جمع دنیا و آخرت-سعادتمندی

آنچه از پرسش شما به خوبى به دست مى آید آن است که به این نکته مهم توجه دارید که نباید عرفان و سیر و سلوک، آدمى را از وظایف فردى و اجتماعى دور کند و این همان روش پیامبران و امامان و اولیاء شایسته خداوند است که در مضمون حدیث شریف زیر متجلى است: «کن فى الناس ولا تکن معهم : در میان مردم باش ولى هضم در آنان نباش» و از ویژگى هاى ممتاز «امامان» نسبت به برخى «عرفا» آن است که عبادت ها و تلاش هاى خودشان را تنها در سیر «من الخلق الى الحق» خلاصه نمى کنند بلکه سیر «من الحق الى الخلق، فى الخلق الى الحق» را نیز دارا مى باشند ودر عین حضور در جامعه به مقام «فناء فى الله» نیز نائل شده اند.در چنین سیر و سلوکى است که بیشترین مبارزه براى دفع و رفع وسوسه هاى شیطانى انجام مى پذیرد و بیشترین فشار را از ناحیه رفتار مردم، انسان سالک باید تحمل کند و تمامى این تلاش ها است که وقتى بر مدار حق و اخلاص انجام مى گیرید. موجب سنگینى کفه ترازوى عمل و ایمان مى شود و مصداق این آیه شریفه مى شود که: «فاما من ثقلت موازینه فهو فى عیشة راضیة؛ هر که سنجیده هایش سنگین برآید، پس وى در زندگى خوشى خواهد بود»، (قارعه، آیه 6 و 7).
بنابراین تمامى وسوسه ها و غفلت ها و محدودیت ها، اگر چه از یک سو موجب کندى ظاهرى سیر و سلوک مى شود، ولى از سوى دیگر همچون موانع در میدان رزم است که عبور از آنها انسان سالک را ورزیده تر مى کند و لذت «وصال» پس از «هجران» را براى آدمى محسوس تر مى کند.
بنابراین بدون آن که انگیزه خود را نسبت به وظایف فردى و اجتماعى و ادامه تحصیل از دست بدهید. تلاش کنید علاوه بر تداوم تلاوت و تدبر در قرآن و مطالعه سنت و سیره پیامبر و امامان(ع) از ارتباط با بزرگان معاصر و آثار مکتوب اولیاء خدا نیز بهره مند شوید و با پى گیرى برنامه «مشارطه، مراقبه و حاسبه» در هر شبانه روز طى مراحل سیر و سلوک را براى خود هموارتر سازید.
براى تقویت اراده باید دانست که: فرد با اراده کسى است که داراى هدفى معقول بوده و تا موقعى که به آن نرسیده است، از تعقیب آن باز نمى ایستد. مشکلات و موانع روانى یا مادى، به اراده و عزم او لطمه نزده و از پیشرفتش جلوگیرى نمى کند. بنابراین در اولین گام، براى رفع اضطراب و کسب روحیه قوى باید هدف و یا اهداف دقیق و مشخص خود را از زندگى یا کارى که مى خواهد انجام دهد،
براى خویش ترسیم نماید. طبیعى است این هدف، باید معقول، قابل دستیابى، بدون افراط و تفریط، مطابق توان و استعداد فرد و واقع بینانه باشد؛ نه آن که آرمانى و بلند پروازانه و خارج از توانایى هاى وى باشد. در این صورت در صحنه عمل وقتى با مشکلات و سختى هاى طاقت فرسا و خارج از توان خود، رو به رو شد و با شکست هاى احتمالى به هدف مورد نظر خود دست نیافت؛ ناامید و دلسرد شده و از ادامه کار منصرف مى گردد. هم چنین از انجام کارهاى دیگر منصرف مى شود. و خود را ناتوان وبى اراده تلقّى مى کند.
دومین گام، شناخت توانایى ها و استعدادهاى نهفته در وجود خویش است. همه ما در وجود خود از استعدادهایى برخورداریم، کافى است این نیروها را بشناسیم و براى رسیدن به هدف، آنها را به کار گیریم.
سومین گام، برنامه ریزى است. باید براى تمام کارها و فعالیت هاى شبانه روزى، برنامه اى مدوّن و منظم داشته باشید. بدین منظور از جدولى استفاده کنید که در ستون افقى آن، ساعات شبانه روز و در ستون عمودى، ایام هفته را یادداشت کرده و تمام کارهاى روزانه را در آن درج کنید (از خواب و استراحت تا عبادت، ورزش، مطالعه و…). هر فعالیتى را در زمان خاص خود در جدول بنویسید و هیچ زمانى را بدون کار خالى نگذارید.
هر روز صبح با نگاهى به آن برنامه، به اجراى دقیق آن بپردازید و شبها قبل از خوابیدن، آن را محاسبه و ارزیابى کنید؛ شایسته است همچون یک محاسبه گر جدى و قاطع، فعالیت هاى روزانه و میزان موفقیت خود در انجام دادن کارها را بررسى کنید. در صورت موفقیت خود را تشویق کنید و در صورت تخلّف از برنامه و سهل انگارى در اجرا، خود را تنبیه نمایید.
چهارمین گام، تلقین است. تلقین به خود در تقویت اراده اثر قابل ملاحظه اى دارد. بنابراین هر روز جملاتى را به خود تلقین کنید؛ مانند: «من اراده لازم براى انجام کارهایم را دارم» هیچ چیزى نمى تواند اراده ام را متزلزل کند»، «آنچه را که به نظرم انجام دادنى است انجام مى دهم، هیچ قدرتى نمى تواند مرا از آن باز دارد»، «اراده من هر روز محکم تر مى شود»، «بر من لازم است که موفق شوم؛ زیرا موفقیت از آنِ نیرومندان است» و…
پنجمین گام، توجه به تدریجى بودن تقویت اراده است. براى به دست آوردن اراده اى قوى و محکم، تدریجى بودن آن و نیاز به تمرین و ممارست امرى لازم و ضرورى است. گمان نکنید مى توانید به طور دفعى و بدون هیچ تلاشى، به آن دست یابید. بنابراین به راه کارهاى عملى زیر توجّه نموده، به آنها عمل کنید:
1. هر روز صبح حداقل 20 دقیقه به طور مرتب و در ساعتى معین ورزش کنید؛
2. سحرگاهان یا صبح گاهان، هرگاه که بیدار شدید بى درنگ برخیزید و از رختخواب بیرون روید. حتّى اگر خواب آلودگى مزاحمتان است، از اتاق بیرون روید و قدرى نرمش کنید تا خواب آلودگى از بین برود؛
3. در صورت امکان، چند دقیقه قبل از اذان صبح از خواب بیدار شده، نماز شب بخوانید و اگر در آن وقت بیدار نشدید، قضاى آن را به جا آورید؛
4. مقید باشید هر روز تعداد آیات معینى را قرائت کنید؛ مثلاً 30 تا 50 آیه و در صورت تمایل در هفته هاى بعد به میزان آن بیفزایید؛
5. کارهایى را که به عهده مى گیرید ناتمام رها نکنید و آنها را به نحو احسن و تا رسیدن به نتیجه مطلوب ادامه دهید.
6. هرگز در کارها ناامید نشوید و با حالت تهاجمى براى پى گیرى و به انجام رساندن کارهاى ناقص و ناموفق، جدیت به خرج دهید.
در جلد دوم طرائف الحکم، چاپ اول، ص 21 از حضرت امیرالمؤمنین(ع) روایت شده که حضرت پیغمبر(ص) هر موقع که اضطراب و اندوهى بر آن حضرت روى مى داد این دعا را مى خواند: «یا حى یا قیوم، یا حیا لایموت، یا حى لا اله الا انت کاشف الهم مجیب دعوة المضطرین، اسألک بان لک الحمد لا اله اله الا انت، المنان، بدیع السموات والارض، ذوالجلال والاکرام رحمان الدنیا والاخرة و رحیمها رب ارحمنى رحمة تغنیى بها عن رحمة من سواک یا ارحم الراحمین»؛ (داروخانه معنوى، رضا جاهد، انتشارات هاتف، چاپ دهم 1378، ص 67).
در پایان براى تقویت ارتباط با خدا توجه شما را به یک راه کار مهم معنوى جلب مى کنیم.
در روایات آمده است که: در دل آدمى دو گیرنده و گوش وجود دارد. یکى صداى رحمان را مى شنود که آدمى را دعوت به تقوا و خیر و صلاح و ایمان مى کند و گوش دیگر نداى شیطان را دریافت مى کند.
در آیات قرآن نیز این مطلب آمده است که: «فالهمها فجورها و تقویها : راه فجور و تقوا هر دو به انسان نمایانده شده تا وى کدام یک را در خود تقویت نموده و برگزیند».
شاید بارها این تجربه براى شما تکرار شده باشد که هنگام انجام کار نیکى و یا برخاستن براى نماز شب، دو نیروى تشویق کننده و بازدارنده به سراغ شما مى آید و براى لحظاتى با خود درگیرى درونى پیدا مى کنید. اینجا همان مرحله تصمیم گیرى است که کدام سو را انتخاب کنید.
مطمئن باشید اگر به هاتف رحمانى پاسخ مثبت دهید، رفته رفته نیروى معنوى شما تقویت مى شود و الهامات رحمانى بیشتر رو به سوى شما مى آید و اوهام شیطانى سریع تر از شما دور مى شود.
این همان است که از آن به «جهاد اکبر» یاد مى شود و این همان دوام ذکر در طول شبانه روز مى باشد بدون این که از تحصیل و کار و روابط با دیگران کناره گیرى کرده باشید. چنین زندگى، شیوه اولیا خداست که در عین حضور در عرصه هاى مختلف زندگى و جامعه همیشه در درون با خدا و شیوه اولیا خداست که در عین حضور در عرصه هاى مختلف زندگى و جامعه همیشه در درون با خدا و فرشتگان رحمانى در ارتباطند و بدون گوشه گیرى و ایجاد حساسیت، سیر و سلوک معنوى خود را طى مى کنند.
در نتیجه بر پایداری بر صراط مستقیم، آن چه لازم است این است که انسان باید دائما در حال مراقبه از نفس خویش باشد و لحظه اى زمام نفس را به دست شیطان ندهد. غرور و اطمینان به نفس، خود زمینه ساز گمراهى و اغواى آن مى شود. پیامبر اکرم(ص) در نمازهاى خود این دعا را مى فرمود: «الهى لا تکلنى الى نفسى طرفة عین ابدا؛ خداوندا مرا لحظه اى به خودم وا مگذار» وقتى یکى از همسرانش با اشاره به مقام بلند حضرت نزد خدا از او علت این دعا را پرسید، حضرت فرمود: خداوند برادرم یونس را لحظه اى به حال خود واگذاشت و آمد به سر او آنچه که آمد. بنابراین بهترین راه براى عاقبت به خیر شدن مراقبت دائم از نفس خویش است یا به عبارت دیگر مطمئن ترین راه و روش، ایمان و عمل صالح است. خداوند در سوره العصر مى فرماید: «به عصر قسم که انسان ها همه در زیانند . مگر کسانى که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند و یکدیگر را به حق سفارش کرده و یکدیگر را به شکیبایى و استقامت توصیه نموده اند».
ایمان اولین و اساسى ترین و محکم ترین ریسمان نجات است و مطمئن ترین ضامن عاقبت به خیرى مى باشد. «عن ابى عبداللّه (ع)… و قال فى قوله عزّ وجلّ «فقد استمسک بالعروه الوثقى» قال: هى الایمان باللّه وحده لاشریک له…››.
عمل صالح رکن دیگرى است که انسان را از خسران، زیان و عاقبت به شرى نجات مى بخشد، چنان که سوره العصر بدان گواهى مى دهد و در حدیثى از امیرالمؤمنین على(ع) وارد شده: «انکم ان اغتنمتم صالح الاعمال، نلتم عن الاخرة نهایة الآمال؛ تحقیقا چنین است که اگر شما اعمال صالح را مغتنم شمرید به آن غایت بلند آرزوهاى اخروى خواهید رسید»، (الغرر والدرر، باب العمل، به نقل از سرالاسراء، استاد على سعادت پرور، ج 2، ص 209).
بنابراین با دو بال ایمان و عمل صالح باید از پستى خسران و عاقبت به شرى، به بلنداى رضوان، عرفان و عاقبت به خیرى پرواز کرد.
براى آگاهى بیشتر ر.ک:
1- راه گریز از شور بختى، انتشارات الزهرا.
2- تقوا، شهید عبدالحسین دستغیب.