوۂ حیات پاک را در بعد اندیشه و اعتقاد ملاحظه خواهیم کرد. در متون اسلامی، از دو نوع اندیشه یا اعتقاد پا ک و پلید سخن به میان آمده است: «آیا ندیدی خدا چگونه مثل زده: سخنی پاک [را] که مانند درختی باک است که ریشه‌اش استوار و شاخه اش در آسمان است؟ میوه اش را هر زمان به اذن پروردگاش می دهد… و مثل سخنی پلید چون درختی پلید است که از روی زمین کنده شده و قراری ندارد. خدا کسانی را که ایمان آورده اند، در زندگی دنیا و در آخرت با سخن استوار ثابت می گرداند…».
 
مقصود از سخن پاک در این آیه، اندیشه و اعتقاد صحیح است که از ویژگی ثبات و پایداری برخوردار است و در مثل، مانند درختی دانسته شده که ریشه ای استوار دارد. از این رو در ادامه آیه به کسانی اشاره شده است که اعتقاد صحیحی دارند به آن ایمان یافته اند و خداوند آنان را به سبب سخن ثابتی که دارند، در دنیا و آخرت ثابت قدم می گرداند. در مقابل، سخن پلید حاکی از اعتقاد موهوم و بی بنیاد است که مثل آن، مثل درخت بی ریشه ای است که نه قرار دارد و نه ثمره ای به دست می دهد به همین دلیل، مشرکان از جمله به سبب اعتقاد ہی بنیاد شان در شریک گرفتن موجودات موهوم برای خدا «پلید» نامیده شده اند. به این ترتیب، یکی از جلوه‌های زندگی پاک، آن است که فرد در عرصه اندیشه و اعتقاد، تصورات موهوم و شرک آمیز را کنار می زند، به درکی توحیدی از هستی نایل می گردد و به خداوند ایمان می آورد.
 
سومین جلوه گاه حیات پاک، عرصه گرایش‌ها و هیجانات است. در متون اسلامی، در این عرصه نیز از دوگونه پاک و پلید سخن به میان آمده است. دو مفهوم «وسوسه» و ذکر حاکی از دو نوع احساس و گرایش است؛ اولی حاکی از نوع پلید و دومی حاکی از نوع پاک. وسوسه ناظر به تحریک و تهییج شیطانی است. وسوسه یا تهییج هم در مورد شهوت و هم در مورد غضب صورت می پذیرد. در مورد شهوت، با اشاره به وسوسه شیطان به خوردن میوه ممنوعه آمده است: «پس شیطان، آن دو [آدم و حوا را وسوسه کرد تا آنچه را از عورت هایشان برایشان پوشیده مانده بود، برای آنان نمایان گرداند…» در مورد غضب، با اشاره به تهییج شیطان برای گسترش دشمنی و کینه توزی آمده است: «همانا شیطان می خواهد با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز بازدارد…».
 
در مقابل این گرایش های پلید، «یاد خدا» یا «ذکر» حاکی از توجه و گرایش انسان به خداست. این گرایش یا تمایل پاکی است که هجوم وسوسه را مهار می زند: «در حقیقت، کسانی که از خدا پروا دارند، چون وسوسه ای از جانب شیطان بدیشان رسد خدا را به یاد آورند و بی درنگ بینا شوند»
 
چهارمین جلوه گاه حیات پاک، عرصه نیت و اراده است. نیت و اراده آدمی نیز در متون اسلامی، به دو دسته پاک و پلید تقسیم شده است. در اشاره به اراده پلید، از جمله در قرآن آمده است: «آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می دهیم که در زمین خواستار برتری و فساد نیستند و فرجام (خوش) از آن پرهیزگاران است». در این جا از اراده معطوف به برتری و فساد سخن به میان آمده است که ناظر به اراده و نیت پلید است. در مقابل، از اراده معطوف به پا کی یاد شده است: «… و کنیزان خود را – در صورتی که خواهان پاکدامنی باشند . برای این که متاع زندگی دنیا را بجویید، به زنا وادار مکنید و هرکس آنان را به زور وادار کند، در حقیقت خدا پس از اجبار نمودن ایشان، نسبت به آنها آمرزنده مهربان است» در این جا از اراده و خواست پاکدامنی سخن به میان آمده است و این همان اراده معطوف به پاکی است که موجب پاکی خود اراده نیز خواهد بود، چنان که هرگاه اراده معطوف به پلیدی نیز موجب پلیدی خود اراده است.
 
پنجمین جلوه گاه حیات پاک، عرصه اعمال و رفتارها، اعم از فردی و جمعی است. اعمال آدمی و دستاوردهای وی نیز در متون اسلامی به دو دسته پاک و پلید تقسیم شده است. در مورد اعمال پلید، در آیه زیر، به چند نمونه اشاره شده است: «ای کسانی که ایمان آورده اید، شراب و قمار و بت ها و تیرهای قرعه پلیدند و از عمل شیطانند. پس، از آنها، دوری گزینید، باشد که رستگار شوید». در نمونه دیگر، زنا چون عملی پلید معرفی شده و مصون ماندن از آن، به منزله پاکی دانسته شده است: بی گمان، کسانی که به زنان پاکدامن بی خبر از همه جا و با ایمان نسبت زنا می دهند، در دنیا و آخرت لعنت شده‌اند… زنان پلید برای مردان پلید و مردان پلید برای زنان پلید. و زنان پاک برای مردان پاک، و مردان پاک برای زنان پاک…».
 
چنان که اشاره شد، اعمال آدمی – اعم از فردی و جمعی – به پاک و پلید تقسیم می‌شود. عرصه جمعی اعمال یا اعمال جمعی نیز از این جهت که بخش مهمی از حیات پاک را تأمین می کنند، در متون اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. فقر، فحشا و تعدی یا خشم، سه جلوه بارز اعمال پلید جمعی است. در مقابل، غنا، عفت و عدالت با رأفت، به منزله جلوه های بارز اعمال پاک جمعی آدمی است. در اشاره به اعمال پلید جمعی در قرآن آمده است: «شیطان شما را از تهیدستی بیم می دهد و شما را به زشتی وا می دارد؛ ولی خداوند از جانب خود، به شما وعده آمرزش و نعمت می دهد و خداوند گشایشگر داناست».
 
منبع: درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران، جلد أول، خسرو باقری، صص90-87، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، چاپ دوم، 1389