با مروری کوتاه به سیره تربیتی ائمه اطهار علیهم السلام در می یابیم که آن بزرگواران از ماه مبارک رمضان به عنوان یک دانشگاه تربیتی بهره گرفته و با پرورش شاگردان و انسان های با استعداد در روز عید فطر هدایا و جوائز مادی و معنوی به آنان عطا می کردند و به این ترتیب این ماه را به یک آموزشگاه و کلاس پرورش روح و جسم و اخلاق تبدیل نموده و به پرورش یافته گان این مکتب در محدوده وسع و اختیاراتش نسبت به شایستگی افراد،عطایائی در نظر گرفته و آنان را تشویق می کردند. در اینجا گوشه ای از سیره تربیتی و آموزنده امام سجاد علیه السلام را به روایت سید بن طاووس می خوانیم:
امام صادق علیه السلام فرمود: شیوه حضرت علی بن الحسین علیهما السلام در ماه رمضان چنان بود که هرگاه غلامان یا کنیزان آن حضرت خطائی را مرتکب می شدند آنان را تنبیه نمی کرد. آن حضرت فقط خطاها و گناهان آنان را در دفتری ثبت کرده و تخلفات هر کس را با نام و موضوع مشخص می نمود. در آخر ماه همه غلامان و کنیزان را جمع کرده و در میان آنان می ایستاد. آنگاه از روی نوشته تمام کارهای خلاف آنان را که در طول ماه رمضان مرتکب شده بودند برایشان گوشزد می کرد و به تک تک آنان می فرمود: فلانی تو در فلان روز و فلان ساعت تخلفی کردی و من ترا تنبیه نکردم! آیا به یاد می آوری؟
می گفت: بلی آی پسر رسول خدا! و تا آخرین نفر این مطالب را متذکر می شد و آنان به اشتباهات و خطاهای خود اعتراف می کردند. آنگاه به آنان می فرمود: « ارفعوا اصواتکم و قولوا یا علی بن الحسین! ان ربک قد احصی علیک کما عملت کما احصیت علینا کلما قد عملنا و لدیه کتاب ینطق علیک بالحق لا یغادر صغیره و لا کبیره مما اتیت الا احصاها و تجد کلما عملت لدیه حاضراً…؛ با صدای بلند بگوئید: ای علی بن الحسین! پروردگارت تمام اعمال و رفتار تو را نوشته است چنان که تو اعمال ما را نوشته ای . نزد خداوند نامه اعمالی هست که با توجه به حق سخن می گوید و هیچ عمل ریز و درشتی را فروگزاری نمی کند و هر چه انجام داده ای به حساب آورده و تمام آنچه را که انجام داده ای نزد او حاضر و آماده خواهی یافت، چنان که ما اعمال خود را در نزد تو آماده و ثبت شده دیدیم. پس ما را ببخش همچنان که دوست داری خدا تو را ببخشد.
ای علی بن الحسین! به یاد آر آن حقارت و ذلتی را که فردای قیامت در پیشگاه خدای حکیم و عادل خواهی داشت. آن پروردگار عادل و حکیمی که ذره ای و کمتر از ذره ای به کسی ظلم و ستم روا نمی دارد و اعمال بندگان را همچنان که انجام داده اند به آنان عرضه خواهد کرد و حساب و گواهی خدا کافی است…
ببخش و عفو کن تا پادشاه روز قیامت از تو عفو کرده و در گذرد چنان که خودش در قرآن می فرماید: « ولیعفوا و لیصفحوا الا تحبون ان یغفر الله لکم و الله غفور رحیم(1)؛ باید ببخشند و درگذرند.
آیا دوست ندارید خداوند شما را بیامرزد؟ او خداوند آمرزنده و مهربان است.
امام سجاد علیه السلام این کلمات را برای خویش و غلامان و کنیزانش تلقین می کرد و آنان با هم تکرار می کردند و خود امام که در میان آنان ایستاده بود و می گریست و با لحنی ملتمسانه می گفت: « رب انک امرتنا ان نعفوا عمن ظلمنا فقد ظلمنا انفسنا فتحن قدعفونا عمن ظلمنا کما امرت فاعف عنا فانک اولی بذلک منا و من المأمورین …؛ پروردگارا، تو به ما فرمودی از ستمکاران خویش در گذریم و ما به راستی بر خود ستم کرده ایم. همان طور که فرمودی، ما از کسانی که ستم کرده اند در گذشتیم، تو هم از ما در گذر که تو در عفو کردن از ما و از ماموران برتری. تو به ما فرمودی سائلی را از درگاه خود محروم نکنیم و هم اکنون ما سائلان و گدایان در آستانه در خانه ات زانو زده و احسان و عطای تو را می طلبیم، برما منت بگذار و محروممان نگردان، که تو دراین کار شایسته تر از ما و از مأموران هستی. خدایا! من اکرام کردم تو هم به من اکرام کن و با اهل نعمت و مغفرت محشور نما ای صاحب احسان و کرامت.

حقیقت عید فطر
 

شیخ صدوق (ره) نقل می نماید: امام حسن مجتبی (ع) گروهی از مردم را در روز عید فطر دید که به بازی و خنده مشغولند، حضرت رو به یاران خود کرد و فرمود: « خدای عزوجل ماه رمضان را محل مسابقه بندگان خود قرار داده است که به واسطه اطاعت خویش بسوی رضوان الهی پیشی می گیرند، پس گروهی سبقت گرفتند و پیروز ورستگار گشتند، و گروهی عقب ماندند و محروم شدند، پس عجب دارم از کسی که خندان است و به لهو و بازی مشغول است در روزی که نیکوکاران به اجر و ثواب رسیده و کوتاهی ورزان از آن بی فیض و محرومند، به خدا سوگند اگر پرده برداشته شود هر آینه نیکوکار به عمل نیک خویش و بدکار به عمل بد خود مشغول خواهد شد.»

جزای گناه در ماه مبارک
 

نجاشی شاعر در روز ماه رمضان شراب خورد، او را بنزد امیرالمؤمنین (ع) آوردند، حضرت پس از یک شب زندان کردن او، و اجرای حد شرعی شرابخواری (80 ضربه)، 20 ضربه شلاق اضافی، بخاطر شکستن حرمت ماه رمضان بر او زد.
بحارالانوار 186/98

پی نوشت :
 

1- سوره نور، آیه 22.
 

منبع: نشریه راه قرآن،ش 23
/خ