پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «خِیارُکُم أًحسَنُکُم أَخلاقاً الّذِینَ یَألِفُونَ وَ یَؤلَفُون؛ بهترین شما، خوش خلق‌ترین شما هستند، آنان که با مردم الفت می‌گیرند و مردم هم با آنها الفت می‌گیرند و می‌جوشند». (1)
به همین مضمون احادیث دیگری هم از آن حضرت نقل شده است:
«أفضَلُکُم إیماناً أَحسَنُکُم أخلاقاً». (2)
«أکمَلُ المُؤمنینَ إیماناً أحسَنُهُم خُلُقاً». (3)
بهترین افراد از دیدگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) کسانی هستند که دارای این سه ویژگی باشند:
الف) کسانی که در برخورد با مردم اخلاقشان از همه بهتر باشد.
ب) کسانی که با مردم دوستی و الفت دارند.
ج) کسانی که بین مردم ارتباط برقرار می‌کنند و قلب‌ها را به هم نزدیک می‌سازند این الفت قلب‌ها مسأله‌ای است بسیار مهم که یکی از معجزات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به حساب می‌آید. خداوند به پیامبرش می‌فرماید:
«(لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً مَا أَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ…)؛ اگر تمام آنچه را روی زمین است صرف می‌کردی که میان دل‌های آنها پیوند دهی، نمی‌توانستی؛ ولی خداوند در میان آنها پیوند ایجاد کرد». (4)
اما اینکه الفت به چه وسیله‌ای ایجاد شده است در آیه‌ی دیگر بیان می‌کند:
«(فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ…)؛ به سبب رحمت الهی، در برابر مؤمنان، نرم و مهربان شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می‌شدند.» (5)
این اخلاق پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود که باعث جذب مردم به آن حضرت و الفت مردم با یکدیگر شد. درباره‌ی حسن خلق پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) و عفو و گذشت و عطوفت و مهربانی آن حضرت سخن زیاد گفته شده که برای همه ما درس اخلاق می‌باشد و در حدیثی که امام حسین (علیه السلام) از علی (علیه السلام) درباره‌ی ویژگی‌های زندگی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اخلاق آن حضرت سؤال کرد و علی (علیه السلام) به طور مشروح پاسخ آن را داد که ما بخشی از این حدیث را ذکر می‌کنیم:
رفتار پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با همنشینانش چنین بود: «دائِمَ البِشرِ، سَهلَ الخُلُق، لَیِّنَ الجَانِبِ، لَیسَ بِفَظٍّ وَ لا غَلِیظٍ وَ لا صَخّابٍ وَ لا فَحّاشٍ وَ لا عَیّابٍ وَ لا مَدّاحٍ، یَتَغَافَلُ عمّا یَشتَهی، فَلا یُؤیِسُ مِنهُ، وَ لا یُخِیِّبُ فیِه مُؤَمِّلیهِ، قد تَرَکَ نَفسَهُ مِن ثلاثٍ: المِراءِ و الإکثارِ وَ ما لایَعنِیِه، وَ تَرَکَ النّاسَ بین ثلاثٍ: کانَ لا یَذمُّ أَحَداً و لا یُعَیِّره و لا یَطلُبُ عَثَراتِهِ و لا عَورَتَهُ؛ دائماً خوشرو و خندان و سهل الخلق و ملایم بود، هرگز خشن و سنگدل و پرخاشگر و بد زبان و عیب جو و مدیحه‌گر نبود، هیچ کس از او مأیوس نمی‌شد، و هرکس به در خانه‌ی او می‌آمد ناامید باز نمی‌گشت؛ سه چیز را از خود رها کرده بود: مجادله در سخن، پرگویی، و دخالت در کاری که به او مربوط نبود؛ و سه چیز را در مورد مردم رها کرده بود: کسی را مذمت نمی‌کرد، سرزنش نمی‌فرمود، و از لغزش‌ها و عیب‌های پنهانی مردم را به رویشان نمی‌آورد. (6)
خود پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره‌ی الفت و دوستی دل‌های مردم جمله‌ای دارد خطاب به بنی‌عبدالمطلب که می‌فرماید: «یا بَنی عَبدِ المُطَّلِب، إنّکُم لَن تَسَعُوا النّاسَ بأموالِکُم، فالقُوهُم بِطَلاقَةِ الوَجهِ وَ حُسنِ البِشرِ؛ ای فرزندان عبدالمطلب: شما نمی‌توانید با اموالتان دل‌های مردم را به خود جلب کنید (چون سرمایه‌ها محدود است و خواسته‌های مردم نامحدود) لکن سرمایه‌ای به شما نشان می‌دهم که نامحدود است و فناناپذیر و آن سرمایه اخلاق است (که می‌توان همه جا آن را مصرف کرد و تمام هم نمی‌شود و باعث جلب مردم می‌شود)». (7)
اگر بخواهیم در بین مردم جایگاهی پیدا کنیم راهی جز حسن خلق و جوشیدن با مردم و اظهار محبّت کردن با آنها نیست، خداوند در آیه‌ی 128 توبه پنج صفت برای پیامبر می‌شمارد:
(لَقد جَاءَکُم رَسُولُ مِن أَنفُسِکُم عَزِیزُ عَلَیهِ مَا عَنِتُّم حَرِیصُ عَلَیکُم بِالمُؤمِنِیِنَ رَءُوفُ رَّحِیمُ).
1. پیامبر از خود شماست و از میان شما برخواسته است. 2. دردهای شما برای او درد است و دلسوز شما است. 3. اصرار بر هدایت شما دارد. 4. رئوف است. 5. مهربان است و خطاهای شما را می‌بخشد.
چه خوب است که این اخلاق اسلامی امروز زنده شود و در هر مسلمان پرتوی از خلق و خوی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) درخشش داشته باشد.
روایات درباره‌ی حسن خلق فراوان است که به چند روایت اشاره می‌کنیم:
1. رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) می‌فرمایند: «إنَّما المُؤمِنُ لَیَدرِکُ بِحُسنِ خُلُقِه دَرَجَةَ قائِمِ اللَّیلِ وَ صایِمِ النَّهارِ؛ مؤمن با حسن خلق خود به درجه کسی می‌رسد که شب‌ها به عبادت می‌ایستد و روزها روزه‌دار است.» (8)
2. و از آن حضرت روایت شده است: «مَا مِن شَیءٍ أثقَلُ فی المِیزانِ مِن خُلُقٍ حَسَنٍ؛ چیزی در میزان عمل در روز قیامت سنگین‌تر از خلق نیکو نیست». (9)
3. و همچنین فرموده‌اند: «أکثَرُ مَا یُدخِلُ النّاسَ الجَنَّةَ تَقوی‌ اللهِ وَ حُسنُ الخُلُقِ؛ بیشترین چیزی که مردم را وارد بهشت می‌کند تقوا و حسن خلق است». (10)
4. امام رضا (علیه السلام) می‌فرمایند که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «عَلَیکُم بِحُسنِ الخُلُقِ، فَإنَّ حُسنَ الخُلُقِ فی الجَنَّةِ لا مَحَالَةَ، و اِیّاکُم وَ سُوءَ الخُلُقِ فَاِنَّ سُوءَ الخُلُقِ فِی النّارِ لا مُحَالَةِ؛ بر شما لازم است به سراغ حسن خلق بروید، زیرا حسن خلق سرانجام در بهشت است و از سوء خلق بپرهیزید که سوء خلق سرانجام در آتش است». (11)
خوشرویی مبدأ بسیاری از آشنایی‌هاست و اگر این خوشرویی با نیت پاک الهی انجام گیرد علاوه بر اینکه کلید محبّت و دوستی را به دست او داده‌اید «حسنه» و «عبادت» نیز به حساب می‌آید. چرا که امام باقر (علیه السلام) فرمود: «تَبَسُّمُ الرَّجُلِ فی وَجهِ أخیهِ حَسَنَةُ؛ لبخند انسان به چهره‌ی برادر دینی‌اش حسنه است». (12)
از امام صادق (علیه السلام) پرسیدند: «ما حَدُّ حُسنِ الخُلقِ؟ قال: تُلِینُ جانِبَکَ و تُطَیِّبُ کلَامَکَ و تَلقی أخاکَ بِبِشرٍ حَسَنٍ؛ حدّ و مرز اخلاق نیک چیست؟ فرمود: آن است که اخلاقت را نرم کنی، کلامت را پاکیزه سازی، و با چهره‌ای باز و گشاده با برادران دینیت رو به رو شوی». (13)
امیدواریم خداوند توفیق عنایت فرماید تا در این زمینه پیرو پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله وسلم) و ائمه اطهار (علیهم السلام) باشیم. ان‌‌شاءالله.

پی‌نوشت‌ها:

1. بحارالانوا، ج74، ص 151؛ و تحف العقول، حکمت 73.
2. تحف العقول، حکمت 69.
3. أمالی الطوسی؛ و بحارالانوار، ج71، ص 389.
4. انفال، آیه‌ی 63.
5. آل عمران، آیه‌ی 159.
6. معانی الاخبار، ص 83، به نقل از تفسیر نمونه، ج24، ص 378.
7. کافی، ج2، ص 84.
8. مجمع‌البیان، ج10، ص 333.
9. همان مدرک.
10. سفینة‌البحار، مادّه‌ی «خلق».
11. مجمع البیان، ج10، ص 108.
12. اصول کافی، ج2، ص 188، عربی.
13. معانی‌الاخبار صدوق، ص 253.

منبع مقاله :
عبدالله‌زاده؛ محمد، (1393)، گفتار معصومین (ع)، قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ سوم.