حفظ معنویت آثار ماه رمضان

بدون تردید یک ماه روزه دارى و مبارزه عملى با هواهاى نفسانى، تأثیر بسیار عمیقى در روح و روان و سلامت جسمانى انسان دارد؛ اما چه کنیم روزه ما اثرش بر نفس و جان باقى بماند؟ در مرحله نخست باید بکوشیم روزه ما کامل و واقعى باشد؛ آن گاه اثر آن تا سال آینده؛ بلکه براى همیشه باقى مى ماند.
امام جعفر صادق علیه السلام مى فرماید: «هرگاه روزه دار هستى، پس باید گوش و چشم تو از حرام به دور و جوارح و اعضاى تو از زشتى ها پاک باشد. باید کارهاى بیهوده و لغو را از خود دور کنى… لازم است بر تو حلم و وقار و خشوع روزه واقعى [ زیرا روزه دار واقعى کسى است که ] کاملاً مراقب و مواظب تمامى شئون زندگى اش باشد تا کوچک ترین نواقص شرعى، عرفى و اخلاقى از او مشاهده نگردد… روزه دار باید در حد امکان، سکوت و خاموشى را اختیار کند؛ مگر ذکر خدا و بیان نیازمندى هایش. از قهقهه و بلند خندیدن بپرهیزد؛ زیرا خداوند بر خنده هاى قهقهه خشم دارد» بحارالانوار، ج 96، ص 292..
از این سخنان پر معناى امام صادق علیه السلام، استفاده مى شود که روزه وقتى کامل است و ما روزه دار واقعى محسوب مى شویم که این عمل، فقط خوددارى از خوردن و آشامیدن نباشد؛ بلکه همه اعضا و جوارح ما روزه دار باشد. چنین روزه اى کامل و واقعى است و طبعاً اثر آن پایدار خواهد بود. البته علاوه بر آنچه گفته شد، دو عمل مهم دیگر باید انجام دهیم تا اثر روزه تا ماه مبارک رمضان بعدى باقى بماند:
 

یکم.

پرهیز از آنچه که موجب زایل شدن اثر روزه مى شود. علت غایى روزه دستیابى به «تقوا» (دورى از گناه) است؛ چه اینکه گناه با غایت و هدف روزه منافات دارد و در تعارض است و ما هنگامى مى توانیم از اثر روزه (تقواى الهى)به طور مستمر بهره مند شویم که رفتارمان، همسو و هم جهت و در راستاى پرهیزگارى باشد.
 

دوم.

علاوه بر اجتناب از گناه، باید ارتباط خود را با آنچه در ماه مبارک رمضان انجام داده ایم، قطع نکنیم؛ یعنى، براى تقویت آثار روزه، گاهى روزه بگیریم. البته این روزه ها واجب نیست؛ ولى از نظر کیفیت باید به همان صورتى باشد که در ماه مبارک رمضان روزه مى گیریم؛ یعنى، همه اعضا و جوارح ما روزه باشد.
بنابراین استوارى عمل و مداومت بر آن، موجب مى شود اثر آن عمل باقى بماند. امام باقرعلیه السلام فرمود: «دوست داشتنى ترین عمل نزد خداوند، عملى است که بنده آن را ادامه دهد؛ هر چند اندک باشد» اصول کافى، ج 3، ص 129، ج 2. و یکى از دلایل استمرار عمل، حفظ و بقاى اثر آن است. از نظر علمى و تجربى نیز این حقیقت ثابت شده است که براى ماندگارى یادگیرى و نهادینه شدن صفات اخلاقى و معنوى، یک فرآیند دو مرحله اى را باید طى کرد: شکل گیرى و تثبیت و بقا.
هر مهارتى که انسان به دست مى آورد، براى تثبیت و بقاى آن، باید ارتباط خود را با آن مهارت – اگر چه به صورت اندک حفظ کند. این مطلب در مورد مسائل معنوى و اخلاقى نیز صدق مى کند؛ یعنى، اگر مى خواهد اثرات ماه مبارک رمضان، نه تنها تا ماه رمضان بعدى حفظ شود؛ بلکه به عنوان یک سرمایه معنوى براى همیشه باقى بماند، باید ارتباط خود را با این ماه حفظ کند. نگه داشتن این ارتباط، ممکن نیست؛ مگر با انجام دادن همان اعمالى که در ماه رمضان انجام مى داد.
از این رو توصیه مى شود بعد از ماه مبارک رمضان، گاهى روزه بگیرید و تلاوت قرآن را – هر چند روزى یک صفحه قطع نکنید و دعاهاى مربوط به ماه هاى بعد از رمضان را هر روز بخوانید. سیره عملى بزرگان دین – مانند پیامبر و ائمه علیه السلام همواره این بوده که بعضى از روزها را روزه مى گرفتند و توصیه مى کردند که حداقل هر ماه سه روز، روزه بگیرید (اول، وسط و آخر ماه) و حداقل هر روز پنجاه آیه قرآن را تلاوت کنید و… این سیره و سفارش ها شاید براى استمرار و بقاى آثار ماه مبارک رمضان و تبدیل آن حالات معنوى، به صفات و ملکات ماندگار و همیشگى است؛ به گونه اى که این آثار جزء وجود و شخصیت انسان شود و همواره رفتارهاى او را تحت تأثیر قرار دهد.