فرشته مقرب الهى و مأمور دمیدن صور هنگام پایان یافتن دنیا و برپایى قیامت. واژه «اسرافیل» که از دو کلمه «اسراف»به معناى بنده و «ایل» به معناى خداتشکیل یافته واژه اى عجمى است که به صورت «سرافین» و «سرافیل» ضبط شده است (الدرالمنثور ،ج1 ، ص91 ; لسان العرب ، ج9 ، ص151 ; ج11 ، ص339).نام دیگر «اسرافیل» عبدالرحمان وکنیه اش «ابوالمنافخ» است (جامع البیان ، ج1 ، ص575 ; عمدة القارى ، ج1 ، ص72).

در قرآن کریم از «اسرافیل» به صراحت نام برده نشده ، ولى در چند جا از دمیدن صور ، هنگام برپا شدن قیامت سخن رفته است (انعام:73 ; کهف:99 ; طه:102). در منابع دیگر اسلامى از او به عنوان فرشته مقرب الهى در کنار جبرئیل و میکائیل فراوان یاد شده است. از امام صادق (علیه السلام روایت شده که خداوند این سه فرشته را از یک تسبیح آفریده است (تفسیر قمى ، ج2 ، ص206 ; تفسیر صافى ، ج4 ، ص230 ; المیزان ، ج17 ، ص8) .

طبق برخى روایات جبرئیل وحى را از اسرافیل مى گیرد (توحید صدوق ،ص263 ; نورالبراهین ، ج2 ، ص76) و او بر لوح محفوظ گمارده شده است (عون المعبود  ،ج2  ، ص471 ; الاعتقاد فى دین الامامیه ، ص 81) و اولین فرشته مى باشد که فرمان خداوند سبحان را اجابت نمود و بر آدم سجده کرد (فتح البارى ، ج6 ، ص236 ; البدایة والنهایة  ،ج1 ،ص49).

از دیگر وظایف و ویژگى هاى «اسرافیل» که در متون اسلامى آمده است مى توان به امور ذیل اشاره نمود:

1. «اسرافیل» مظهر صفت حیات خداوند دانسته شده است ; همان گونه که جبرئیل مظهر علم و میکائیل مظهر اراده و عزرائیل مظهر قدرت او مى باشند (شرح العقیدة الطحاویه ، ص 229 ; مشارق انوار الیقین ،ص32 ; فیض القدیر ، ج2 ،ص129). از این رو به اعتقاد برخى ، حیات ابدى اخروى ] موجودات زنده [ تعلق به نفخه دوم اسرافیل دارد ، و نفخه اولى بازگرداندن از ظاهر به باطن است براى اینکه حیات دنیوى به کلى پایان پذیرد (مصباح الانس ، ص402).

2. هنگامى که حضرت ابراهیم خلیل توسط منجنیق نمرود به آتش انداخته شد «اسرافیل» اولین فرشته بود که به فرمان خدا به کمک او شتافت (حلیة الاولیا ،ج1 ، ص20).

3. سه سال همراهى او با پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله وسلم) قبل از نزول وحى به گونه اى که پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) صداى او را مى شنید ، ولى خودش را نمى دید (تاریخ طبرى ، ج2 ، ص108).

4. از وظایف مهم اسرافیل که در روایات بر آن زیاد تأکید شده ، دمیدن صور هنگام برپایى قیامت است که بیشتر به همین ویژگى شناخته مى شود (شرح الاسماء الحسنى ، ص 95 ; تبیان ، ص363 ، الحکمة المتعالیه ، ج2 ، ص26 ; فتوحات مکیه ، ج1 ، ص 85).

5. طبق برخى از روایات ، اسرافیل آخرین کسى است که در پایان دنیا از سوى خداوند مرگ را درمى یابد (بحارالانوار ، ج6 ، ص326) و نخستین کسى است که زنده مى شود و نفخه دوم را براى زنده گرداندن مردگان مى دمد (تفسیر نسفى ، ج 3 ، ص68). درپاره اى از روایات سخن از این است که «عزرائیل» آخرین کسى است که از جانب خدا قبض روح مى گردد (اعلام الدین فى صفات المؤمنین ، ص 353 ; تفسیر ابن حاتم ، ج9 ، ص2391 ; تفسیر ثعلبى ، ج 8 ، ص258).

6. در برخى روایات ، او مؤذن آسمان ها دانسته شده است (سبیل الهدى والرشاد ، ج3 ، ص135).

7. در روایات آمده است که این فرشته الهى در برابر عظمت و بزرگى خداوند ، خویش را بس حقیر مى شمارد و خود را با بالى از بال هایش مى پوشاند (الدرالمنثور ، ج1 ، ص221) قرآن نیز بدون نام بردن از اسرافیل ، از فرشتگانى سخن گفته است که داراى دو یا سه و یا چهار بال مى باشند (فاطر:1) البته مقصود از بال داشتن فرشتگان آن نیست که آنها همچون پرندگان داراى دو بال پُر از پَر باشند ، بلکه بدین معناست که آنها نیز داراى چیزى هستند که به وسیله آن از آسمان به زمین و از زمین به آسمان مى روند (المیزان ، ج17 ، ص7).

در عهد عتیق از «اسرافیل» نام برده نشده ، ولى از موجودات با ویژگى هایى که در روایات اسلامى درباره اسرافیل آمده است یاد شده است.

مستر هاکس در ذیل واژه «سرافیم» از آنها به فرشتگان مقرب که همیشه ملازم عرش پروردگارند نام برده و آنها را کروبیان درخشنده نامیده است (قاموس کتاب مقدس ، واژه سرافیم).

بنابراین میان «اسرافیل» در منابع اسلامى با «سرافیم» در عهد عتیق از جهات متعدد همچون قرب به خداوند ، ملازم بودن عرش و نحوه تسبیح و تقدیس ارتباط وجود دارد که مى توان گفت این دو واژه از یک حقیقت حکایت مى کند ، اما تفاوت هایى که از جهت لفظ ، معنا و مفرد و جمع وجود دارند شاید در طول تاریخ بر اثر کثرت استعمال و یا تحریف که در تورات پیش آمده رخ داده باشد.

پی نوشت:
 اعلام الدین فى صفات المؤمنین  ، دیلمى ، حسن بن الحسن ، قم ، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام) ، بى تا ; بحارالانوار  ، مجلسى ، محمدباقر ، مؤسسة الوفاء ، بیروت ، 1403 ; البدایة والنهایة  ، ابن کثیر ، اسماعیل ، داراحیاء التراث العربى ، بیروت ، 1408 ; تاریخ طبرى  ، طبرى ، ابوجعفر ، مؤسسه اعلمى للمطبوعات ، بیروت ، بى تا ; التبیان فى التفسیر القرآن  ، طوسى ، ابوجعفر محمد بن حسن ، داراحیاء التراث العربى ، بیروت ، بى تا ; تفسیر ابن ابو حاتم  ، رازى ، ابن ابوحاتم ، المکتبة العصریة ، صیدا ، بى تا ;تفسیر نسفى  ، نسفى ، محمود (م/570ق) ، دارالکتب العربى ، بیروت ; تفسیر المیزان  ، طباطبائى ، محمدحسین ، منشورات جامعه مدرسین ، قم ، بى تا ; تفسیر ثعلبى  ، ثعلبى ، داراحیاء التراث العربى ، 1422 ; تفسیر صافى  ، فیض کاشانى ، ملامحسن ، مؤسسة الهدى ، قم ، 1416 ; تفسیر قمى  ، قمى ، على بن ابراهیم ، مؤسسه دارالکتاب للطباعة والنشر ، قم ، ایران بى تا  ; توحید  ، صدوق ، ابوجعفر محمد ، جامعه مدرسین ، قم ، بى تا ; جامع البیان  ، طبرى ، ابوجعفر محمد ، دار ابن حزم ، بیروت ، 1423 ; الحکمة المتعالیة  ، شیرازى ، صدرالمتألهین ، محمد ، داراحیاء التراث ، بیروت ، 1981 ; حلیة الأولیاء  ، اصفهانى ، ابونعیم ، دار الکتب العربى ، بیروت ، 1387 ; الدر المنثور  ، سیوطى ، جلال الدین ، دارالمعرفة ، بیروت ، بى تا ; السبیل الرشاد  ، صالحى ، ابوعبداللّه محمد بن یوسف ، دارالکتب العلمیة ، بیروت ، 1414 ; شرح الاسماء الحسنى  ، سبزوارى ، ملاهادى ، قم ، منشورات مکتبة البصیرتى ، بى تا ; شرح عقیدة الطحاویة  ، حنفى ، ابن ابوالعز ، بیروت ، دار الکتب الاسلامى ، 1391 ; عمدة القارى  ، عینى ، بدر الدین ابومحمد محمود ، دار احیاء التراث العربى ، بیروت ، بى تا ; عون المعبود شرح سنن ابو داود  ، عظیم آبادى ، محمد شمس الحق ، دارالفکر ، بى تا ، بى جا ; فتح البارى فى شرح صحیح بخارى  ، عسقلانى ، شهاب الدین ابن حجر ، داراحیاء التراث ، بیروت ، 1418 ; فتوحات مکیه  ، ابن عربى ، بیروت ، دار صادر ، بى تا ; فیض القدیر  ، مناوى ، عبد الرؤف ، دارالفکر ، بى تا ; قاموس کتاب مقدس  ، هاکس ، اساطیر ; کتاب مقدس  ، انتشارات اساطیر، تهران، 1380 ; لسان العرب  ، ابن منظور ، دارصادر ، بیروت ، بى تا ; مشارق انوار الیقین  ، برسى ، حافظ رجب ، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت ، تهران بى تا ; مصباح الانس  ، ابن فنارى ، محمد بن حمزه ، انتشارات مولوى ، تهران ، 1416 ; نورالبراهین  ، جزایرى ، سید نعمت اللّه ، مؤسسة النشر الاسلامى ، قم 1417.

منبع: مرکز مطالعات شیعه