زندگی کوتاه حضرت فاطمه (سلام‌الله علیها) برکات بی‌شماری داشت. برکات معنوی‌اش سراسر تاریخ اسلام را فرا گرفته است. در قرآن کریم در مورد سرور بانوان هر دو عالم می‌خوانیم «إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَر» [1] ای پیامبر ما به تو خیر کثیر دادیم. حقیقتاً حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) نه تنها برای پدر بزرگوارشان بلکه برای همه جهانیان خیر کثیر بودند. حکایت‌های پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) وائمه اطهار (علیهم السلام) از رفتارهای خداپسندانه ایشان بالاترین مدرسه انسان‌سازی است.

 یکی از برکات مادی حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) موقوفات و صدقاتی است که در طول عمر بابرکت خود داشته‌اند؛ و ایشان نخستین زن واقف مسلمان بودند. علامه عالی‌قدر مجلسى (رحمة الله علیه) مى‏گوید: 

سید بن طاووس (رحمة الله علیه) رو به فرزندش نمود، گفت: پسرم، موقوفات و صدقات جده‏ات فاطمه زهرا (سلام‌الله علیها) همانند العوالى – حیطان سبعه – و … از اموالى بود که رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) آن‌ها را بدون جنگ و درگیرى مالک گردید و کسى در آن شریک نبوده و ملک خالص آن حضرت شد و «فئ‏» محسوب شد. بعداً پیامبر خدا (صلی‌الله علیه و آله) آن‌ها را در زمان حیات خویش به دخترش به صورت هبه (بخشش) واگذار کرد. فاطمه (سلام‌الله علیها) هم آن‌ها را در راه خدا وقف نمود – غیر از فدک که توضیحش خواهد آمد – و سپس «موقوف علیهم‏» – کسانى را که مى‏توانند از آن موقوفات استفاده نمایند را مشخص کرد.

سپس سید بن طاووس (رحمة الله علیه) اضافه کرد و گفت فرزندم: در ارزش آن‌ها همین‏قدر بس که بعضى از آن اموال سالانه بین 24000 تا 70000 درهم درآمد داشته است.[2]

صدیقه طاهره وقف‌های زیادی داشتند که به‌عنوان‌مثال می‌توان به باغ‏هاى هفتگانه اشاره کرد. «حیطان سبعه‏» همان باغ‏ها و مزارع هفت‏گانه‏اى است که اطراف آن دیوار کشیده شده بود و بیشتر آن‌ها در منطقه «العوالى‏» و شرق مدینه منوره واقع شده بود. 

1- العواف: بعضى آن را – الاعواف – دانسته‏اند و لکن ابن‏شبه مى‏گوید صحیح در نزد من «العواف‏» است و آن جایگاه وسیعى است در نزدیکى شهر مدینه که مردم آن اموال خویش – گوسفندان و شتران و … – را در آن جا نگهدارى مى‏کردند، این وادى از سرچشمه «مهزور» آبیارى مى‏گردید. [3]

2- الصافیة: این باغ در قسمت شرقی مدینه واقع شده و به قطعه «زهیره‏» معروف است این مکان از جمله اموالى بود که از یهود بنى قریظه به دست آمد و چون هیچ‌گونه درگیرى وجود نداشت جزء اموال خالص پیامبر خدا (صلی‌الله علیه و آله) محسوب شد و کسى در آن سهمى نداشت. پیامبر آن را به دخترش فاطمه (سلام‌الله علیها) واگذار کرد او هم آن را وقف نمود. 

3 – الدلال: قطعه زمینى بود که در قسمت‏ شرقى مدینه قبل از صافیه واقع‌شده، آن را بنى‏ثعلب یهود مالک بودند، امام باقر (علیه السلام) فرمود: دلال متعلق به یک زن یهودى از بنى‏نضیر بود که سلمان (رحمة الله علیه) در نزد او در بردگى بسر مى‏برد، آن زن طى قراردادى با سلمان بنا را بر این گذاشتند که سلمان آن سرزمین احیا کند و درخت‌کاری نماید سپس آن زن مسلمان را آزاد نماید، رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) از این پیمان و قرارداد آگاه شد، به نزد سلمان در محل کاشتن درخت‌ها آمد و به او کمک کرد و در مدت کوتاهى درختان بزرگ شدند و به ثمر نشستند، پس از مدتى که اسلام قدرت پیدا کرد. آن سرزمین به عنوان غنیمت – فئ – به تصرف پیامبر خدا درآمد، پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) آن را به دخترش فاطمه داد. فاطمه (سلام‌الله علیها) هم آن را وقف در راه خدا نمود. [4]

4 – برقه: این باغ در قبله مدینه به سمت مشرق قرار گرفته بود، قبلاً از اموال یهود بنى‏قریظه محسوب مى‏گردید لکن بعدازاینکه به دست رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) افتاد سلمان (رحمة الله علیه و آله) در آن درخت‌کاری کرد و بعد هم به فاطمه واگذار شد که آن حضرت آن را وقف بر بنى‏هاشم و بنى‏المطلب نمود.

5 – المیثب: جایش معین نیست و لکن جزء غنائمى است که بدون جدال به دست پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) افتاد، او هم آن را به دختر خویش داد و بعد هم فاطمه (سلام‌الله علیها) وقفش نمود.

 

6 – حسنى: موضعى است که در نزدیکى «الدلال‏» واقع‌شده و مشهور به «الحسینیات‏» است.

7 – مشربه ام ابراهیم: در آخر باب العوالى مدینه منوره، بستانى است که چون ام‏ابراهیم – ماریه قبطیه – همسر رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) را در آنجا درد زایمان عارض شد، دستش را به چوبى گرفته بود که بعد از لحظاتى فرزندش «ابراهیم‏» به دنیا آمد بدین جهت مشربه ام‏ابراهیم نام گرفت این بستان در نزدیکى مدارس یهودى آن روز قرار داشت و درختان آن بستان از وادى «مهزور» آبیارى مى‏گردید. [5]

حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) در راه اسلام از جان و مال خود دریغ نکرد؛ و همه را برای زنده نگه‌داشتن دین اسلام تقدیم کرد. همان‌طور که حضرت مهدی (ارواحنا فداه) می‌فرمایند: «فی إبنَةِ رسُولِ اللهِ (صل الله علیه و آله) لِی أسوَهٌ حَسَنَهٌ» [6] حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) را الگوی نیکوی خود معرفی می‌کنند. زنان مسلمان نیز به ایشان تأسی کردند و در زمینه وقف کارهای بزرگی انجام داده‌اند؛ و با وقف‌هایی خود سهم بزرگی در پیشرفت اسلام داشتند. از بین آن‌ها می‌توان به زنی چون «دلارام خانم» همسر شاه عباس اول که جد بزرگ شاه‌عباس دوم صفوی بود، اشاره کرد، از موقوفات این زن مدرسه‌ای در اصفهان است که وقف آن را در کتیبه‌اش سال 10۵6 ه. ق آمده است، این مدرسه که به منظور ترویج علوم دینی تأسیس شده است امروز بهنام مدرسه «جد کوچک» در اصفهان مشهور است. بانوان مسلمان در طول تاریخ با حضور اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خود از اسلام حمایت کردند و از هیچ کمکی دریغ نکردند.
 

سخن آخر

حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) الگوی همه مسلمان هستند. ایشان با وجود عمر کوتاه خود موقوفات و صدقات بسیاری داشتند. ما نیز با پیروی از صدیقه طاهره باید در عرصه وقف قدم بگذاریم. مخصوصاً بانوان مسلمان که معمولاً وظیفه تأمین مخارج زندگی بر عهده آن‌ها نیست؛ و در بسیاری از مواقع از راه ارث و…اموالی نصیب آن‌ها می‌شود. چه زیباست که انسان با وقف قسمتی از این اموال برکت مال خود را جاودانه کند؛ و از منافع وقف در این دنیا و در آخرت بهره ببرد.

وقف بخششی است که انتها ندارد مثلاً بانویی که قنات یا ساختمانی را یک قرن پیش وقف کرده است و هنوز جامعه از منافع آن استفاده می‌کند و خود نیز از این وقف خود بهرمند است. ما با نگاه کردن به زندگی حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) متوجه می‌شویم بهترین کاری که یک زن مسلمان با اموال خود انجام دهد وقف آن است.
 

پینوشت:
1-کوثر/1.
2- سفینه البحار، شیخ عباس قمی، ج 7، ص 45.
3- تاریخ المدینة المنوره، ج 1، ص 174. 
4- بحارالانوار، ج 22، ص 300. 
5- تاریخ المدینة المنورة، ج 1، ص 3‏17.
6- الغیبه، طوسى، ص 286.