جهت قبله-قبله در نماز

قرآن کریم مى فرماید: «فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیْثُ مَا کُنتُمْ فَوَلُّواْ وُجُوِهَکُمْ شَطْرَهُ…؛ پس روى خود را به سوى مسجدالحرام کن و هر جا بودید روى خود را به سوى آن بگردانید »، (بقره، آیه 144) و نیز مى فرماید: «و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجدالحرام و حیث ماکنتم فولوا وجوهکم شطره…؛ و اى رسول از هر جا و به هر دیار بیرون شدى روى به جانب کعبه کن و شما مسلمین هم به هر کجا بودید روى بدان جانب کنید»، (همان، آیه 150). با توجه به این آیات، مى توان برداشت هاى زیر را به دست آورد: 1- همان خدایى که فرموده است به هر طرف رو کنید آن جا وجه خدا است و این که او از رگ گردن به انسان نزدیک تر است، همو دستور داده است که به هنگام نماز به طرف مسجدالحرام نماز بخوانید. 2- «شطر» در آیه شریفه (شطر المسجد الحرام) به معناى سمت و جانب است. البته ایستادن دقیق در محاذات خانه کعبه و حتى مسجدالحرام براى کسانى که از دور نماز مى خوانند بسیار مشکل است، اما ایستادن به سمت آن براى همه آسان است. همین دستور قرآنى به نوبه خود موجب پیشرفت علوم جغرافیا، هیئت، هندسه و ریاضى در بین مسلمین گردید؛ زیرا براى قبله یابى و تشخیص جهت آن، نیازمند این علوم بودند. 3- این که «خدا همه جا هست و به هر طرف که رو کنى روى او و سوى او است»؛ این نتیجه را نمى دهد که پس به هر طرف مى توان نماز خواند. در همه جا بودن خداوند یک مطلب است و جهت نماز مطلب دیگر. کما این که خدا همه زبان ها را مى داند ولى باید نماز را به زبان عربى خواند و یا این که خدا موجودى زمانى نیست ولى نماز باید در زمان خاص خودش خوانده شود. حق تعالى به علل گوناگون، دستور داده است که به طرف قبله واحد، به زبان واحد، و با شرایط مشترک دیگرى نماز گزارده شود و این دستور علاوه بر پیشرفت و پیشبرد علم و دانش بشرى، مایه وحدت و هماهنگى بین مسلمانان نیز مى باشد و تأثیرات و آموزش هاى فرهنگى دیگرى نیز به دنبال دارد. از طرف دیگر در هر یک از این دستورات اسرار عرفانى بزرگ نهفته است.
ناگفته نماند براى راهیابى به حقیقت باید دو مرحله شریعت و طریقت طى شود. یکى از نمونه هاى پایبندى به احکام شریعت ایستادن رو به قبله است که پرورش روحیه عبودیت و نهادینه شدن یک رفتار دینى به طور همگانى را به ارمغان مى آورد. همچنین پایبندى به احکام شرعى از مؤثرترین روش ها براى فرهنگ سازى در جامعه است. در غیر این صورت پراکندگى و ناهماهنگى و حتى ناهنجارى هاى فراوان در جامعه پدید خواهد آمد.
براى آگاهى بیشتر ر.ک: آداب الصلوة، امام خمینى.