پس از حادثه عاشورا، امويان تلاشهاي فراواني در بي اهمّيّت جلوه دادن، مخفي کردن و دفن اين واقعه کردند، اما علي رغم اين تلاشها، شرح اين واقعه از طريق افراد گوناگوني، سينه به سينه، نقل شد. افرادي مانند: عبدالله حرّجعفي، دوتن از اصحاب سيّدالسهداء(عليه السلام) که تاظهر عاشورا در معيّت آن حضرت بوده و ظهر روز دهم آن حضرت را ترک کردند، چندتن از ياران سيّدالشهداءکه براثر جراحات زياد بيهوش شده بودندو از گزند سپاه عمرسعد درامان ماندند، تعدادي از افراد سپاه عمرسعدو…
اينها کساني بودند که به ذکر وقايع عاشورا پرداختند و گفتار آنان از راه دست نوشته هايشان يااز سينه اي به سينه ديگر به ابي مخنف،سيّدبن طاووس، محمدبن چريرطبري، شيخ مفيد،علامه مجلسي و ديگران رسيد تااوّلين مقاتل معتبر و مکتوب از اين طريق به ما برسد.
امام علي بن الحسين(عليهالسلام) و يکايک بانوان حرم حسيني و اسراي بازماندة اين کاروان نيز نقش شگرفي درخنثي کردن تلاشهاي امويان وبازگوکردن وقايع علشورا داشتند. اين بزرگواران از هر فرصتي براي شرح جزئيات ما وقع اين قيام، از نامه نگاريها و دعوت کوفيان تا قتل سيدالشهداء(عليه السلام) و اصحابش و غارت اموال و صدمه خوردن کودکان و اهل حرم استفاده کردند به تبيين مباني قيام سيّدالشهداء(عليه السلام)پرداختند.
يکي از راويان اين واقعه –که شاهد حوادث اسفناک کربلا بود- حضرت زينب(سلام الله عليها) است. او خود عامل اصلي اقامة عزا در ميان زنان مدينه بود. اما عمر کوتاه بانوو فشار و خفقان موجود از سوي حکومت بني اميّه در اين خصوص، مارااز دسترسي به اسرار نهفته در سينة آن بزرگوار محروم کرده؛ به طوري که دستيابي به اخبار عاشورا، منقول از حضرت زينب(سلام الله عليها) بسيار محدود است.
حديث طولاني امّ ايمن يکي از احاديثي است که حضرت زينب(سلام الله عليها) در روز عاشورا براي علي بن الحسين(عليه السلام) بازگو کرد. اين حديث در کتاب کامل الزيارات ابن قولويه به طور کامل، نقل شده وطيّ آن برخي از مصائب خاندان وحي-که جبرئيل براي رسول خدا(صلي الله عليه و آله) باز گفته بود- بيان شده است.(7:ص566-571)

کساني که بانو از آنها روايت کرده است.
 

شايد بتوان گفت به دليل زمان کوتاه زندگي حضرت فاطمة زهرا(عليها السلام) . جوّ حاکم برشهر مدينه و اوضاع سياسي زمان، خصوصاً پس از رحلت نبيّ مکرّم اسلام(صلي الله عليه وآله)، حضرت زينب(سلام الله عليها) از جمله راويان معدود واندکي است که احاديثي را از حضرت فاطمة زهرا(عليها السلام) نقل کرده است. از جمله احاديثي که او از مادرش زهرا(عليها السلام) نقل کرده، خطبة مشهور فدکيّه است که در اين مجال، اشارة مختصري به سند آن مي کنيم:
شيخ صدوق(اعلي الله مقامه) در «علل الشرايع» و همچنين «من لايحضره الفقيه» خطية فدکيّة حضرا فاطمة زهرا(عليها السلام) رابا سه سند مختلف ذکر مي کند که در هر سة آنها سرسلسلة روات، عقيلة بني هاشم است. در اينجا به سلسلة راويان يکي از اين سندها اشاره مي شود:
حدّثنا محمّد بن موسي بم المتوکّل، قال حدّثنا علي بن الحسين السعدآباديّ، عن أحمد بن ابي عبدالله البرقيّ، عن اسماعيل بن مهرانّ عن أحمدبن محمّد بن جابر، عن زينب بنت عليّ،قالت،قالت فاطنه في خطبتها…(2:ج1،ص330؛3:ج3،ص:576)
درتأييد نقل شيخ در علل الشرايع، ابوالفرج اصفهاني در کتاب مقاتلش اين گونه آورده است:« العقيلهُ هي التي روي ابن عباس، عنها کلام فاطمه في فدک : عقيله همان است که ابن عباس کلام فاطمه رادر مورد فدک از او روايت کرده است.(8: ص91)
ابن ابي الحديد معتزلي نيز در شرح نهج البلاغه اش(نامة 45) در توضيح اين عبارت امير المؤمنين(عليه السلام( :«بَلي کانَت في ايدينا فدک.» مي نويسد:
»قال أبوبکر، حدّثني محمّد بن زکريّاء، قال حدّثني جعفربن محمّد بن عماره الکنديّ، قال حدّثني أبيّ عن الحسين بن صالح بن حيّ، قال حدّثني رجلان من بني هاشم، عن زينب بنت عليّ بن ابي طالب(عليه السلام)…(1:ج21،ص211)
درهر حال، به گواهي تاريخ و آنچه به دست مارسيده، حضرت زينب(سلام الله عليها) يکي از راويام اصلي خطبه غّراي حضرت زهرا(عليها السلام) در خصوص فدک است.
ديگر کساني که آن حضرت از آنها روايت نقل کرده ئ در سلسله روات حديث کم و بيش به آنها اشاره شده است عبارتنداز:
عليّ بن ابي طالب(عليه السلام)
حسن بن علي(عليه السلام)
حسين ابن علي (عليه السلام)
همسران پيامبر(صلي الله عليه و آله) (6:ج8 ص461)
امّ ايمن(7»:ص567)
امّ هاني
اسماء بنت عميس
و…

آنان که از او روايت کرده اند.
 

از ميان کساني که از او روايت نقل کرده اند، مي توان به روايات نقل شده از امام زين العابدين(عليه السلام) اشاره کرد.(7:ص567)در اينجا به اختصار، اشاره اي مي کنيم به نام کساني که به جز امام چهارم،از او نقل حدبث کرده اند وتاريخ نام ايشان را ذکر کرده است؛ کساني همچون:
فاطمه،بنت امام حسين بن عليّ بن ابي طالب(عليه السلام)(10:ج21،ص345)
عبدالله بن عبّس بن عبدالمطّلب مشهور به ابن عباس(8:ص91)
زيدبن علي? بن حسين
احمد بن محمدبن جابر(2:ج1،ص320-321)
عطاءبن سائب
محمد بن عمرو
عبّد عامري
جابربن عبدالله انصاري
عبدالله بن جعفرو…
برخي از احاديث مروي از عليا مخدره، حضرت زينب(سلام الله عليها)
همان طور که گفته شد، به دليل عمر کوتاه بانو، خفقان حکومت بني امي،ه، درگيري برادر بزرگوارش با آل اميّه و همراه بودن اين بزرگوار در اکثر لحظات با برادر، احاديث نقل شده از وي در تاريخ آن چنان که درخور مقام علمي و روايي آن عزيز است، به چشم نمي خورد؛ اما از ميان همان تعداد احاديث اندک نقل شده، دُرَرِ گرانبهايي به دست شيعه رسيده که از ميان آنها مي توان به احاديث زير اشاره کرد:
1) حديث نزول مائده بر مادرش زهراي اطهر(عليها السلام)
2) حديث الجار ثمّ الدار
3) حديث مشتمل بر کيفيّت دفن پدر بزرگوارش(7:ص567)
4) حديث متضمّن بر کيفيّت دلادت برادرش امام حسين بن علي(عليه السلام)
5) حديث امّ ايمن(7:ص566-571)

و احاديث ديگر.
 

در پايان، از باب تميمّن، حديثي مشهور به فاطميّات از بانو عقيلة بني هاشم تقديم مي کنيم. اميد است تمامي شيعيان از گنجينة ارزشمند آل الرسول(صلي الله عليه وآله) بهره مند گردند.
«… عن فاطمه بنت السجّد عليّ بن الحسين(عليه السلام)، عن فاطمه بنت أبي عبدالله الحسين(عليه السلام)، عن زينب بنت أميرالمؤمنين علي(عليه السلام)، عن فاطمه بنت رسول الله(صلي هلله عليه وآله)، قالت: ألا مَن ماتَ علي حُبّ آل محمّد(صلي اله عليه وآله) مات شهيداو»
«… نقل کرد زينب دختر امير المؤمنين علي(عليه السلام) از فاطمه بنت رسول الله(صلي الله عليه وآله) که گفت : بدانيد، هر کس بر دوستي آل محمد(صلي الله عليه وآله) بميرد، شهيد است.»(10:ج21،ص345)
منابع
1. ابن ابي الحديد، عبدالحميد بن هبه الله. شرح نهج البلاغه. تحقيق:محمد ابوالفضل ابراهيم. داراحياء الکتب العربيّه، 1962م.
2. ابن بابويه قمّي، محمدبن علي. علل الشرايع. مقدمه:محمد صادق بحر العلوم. قم: دارالکتاب الاسلامي،1429 ه ق.
3. من لايحضره الفقيه. تصحيح: علي اکبر غفّاري. قم: جامعة مدرّسين.
4. کمال الدين و تمام النعمه. ترجمة کمره اي. تهران: انتشارات اسلاميّه،1396 هـ ق.
5. ابن اثير، علي بن محمد جزري. اسدالغابه فب المعرفه الصحابه. تحقيق: الشيخ خليل مامون شيحا. بيروت: دارالمعرفه.
6. ابن سعد، محمد. الطبقات الکبري. بيروت: دار صادر،1377هـ ق.
7. ابن قولويه قمّي، جعفربن محمد. کامل الزيارات. ترجمة امير وکيليان. دفتر انتشارات اسلامي،1385 ش.
8. ابوالفرج اصفهاني، علي بن الحسين. مقاتل الطالبيّين. بيروت: دارالمعرفه.
9. امين، سيّد محسن. اعيان الشيعهو تحقيق: حسن امين.بيروت:دارالتعارفللمطبوعات،1403ق.
10. بحراني، عبدالله. عوالم للعلوم و المعارف والا حوال من الآيات و الاخبار و الاقوال. قم:مدرسه الامام المهدي،1409هـ ق.
11. پيشوايي،مهدي. شام سرزمين خاطره ها. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي،1369ش.
12. جزائري، نورالدين. الخصائص الزينبيّه. محقّق: ناصر باقري بيدهندي. قم: مسجد مقدس جمکران، 1383ش.
13. صدر حاج سيّد جوادي،احمد. دائره المعارف تشيع. تهران: انتشارات شهيد محبّي،1381ش.
14. طبرسي. احتجاج.
22 منبع:فصلنامه تخصصي سفينه
/ن