حفظ و تقویت معنویت

س: چطور می شود آنچنان باشیم که خدا خواسته

است یعنی خود خودمان باشیم و حالت های قشنگ معنوی را حفظ نمائیم.

پاسخ: کمال طلبی، خدا خواهی، عشق و

پرستش، گرایش به معنویت و درک لذت های معنوی همه آموزه هایی است که از فطرت انسان

ناشی می شود. انسان از درون خویش احساس می کند که به معنویت و قرب به خدا نیاز

دارد، آدمی هنگامی هویت خویش را باز می یابد که رابطه ای عمیق و عاشقانه با خداوند

برقرار نموده باشد. بزرگترین نگرانی کسانی که لذت معنویت و ارتباط با خدا را چشیده

اند، آن است که این رابطه را از دست بدهند و از درک این لذت محروم شوند.

بزرگترین مشکل انسان در جهت حفظ هویت واقعی خود، ماندن در مسیر عبودیت وبندگی خدا و

لذت بردن از فضای معنوی حاکم بر دل انسان، وجود تمایلات نفسانی تحریک شده و افراطی

است.

یکی از شئون روح انسان “نفس” است. نفس یکی از ابعاد روح انسان است که مستقیماً با بدن و

طبیعت او ارتباط و سروکار دارد و با دو نیروی شهوت و غضب که نیروهای تحریکی انسان

هستند، زندگی طبیعی و مادی او را مدیریت می نماید.

این شأن از روح انسان، درصورتی که در حالت اعتدال و بدور از افراط و تفریط عمل کند،

می تواند حتی به تعالی معنوی و سلامت قلب روحانی انسان کمک نماید و زندگی مادی و

معنوی او را به صورت هماهنگ به پیش ببرد، ولی در صورتی که از این حالت خارج شود و

به افراط و تفریط گراید، از کنترل عقل انسان خارج می شود، و به صورت افسار گسیخته،

دل آدمی را بیمار می کند و او را به وادی های خطرناک گناه و تباهی نزدیک می کند.

برای این که انسان بتواند نفس خود را رام و آرام کند و همیشه آن را با حفظ حالت

اعتدال کنترل نماید ، دستورالعمل زیر به طور قطع نافع است.

1- تقویت عقل و ایمان:

مهمترین نیاز انسان در این زمینه داشتن عقلانیت قوی است، زیرا عقل ضعیف مقهور

هوای نفس و تسلیم آن خواهد شد. بنابراین بکوشید با مطالعه و تفکر در معارف بینشی

دین، عقل خود را تقویت نمائید. عقل، یعنی نیرویی که انسان را به پرستش خدای می

خواند و به سوی بهشت رهبری می کند- در روایت است که (العقل ما عبد به الرحمن و

اکتسب به الجنان).

عقل انسان به طور عمده با آگاهی رشد می کند. بنابراین اولین و مهمترین راه تقویت

عقل، ایمان و معنویت، تحصیل و تقویت آگاهی از طریق مطالعه، تامل و تفکر است . ایمان

قلبی ریشه در معرفت و اندیشه انسان دارد. آگاهی و تفکر بیدار کننده قلب از خواب

غفلت وزنده کننده دل انسان است. کسی که آگاهی ندارد، در حقیقت مرده ای است که میان

زندگان راه می رود. مولوی در بیتی می گوید:

ای برادر تو همه اندیشه ای ما بقی تو استخوان و ریشه ای

اگر در روایات اسلامی آمده است که تفکر ساعة افضل من عبادت سبعین سنة یک ساعت تفکر

از هفتاد سال عبادت بهتر است ، به خاطر اهمیت و تاثیری است که آگاهی در انسان شدن

انسان دارد. ایمان راه انسان شدن است و تفکر رکن اصلی وصول به این هدف می باشد.

حوزه های شناخت و آگاهی فراوانند، مانند انسان شناسی، دین شناسی، معاد شناسی، جهان

شناسی، ولی مهمترین آگاهی برای تقویت ایمان به خدای ،تحقیق، مطالعه و تفکر در ذات ،

صفات و افعال الهی و در نهایت توحید هستی است.

برای انجام اینگونه مطالعات و تحقیقات، سه روش عمده وجود دارد . روش کلام، روش

فلسفه و روش عرفان.

روش کلام مبتنی بر نقل و منابع نقلی از کتاب و سنت است و روش فلسفی مبتنی بر تفکرات

محض عقلی است و روش عرفانی مبتنی بر مشاهده قلبی است که البته عرفا علاوه بر شهود،

به برهان عقلی و آیات و روایات اسلامی نیز به شدت وابسته اند ، زیرا شهود عرفانی

نیازمند منطق و ملاک صدق است و منطق وملاک صدق آن را مطابقت آن قرآن ، گفتار

معصومین (ع) و عقل تامین می کند.

به خصوص مطالعه و تفکرات عرفانی باعث آن می شود که انسان به مرور حضور خدای متعال

را در سراسر هستی و در درون خود حس کند و خویش را در محضر او ببیند و در هنگام

عبادت ارتباط بسیار عمیق و سازنده ای با او برقرار نماید.

2-تقویت اراده :

پس از تقویت شناخت و آگاهی ، اکنون نوبت تقویت ایمان و معنویت به وسیله اراده

عملی است. منظور از عمل در این مسیر ، رفع موانع و ایجاد شرایط ارتباط و توجه عملی

به خداوند است. عبادت و پرستش شاهراه ارتباطی بنده با خداوند و تقویت ایمان به او

است ، منتهی برای رسیدن به آن و انجام عبادت به صورتی که حقیقتا موثر باشد ، طی

مراحل زیر ضروری است.

1- مبارزه با ریشه های گناه: گناه رفتار نابهنجاری است که ناشی از خود خواهی و هوی

پرستی انسان است. رفتاری که ایمان آدمی را تضعیف می نماید و زمینه شرک و کفر را در

او تقویت می نماید. برای پاکسازی از گناه ریشه ای ترین کار مبارزه با خواستگاه و

زمینه های نفسانی آن است؛ یعنی زیاده خواهی غرایز، دلبستگی ها و وابستگی ها و صفات

رزیله ای که انگیزه این رفتار را در آدمی بوجود می آورند.

برای مثال آدم حسود ، همیشه در معرض غیبت، تهمت ، آسیب رساندن به محسود و انواعی از

گناهان است و آدم بخیل توان انجام واجبات مالی و کمک رسانی به دیگران را ندارد، این

شخص اگر بخواهد گناه نکند ، اساسی ترین راه این است که با خیر خواهی که ضد حسد است

و تحصیل سخاوت که ضد بخل است، ریشه گناه را از دل خود بیرون نماید و خویش را از خطر

شرک و خود خواهی برهاند.

2- مبارزه با عادت هایی که مانع رشد انسان و عمل هستند: برخی عادتها در انسان مانع

حرکت او در جاده ایمان تلقی می شود . به عنوان مثال کسی که به پرخوری ، پرخوابی و

پر گویی عادت نموده است ، قادر نخواهد بود به انجام وظایف واجب و مستحب خود اقدام

کند . عادتهای مذموم در برخی موارد حتی زمینه انجام گناه و تخلف از بندگی حق تعالی

را در انسان فراهم می کنند و باعث تضعیف ایمان در او می شوند.

3- مبارزه مستقیم با خود گناه و ترک و جبران آنها: علاوه در مبارزه با زمینه های

گناه ، مبارزه مستقیم با گناه و ترک و جبران آن از طریق روش توبه ، زمینه تقویت

ایمان و پاکی انسان را از آلودگی و تاریکی فراهم خواهد نمود.

4- انجام وظایف واجب شرعی : یکی از مراحل بسیار مهم و سرنوشت ساز در تقویت ایمان ،

انجام وظایف واجب و اطاعت از فرامین خداوند است . این مرحله که در عرفان اسلامی از

آن به “قرب فرایض” تعبیر می کنند، در نهایت به حصول ملکه تقوی و بهره مندی از آثار

و ارزشهای ناشی از آن، خواهد انجامید .

5- انجام نوافل و مستحبات: نهایی ترین مرحله در جاده ایمان که به محبت و عشق الهی

می انجامد، مرحله انجام مستحبات و نوافل است ، مرحله ای که عرفا از آن تحت عنوان

“قرب نوافل” و “راه عشق” تعبیر می کنند. قرب نوافل، پایانی ترین مقصد دین و موثر

ترین راه نزدیکی انسان به خدای و کسب مقام ولایت و خلافت الهی است.

در کلام امام صادق (ع) آمده است: مهمترین چیزى که ایمان را در قلب پا برجا و مستحکم

مى کند ورع است . «سئل الصادق (ع) ما الذى یثبت الایمان» قال: الذى یثبته فیه الورع

والذى یخرجه منه الطمع» از حضرت سؤال شد چه چیزى ایمان را در قلب تثبیت مى کند؟

فرموند: چیزى که ایمان را در قلب تثبیت مى کند ورع ( پرهیز از دنیا طلبی وگناه)

مى باشد و چیزى که ایمان را از قلب خارج مى کند طمع (نسبت به دنیا و گناه) مى باشد.

البته انجام این مراحل خود مستلزم آن است که انسان با محتوای دین آشنا باشد و از

راهنمایی اساتید اخلاق و عالمان دینی سود جوید.

شما می توانید با به کار گیری روش مرابطه با نفس، یعنی مشارطه (شرط کردن با خود) در

ابتدای روز، مراقبت از رفتار و تعهدات، در طول روز و محاسبه اعمال در پایان روز،

بکوشید نفس خود را بر حالت اعتدال حفظ نمائید. البته پس از محاسبه در صورتی کهخدای

ناکرده از شما خطایی سر زده ، خود را مورد سرزنش و مجازات قرار دهید و در صورتی که

درست عمل نموده اید، خدای را شاکر و سپاسگزار باشید.

موارد مهم مورد مراقبت: 1- خوردن و آشامیدن

2- عصبانی شدن و خشم

3- شهوت جنسی

4- عادت های مذموم

5- صفات رزیله

راهکارها و توصیه ها

1- سعی نمائید از پرخوری و پرخوابی پرهیز نمائید و چند روز را در هر ماه

یا هفته به روزه اختصاص دهید.

2- از تعصب ها و حساسیت های بی جا پرهیز نمائید و خشم خود را کنترل کنید. هنگام خشم

راه بروید و به این بیاندیشید که همه چیز و همه کس بر وفق مراد شما خلق نشده است،

بسیاری از حوادث زندگی ملایم طبع انسان نیست و شاید حکمتی دارد که از ما پوشیده

است. چه بسا آنچه را که ما نمی پسندیم و وجودش آزارمان می دهد، در حقیقت به نفع و

صلاح ما باشد.

3- از نگاه کردن به صحنه های محرک بپرهیزید و از محیط هایی که به نحوی باعث تحریک

شما می شود احتراز نمائید.

4- هر روز به طور مرتب با ورزش انرژی خود را تخلیه نمائید.

5- برنامه های معنوی خود را به صورت مستمر و مرتب انجام دهید، مانند نماز اول وقت و

حتی الامکان به جماعت و در مسجد، قرائت قرآن، توسل و ارتباط با معصومین(ع) و زیارت

ایشان، استمداد از مقام ولایت خصوصاً حضرت حجت (عج)، پایبندی به سایر واجبات و

انجام برخی مستحبات در حد توان و اقبال قلب، مانند وضو داشتن دائمی و انجام برخی

نوافل نمازها و خواندن دعا و مناجات با خداوند.

در صورت عمل به این برنامه انشاء الله، به کمک خداوند و توجه حضرات معصومین (ع) به

کنترل نفس و تقویت معنویت خود موفق خواهید شد.

مطالعه کنید: شهید مطهری، انسان و ایمان (ج 2 از مجموعه

آثار)

نویسنده

: سیدمصطفی علم خواه

elmkhah@porseman.org