سید محمد باقر (1180-1260ق) فرزند محمد تقی شفتی، فقیه، ادیب و نویسنده‌ی ایرانی. مقدمات علوم را در زادگاهش شفت گیلان فراگرفت. در 1192 ق برای ادامه‌ی تحصیل به عتبات رفت و در کربلا نزد محمد باقر بهبهانی و سپس در نجف پیش سید علی طباطبایی صاحب ریاض (شرح کبیر) و سید مهدی بحرالعلوم طباطبایی بروجردی و شیخ جعفر نجفی (کاشف الغطاء) در کاظمین نزد سید محسن اعرجی درس خواند و در فقه و اصول و دیگر دانشهای دینی به ویژه علم رجال استادی یافت و به درجه‌ی اجتهاد رسید. آن گاه به قم سفر کرد و محضر میرزا ابوالقاسم قمی را دریافت. پس از آن رهسپار کاشان شد و چندی نزد ملامهدی نراقی به تلمذ پرداخت. سرانجام در 1206 ق در اصفهان نشیمن گزید. در آغاز در نهایت فقر و تنگدستی و نیز گمنامی به سر می‌برد اما رفته رفته در پی کوششهای وی برای انجام امر به معروف و نهی از منکر و همچنین پشتیبانی روحانیان برجسته‌ای مانند سید محمد مجاهد و حاج محمد ابراهیم کرباسی آوازه‌ی فراوان یافت. یکی از ثروتمندان شفت که تقوا و دیانت سید را شنیده بود مالی فراوان به اصفهان برای سید فرستاد تا وی آن مال را در داد و ستد به کار برد و منافع آن را سید بردارد و سرمایه‌ی اصلی را پس از مرگ ثروتمند شفتی در راههای خیر صرف نماید. این کار که چندین سال طول کشید ثروت فراوانی برای سید به بار آورد. گویند دارایی هیچیک از علمای امامیه تا آن زمان به اندازه‌ی ثروت او نبوده است. گذشته از آن از شهرهای مختلف ایران و هندوستان و قفقاز و ترکستان مبالغی به نام سهم امام برای وی فرستاده می‌شد. سید محمد باقر به سبب داشتن دارایی فراوان محسود اعیان و حکام و حتی سلاطین روزگار خود بود و بیشتر آنها به وی مقروض بودند و در مواقع نیاز از او کمک مالی می‌گرفتند. زمانی که سید مسجد معروف خود را در محله‌ی بیدآباد اصفهان در نزدیکی منزل خود می‌ساخت فتحعلی شاه (1212-1250ق) به دیدار او و تماشای مسجد رفت و از وی خواست که او را نیز در مخارج آن بنا شریک و سهیم سازد اما سید قبول نکرد. «شاه گفت گمان نمی‌کنم که شما را قدرت پایان چنین بنا باشد». سید گفت: «مرا دست خزانه‌ی خداوند عالم باشد». پس از فتحعلی شاه در روزگار محمد شاه قدرت سید محمدباقر همچنان رو به افزایش بود. وی که مرجع تقلید مسلم شیعیان در روزگار خود به شمار می‌آمد اقامه‌ی حدود را در غیبت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) واجب می‌دانست و به تن خود حدود را اجرا می‌کرد. گویند شمار کسانی که در دوره‌ی سلطه‌ی خود در اصفهان با تازیانه حد زده از حساب بیرون است و شماره‌ی کسانی که به دست خویش به عنوان اقامه حدود کشته است تا 120 تن می‌رسد و سه تن از علمای مشهور را هم تکفیر کرد. وی به بیماری استسقا درگذشت و در مسجد بزرگی که در کوی بیدآباد اصفهان بنا کرده است و به مسجد سید آوازه دارد به خاک سپرده شد. معروفترین شاگردان شفتی، محمد مهدی کرباسی (پسر بزرگتر محمد ابراهیم کرباسی)، محمد ابراهیم قزوینی، میرزا محمد تنکابنی صاحب قصص العلماء و عده‌ی بسیار دیگری را می‌توان یاد کرد. کتابخانه‌ی سید محمد باقر در روزگار خود دارای کتب نفیس و به داشتن نسخه‌های قیمتی معروف بوده است. شفتی در ادبیات عرب و فارسی استادی داشت و به شاعرانی که اشعاری در ستایش وی می‌سرودند صلاتی گران مایه می‌بخشید. تذکره‌ی المآثر الباقریه سید محمدعلی وفای زواره‌ای در احوال و آثار کسانی است که در ستایش حجة‌الاسلام شفتی و یا تعریف و توصیف مسجد سید شعر سروده‌اند. از حجة‌الاسلام شفتی آثار فراوانی بیشتر به عربی، در علوم گوناگون دینی به جای مانده است که از جمله بیش از سی رساله به عربی در تحقیق و شرح حال هر یک از رجال حدیث امامیه، مانندابان بن عثمان، احمد بن محمد بن عیسی، اسحاق بن عمار و عده‌ای دیگر است. از دیگر آثارش: رساله در اصول دین به فارسی (نسخه‌ی دانشکده‌ی الهیات دانشگاه تهران به شماره‌ی 335 د)؛ بعض مسائل اعتقادی به فارسی (نسخه‌ی کتابخانه‌ی آیت‌الله مرعشی به شماره‌ی 5081/1). در پاسخ پرسشی پیرامون مقام علی و اینکه آیا می‌توان حضرت علی (علیه السلام) را خالق خواند و وی را از علل اربعه‌ی خلقت دانست یا نه. شفتی در این پاسخ این نسبت را رد می‌کند و کفر می‌شمارد و علی (علیه السلام) را بنده‌ای از بندگان خدا می‌داند؛ الزهرة البارقة لمعرفة احوال المجاز و الحقیقة به عربی (نسخه‌ی کتابخانه‌ی آیت‌الله مرعشی به شماره‌ی 541) در اصول؛ تحفة‌الابرار الملتقط من آثار الائمة الاطهار، به فارسی (نسخه‌ی کتابخانه‌ی آیت‌الله مرعشی به شماره‌ی 448) در فقه؛ پرسش و پاسخ به فارسی در مسائل گوناگون فقهی و کلامی؛ الحلیة اللامعة للبهجة المرضیة به عربی (نسخه‌ی کتابخانه‌ی آیت‌الله مرعشی به شماره‌ی 746) که حاشیه‌ای است بر البهجة المرضیة فی شرح الالفیة جلال‌الدین سیوطی؛ مطالع الانوار المقتبسة من آثار الائمة الاطهار به عربی در شرح شرائع الاسلام محقق حلی در 6 جلد؛ آداب صلوة اللیل و فضلها؛ الاجازات؛ الاستقبال فی شرح مبحث القبلة من التحفة؛ القضاء و الشهادات؛ مناسک الحج؛ الشکیات؛ الزهرة الباهرة در اصول فقه؛ ارشاد الخبیر البصیر الی تحقیق الحال فی ابی‌بصیر؛ رساله در عقد بر خواهر مطلقه؛ رساله در هبه‌ی ولی مدت متعه را؛ رساله در قبول قول زن در بلامانع بودن؛ رساله در وجوب حدود؛ رساله در شرح زیارت عاشورا؛ اصحاب الاجماغ؛ اصحاب العدة.

بیشتر بخوانید: حاج سید محمد باقر رشتی (شفتی)

کتابنامه :
تاریخ تذکره‌های فارسی، 110/2؛ تاریخ زنجان، علما و دانشمندان، 275؛ تذکرة القبور، 193؛ الذریعة، ذیل کتابهای یاد شده؛ روضات الجنات، 96/2؛ ریحانة‌الادب، 26/2؛ شرح حال رجال ایران، 304/3؛ فهرست نسخه‌های خطی فارسی، 880؛ فهرست نسخه‌های کتابخانه‌ی آیت‌الله مرعشی، 51/2 به بعد؛ قصص العلماء، 125؛ کرام البررة، 192؛ مکارم الآثار، 1614/5؛ یادگار، سال پنجم، شماره‌ی دهم، 28.

منبع مقاله :
گروه نویسندگان، (1391)، دائرةالمعارف تشیع (جلد ششم)، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.