«قدر» در لغت به معنای ‌اندازه و‌ اندازه گیری است و «تقدیر» نیز به معنای ‌اندازه گیری و تعیین است؛ اما معنای اصطلاحی «قدر»، عبارت است از ویژگی هستی و وجود هر چیز و چگونگی آفرینش آن  و به عبارت دیگر،‌اندازه و محدوده وجودی هر چیزی «قدر» نام دارد.
 
بنابر دیدگاه حکمت الهی، در نظام آفرینش، هر چیزی‌ اندازه‌ای خاص دارد و هیچ چیزی بی حساب و کتاب نیست. جهان حساب و کتاب دارد و بر اساس نظم ریاضی تنظیم شده، گذشته، حال و آینده آن با هم ارتباط دارند.
 
استاد مطهری رحمه الله در تعریف قدر می‌نویسد: قدر به معنای ‌اندازه و تعیین است… حوادث جهان… از آن جهت که حدود و‌ اندازه و موقعیت مکانی و زمانی ‌‌آن‌ها تعیین شده است، مقدور به تقدیر الهی است.پس در یک کلام، قدر به معنای ویژگی‌‌ها‌ی طبیعی و جسمانی اشیاء می‌باشد که شامل‌اندازه، حدود، طول، عرض و موقعیت‌‌ها‌ی مکانی و زمانی ‌‌آن‌ها می‌گردد و تمام موجودات مادی و طبیعی را در بر می‌گیرد که این معنا از روایات استفاده می‌شود.
 
بنابراین، معنای تقدیر الهی این است که در جهان مادی، آفریده‌‌ها‌ از حیث هستی و آثار و ویژگی‌‌ها‌یشان، محدوده ای خاص دارند. این محدوده، با اموری خاص مرتبط است؛ اموری که علت‌‌ها‌ و شرایط ‌‌آن‌ها هستند و به دلیل اختلاف علت‌‌ها‌ و شرایط، هستی، آثار و ویژگی‌‌ها‌ی موجودات مادی نیز متفاوت می‌باشند. هر موجود مادی به وسیله قالب‌‌ها‌یی از داخل و خارج،‌اندازه گیری و قالب گیری می‌شود. این قالب، حدود، یعنی طول، عرض، شکل، رنگ، موقعیت مکانی و زمانی و سایر عوارض و ویژگی‌‌ها‌ی مادی آن به شمار می‌آید. بنابراین، معنای تقدیر الهی در موجودات مادی، یعنی هدایت ‌‌آن‌ها (از جانب خداوند) به سوی مسیر هستی شان که برای ‌‌آن‌ها مقدر گردیده است و در آن قالب گیری شده‌اند؛ چنان که در قرآن می‌خوانیم: «وَ الَّذِی قَدَّرَ فَهَدی؛  خداوند آن کسی است که تقدیر کرده، پس هدایت می‌کند» و چون انسان موجودی آگاه و با اراده است (که این تقدیر و قدر وجودی اوست) انتخاب سعادت یا شقاوت و نیز راه رسیدن به این دو، به اراده او گذارده شده است.

بنابراین، شب قدر، شبی است که همه مقدرات سالانه انسان با ملاحظه، اراده، اختیار و قابلیت‌‌ها‌ی انسان تقدیر می‌گردد. شب قدر یکی از شب‌‌ها‌ی نیمه دوم ماه رمضان است که طبق روایات ما، یکی از شب‌‌ها‌ی نوزدهم یا بیست و یکم و به احتمال زیادتر، بیست و سوم ماه مبارک رمضان است. در این شب – که شب نزول قرآن به شمار می‌آید – امور خیر و شر مردم، ولادت، مرگ، روزی، حج، طاعت، گناه و خلاصه هر حادثه ای که در طول سال متناسب با اراده، دعا و قابلیت انسان واقع می‌شود، تقدیر می‌گردد. شب قدر، همیشه و هر سال تکرار می‌شود. عبادت در آن شب، فضیلت فراوان دارد و بهره برداری از آن در نیکویی سرنوشت یک ساله، بسیار مؤثر است. در این شب، تمام حوادث سال آینده به امام هر زمان علیه السلام ارایه می‌شود و وی از سرنوشت خود و دیگران با خبر می‌گردد. امام باقر علیه السلام می‌فرمایند: در شب قدر، به ولی امر (امام هر زمان)، تفسیر کارها و حوادث نازل می‌شود و وی درباره خویش و دیگران، مأمور به دستورهایی می‌شود.
 
کلینی در کافی از امام باقر علیه السلام نقل می‌کند که آن حضرت در جواب معنای آیه «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیلَةٍ مُبارَکةٍ» فرمودند: «آری، شب قدر، شبی است که همه ساله در ماه رمضان و در دهه آخر آن، تجدید می‌شود؛ شبی که قرآن جز در آن شب نازل نشده و آن شبی است که خدای تعالی درباره اش فرموده است: فیها یفرق کل امر حکیم؛ در آن شب، هر امری با حکمت، معین و مشخص می‌گردد» و آن گاه فرمودند: «در شب قدر، هر حادثه‌ای که باید در طول آن سال واقع گردد، تقدیر می‌شود؛ خیر و شر، طاعت و معصیت و فرزندی که قرار است متولد شود، اجلی که قرار است فرا رسد و رزقی که قرار است برسد و …».
 

بنابراین، در قرآن کریم، نسبت به شب قدر که در آن تقدیرات الهی برای انسان جاری می‌شوند، توجه خاصی شده است که این امر، ارتباط ویژه جهان هستی و انسان را با حق تعالی بیان می‌کند و هر کس به این ارتباط اعتقاد داشته باشد و بر طبق آن حرکت کند، به سرنوشت بسیار مطلوبی نایل می‌شود.
 

شب قدر کدام شب است؟

در قرآن کریم آیه‏‌اى که به صراحت ‏بیان کند شب قدر چه شبى است دیده نمی‌‏شود. ولى از جمع‏ بندى چند آیه از قرآن کریم می‌‏توان فهمید که شب قدر یکى از شب‏‌هاى ماه مبارک رمضان است. قرآن کریم از یک سو می‌‏فرماید: « انا انزلناه فى لیله مبارکه‏.»(1) این آیه گویاى این مطلب است که قرآن یکپارچه در یک شب مبارک نازل شده است و از سوى دیگر می‌‏فرماید: «شهررمضان الذى انزل فیه القرآن»(2) و گویاى این است که تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است.و در سوره قدر می‌‏فرماید: «انا انزلناه فى لیله القدر.»(3)

از مجموع این آیات استفاده می‌‏شود که قرآن کریم در یک شب مبارک در ماه رمضان که همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است. اما این که کدام یک از شب‏‌هاى ماه رمضان شب قدر است، در قرآن کریم چیزى برآن دلالت ندارد. و تنها از راه اخبار می‌‏توان آن شب(شب قدر) را معین کرد.
 
در بعضى از روایات منقول از ائمه اطهار علیهم السلام شب قدر مردد بین نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان است و در برخى دیگر از ‌‌آن‌ها مردد بین شب بیست و یکم و بیست و سوم و در روایات دیگرى متعین در شب بیست و سوم است.(4) وعدم تعین یک شب به جهت تعظیم امر شب قدر بوده تا بندگان خدا با گناهان خود به آن اهانت نکنند.
 
پس از دیدگاه روایات ائمه اهل بیت علیهم السلام شب قدر از شب‏‌هاى ماه رمضان و یکى از سه شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم است. اما روایات منقول از طرق اهل سنت‏ به طورعجیبى با هم اختلاف داشته و قابل جمع نیستند ولى معروف بین اهل سنت این است که شب بیست و هفتم ماه رمضان شب قدر است(5) و در آن شب قرآن نازل شده است.
 
برترین شب، شب قدر، یکی از شب‌‌ها‌ی ماه رمضان، شبی که از هزار ماه برتر است. شب نزول قرآن، تقدیر امور، بخشش گناهان است. شب قدر بزرگترین سند امامت و تداوم آن در طول زمان است. شب زنده داران باید تلاش کنند تا غفران الهی در این شب شامل حالشان گردد.
 

حقیقت شب قدر

شب قدر، شبی است که همه مقدرات سالانه انسان با ملاحظه، اراده، اختیار و قابلیت‌‌ها‌ی انسان تقدیر می‌گردد. شب قدر یکی از شب‌‌ها‌ی نیمه دوم ماه رمضان است که طبق روایات ما، یکی از شب‌‌ها‌ی نوزدهم یا بیست و یکم و به احتمال زیادتر، بیست و سوم ماه مبارک رمضان است. دراین شب – که شب نزول قرآن به شمار می‌آید – امور خیر و شر مردم، ولادت، مرگ، روزی، حج، طاعت، گناه و خلاصه هر حادثه‌ای که در طول سال متناسب با اراده، دعا و قابلیت انسان واقع می‌شود، تقدیر می‌گردد. شب قدر، همیشه و هر سال تکرار می‌شود. عبادت در آن شب، فضیلت فراوان دارد و بهره برداری از آن در نیکویی سرنوشت یک ساله، بسیار مؤثر است. در این شب، تمام حوادث سال آینده به امام هر زمان ارائه می‌شود و وی از سرنوشت خود و دیگران با خبر می‌گردد.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. دخان / 3
‏2.  بقره / 185
3. قدر/1
4. مجمع البیان، ج 10، ص‏519 .
5. تفسیر الدرالمنثور، ج‏6 .
 
منابع:
1. حوزه/ برتر از هزار ماه
2. بیتوته/ شب قدر در نگاه علامه طباطبایى
3. شبکه قرآن و معارف سیما/ ویژه نامه شب‌‌ها‌ی قدر