اشاره
 

درباره زنانی که در کربلا حضور داشتند، برخی از اولاد علی(ع) و برخی از بنی هاشم و گروهی از سایر طوایف هستند. مثلاً زینب، ام کلثوم، فاطمه، صفیه، رقیه، اُمّ هانی از اولاد علی(ع) هستند. فاطمه و سکینه دختران سیدالشهد(ع) ، رباب، عاتکه، مادر محسن بن حسن دختر مسلم بن عقیل(ع) ، فضه کنیز امام حسین(ع) ، مادر وهب بن عبدالله از زنان حاضر در کربلا بودند.
دو زن در عاشورا از شدت علاقه به امام حسین(ع) به طرف میدان جنگ حمله بردند. یکی مادر عبدالله بن عمر بود که پس از شهادت فرزند، با عمود خیمه به طرف دشمن حمله کرد و امام وی را برگرداند. دیگری مادر وهب که پس از شهادت پسرش، سر او را گرفت و به سمت لشگر دشمن پرتاب کرد و سپس شمشیری برداشت و با رجزخوانی به میدان رفت که امام او را هم به خیمه ها بازگرداند.
همسر زهیربن قین دلهم نیز در راه کربلا با شوهرش به کاروان حسینی پیوست. در حقیقت زهیر تحت تأثیر سخنان همسرش حسینی شد و به امام پیوست. رباب، دختر امرءالقیس کلبی، همسر امام حسین(ع) نیز در کربلا حاضر بود، و نیز زنی از قبیله بکربن وائل حضور داشت که ابتدا با شوهرش در سپاه ابن سعد بود ولی هنگام حمله سپاهیان کوفه به خیمه های اهل بیت، شمشیری برداشت و رو به خیمه ها آمد و آل بکربن وائل را به یاری طلبید.

زنان پابه پای مردان
 

الف) مشارکت زنان در جهاد: همکاری طوعه با نهضت مسلم در کوفه، همراهی همسران برخی از شهدا در روز عاشورا و اعتراض به جنایات کوفیان (مثلاً همسر خولی) نمونه هایی از این مشارکت است.
ب) پیام رسانی: سخنرانی های زینب کبری(س) و ام کلثوم در کوفه و شام و مدینه و افشای چهره فاسد حکومت امویان به ویژه یزید بن معاویه.
ج) روحیه بخشی: در کربلا مادران و همسران شهدا، رزمندگان را به جهاد و استقامت دعوت می کردند.
د) پرستاری: رسیدگی به بیماران و مداوای مجروحان از نقش های دیگر زنان در همه جبهه ها از جمله نهضت عاشورا بوده است نگهداری و پرستاری از امام سجاد(ع) یکی از این نمونه هاست.
ه) حفظ ارزش ها: زنان قهرمان کربلا در حفظ ارزش های دینی و رعایت عفاف و حجاب در برابر دشمنان کوشا بودند زنان اهل بیت در هنگام اسارت نیز فریاد اعتراض خود را اعلام کردند. ام کلثوم در کوفه فریاد می زند: ایا شرم نمی کنید که برای تماشای اهل بیت پیامبرˆ جمع شده اید؟
و) مدیریت: نقش زینب کبری(س) در کربلا و سرپرستی کاروان اسرا، یک درس سطح عالی مدیریت بحران است وی با درآیتش اوضاع را به خوبی هدایت و مدیریت کرد.
ز) تغییر ماهیت اسارت: زینب کبری(س) اسارت را به فرصتی برای آزادی بخشی تبدیل کرد و در قالب اسارت به اسیران، درس واقعی حریت و آزادگی آموخت.
ح) عمق بخشیدن به بعد عاطفی و تراژدیک کربلا: گریه ها و عزاداری بر شهدا جنبه عاطفی ماجرای کربلا را تقویت کرد و با تأثیر موفق بر احساسات مخاطبان به ماندگار و جاودانه شدن این حادثه کمک کرد.

اُم کلثوم
 

وی دختر امیرمؤمنان علی(س) و خواهر زینب(س) و حسنین‡ است. وی در سال های آخر عمر پیامبرˆ به دنیا آمد. زنی با فضیلت، فصیح و سخنور و دانا بود. نام وی را زینب صغری هم گفته اند.
ایشان در طول زندگی، شاهد شهادت مظلومانة حضرت زهرا (س) ، امام علی(ع) ، امام حسن مجتبی(ع) و خاندان مظلوم عترت و طهارت بود. در سال 61 هجری نیز شاهد ماجرای خونین کربلا و شهادت مولا حسین(ع) و اصحاب گرانقدرش بود. این بانو پس از عاشورا، در مدت اسارت نیز با سخنانش عترت رسول خداˆ را معرفی و ستم های حکام اموی را افشا کرد: وقتی کاروان اسرا به کوفه وارد شدند، در جمع انبوه حاضران، ام کلثوم به مردم دستور سکوت داد. چون نفس ها آرام گرفت و همه ساکت شدند به سخنرانی پرداخت و کوفیان را به خاطر سستی در یاری امام و آلودن دست خویش به خون سیدالشهد(ع) ملامت کرد. سخنانش چنان تأثیرگذار بود که صدای گریه همه برخاست و زنان صورت خراشیدند و موی کندند.
در روزهای حضور در دمشق نیز از بیان حقایق کوتاهی نکرد. پس از بازگشت به مدینه، ام کلثوم از کسانی بود که گزارش این سفر خونین را به مردم می داد. این شیرزن، شعر معروفی دارد که هنگام ورود به مدینه خوانده شد.
در تاریخ، منظور از نام زینبین، زینب کبری و زینب صغری (ام کلثوم) فرزندان حضرت زهرا و مولا علی بن ابی طالب(ع) است.

اُم البنین
 

ام البنین(س) ، مادر حضرت اباالفضل(ع) و همسر امیرالمؤمنان(ع) پس از شهادت فاطمه(س) بود که به معرفی عقیل، برادر حضرت امیر، به همسری علی(ع) درآمد. نامش فاطمه بنت حزام بود. زنی با شرافت، از خانواده ای ریشه دار و دلاور که نسبت به فرزندان حضرت زهرا (س) نیز بسیار مهربان بود. ثمره ازدواج او با حضرت علی(ع) چهار پسر به نام های عباس، جعفر، عبدالله و عثمان بود که هر چهار فرزندش در روز عاشورا در رکاب سیدالشهد(ع) به شهادت رسیدند.

اُم خلف
 

او همسر مسلم بن عوسجه است. پس از شهادت مسلم بن عوسجه، پسرش خلف آماده جهاد و مبارزه با ستمکاران شد. امام حسین(ع) از او خواست که از مادرش نگهداری کند ولی مادرش وی را تشویق به جنگ و جهاد کرد و گفت از تو راضی نخواهم شد جز با یاری پسر پیامبر(ص)».

رُباب
 

رباب، دختر امرءالقیس بن عدی، همسر سیدالشهدا و مادر سکینه و علی اصغر (عبدالله) است. او در سفر کربلا حضوری فعال داشت و همراه اسیران به شام رفت. سپس به مدینه بازگشت و مدت یک سال برای سیدالشهد(ع) عزاداری کرد و مرثیه هایی جانگداز در شهادت آن حضرت سرود. در سوگ اباعبدالله(ع) پیوسته گریان و نالان بود و زیر سایه نمی رفت. از فرط گریه و اندوه بر شهادت مولای خویش، یک سال بعد از حماسه خونین عاشورا، در سال 62 هجری به دیدار محبوب شتافت.

زینب کبری(س)
 

زینب، (زین اب، زینت پدر) زنی عالمه بود و از رسول خداˆ و پدرش حضرت علی(ع) و مادرش فاطمه زهرا (س) حدیث روایتمی کرد. او دارای قوت قلب، فصاحت زبان، زهد و ورع، عفاف و شجاعت و شهامت فوق العاده بود. ثمرة ازدواج وی با پسر عمویش عبدالله بن جعفر(ع) دو پسر به نام های محمد و عون بودند که هر دو در کربلا به شهادت رسیدند.
زینب(س) به همراه دو فرزندش، امام را در سفر خونبار کربلا همراهی نمود. در طول نهضت کربلا نقش تأثیرگذار این بانو فوق العاده بود و پس از حادثه غم انگیز عاشورا، افزون بر سرپرستی کاروان اسرای اهل بیت و مراقبت از امام زین العابدین(ع) با سخنرانی ها و خطابه های آتشین خود در کوفه و شام حکومت بنی امیه را رسوا ساخت. از این جهت ایشان رمز بقای حماسه کربلا و بیداری مردم است. پس از بازگشت به مدینه هم، در مجالس ذکری که برای شهیدان قیام خونین حسینی داشت به سخنوری و افشای چهره بنی امیه پرداخت. این شیر زن کربلا، هم دختر شهید و هم خواهر شهید و هم مادر شهید و هم عمه شهید بود که تمامی این مصائب و سختی ها را با جان و دل پذیرا شد.
حضرت زینب(س) هنگام دیدن سربریده برادر خطاب به او شعر پرشوری سرود و بعدها در سوگ حسین(ع) اشعاری سرود با این مطلع: علی الطف السلام و ساکنیه..؛ سلام بر کربلا و بر آرمیدگان آن دشت خدا که روح خدا در آن قبه ها و بارگاه هاست. جان های افلاکی و پاکی که در زمین خاکی، مقدس و متعالی شدند. آرامگاه جوان مردانی که خدا را پرستیدند و در آن دشت ها و هامون ها خفتند. سرانجام، گورهای خاموششان را قبه هایی افراشته در برخواهد گرفت و بارگاهی خواهد شد دارای صحن های گسترده و باز…»
منبع: ماهنامه دیدار آشنا شماره 111