در قرآن461 بار كلمة «ارض» آمده است كه معاني مختلفي دارد، ولي به لفظ مفرد آمده، بر خلاف روايت و نهجالبلاغه كه به لفظ جمع (ارضون، ارضين) نيز آمده است.[2]در ابتدا معاني لغوي كلمة ارض و معاني قرآني آنرا بيان كرده و در ادامه علّت مفرد بودن اين كلمه در قرآن و جمع بستهشدن آن در روايات را متذكر ميشويم.
معاني لغوي
1ـ كرة زمين؛
2ـ بخشي از كرة زمين[3]
معاني قرآني
اين كلمه در قرآن در حدود 12 معنا به كار رفته كه فقط آنها را نام برده و به شمار آيات اكتفا ميكنيم:
1ـ بهشت؛[4] 2ـ بيت المقدس؛[5]
3ـ مدينة النبي، ـ صلّي الله عليه و آله ـ ؛[6] 4ـ مكّه؛[7] 5ـ سرزمين اسلامي؛[8]
6ـ مصر؛[9] 7ـ كرة زمين؛ [10] 8ـ قبر؛[11] 9ـ بيابان تيه[12](منظور بياباني است كه بنياسرائيل 40 سال در آن سرگردان بودند. [13])؛
10ـ زمين قيامت؛[14] 11ـ محوطة مسجد جامع؛[15] 12ـ قلب. [16] ،[17]
علّت مفرد بودن كلمة ارض در قرآن
در تمامي موارد ياد شده، از كلمة ارض معناي مفرد ميفهميم، چه آنجا كه منظور كرة زمين است كه فقط يك كرة زمين وجود دارد، چه آنجايي كه منظور مكّه است كه فقط يك مكّه وجود دارد، چه آنجايي كه منظور بيتالمقدّس است و… لذا بدين جهت كلمة ارض هميشه در قرآن مفرد آمده و مراد از آن يك معناي مفرد است.
نكته: فقط از يک آيه به نحوي متعدّد بودن زمين، ممكن است قابل استفاده باشد كه عبارات است از « اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الأرْضِ مِثْلَهُنَّ [18]؛خداوند كسي است كه هفت آسمان را آفريد و از زمين نيز همانند آنرا. » يعني همانگونه كه آسمانها هفتگانهاند، زمينها نيز هفتگانه ميباشند.
اين تنها آيهاي است كه اشاره به زمينهاي هفتگانه دارد، البتّه بايد توجّه داشت كه در اينجا نيز با اينكه مراد از كلمة ارض يك معناي جمع، است ولي لفظ آن مفرد است.
منظور از عدد هفت
1ـ اشاره دارد به طبقات مختلف زمين؛
2ـ اشاره دارد به اقليمهاي هفتگانه روي زمين (دو منطقه منجمد شمالي و جنوبي، دو منطقه معتدل، دو منطقه حاره و يك منطقه استوايي)؛
3ـ ممكن است در اينجا عدد هفت براي تكثير و اشاره به زمينهاي معتدّدي (يعني كرات مشابه كرة زمين) باشد كه در عالم هستي وجود دارد.[19]
علّت جمع بستهشدن كلمة ارض در روايات
در احاديث كلمة ارض به صيغه جمع (ارضون، ارضين) نيز آمده است، مانند دعايي كه در قنوت ميخوانيم : «…سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبِّ الْأَرَضِينَ السَّبْعِ وَ مَا فِيهِنَّ وَ مَا بَيْنَهُن…[20]» پس مقصود از ارضون در روايات خشكيهاي روي زمين است كه به هفت اقليم موسوماند، به همين علّت اين كلمه در روايات به صيغة جمع آمده است.[21]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير نمونه، ج24، ص 260 .
2. قاموس قرآن، ج1، ص 59.
پي نوشت ها:
[1] . کليني ، محمد؛ كافي، ج3 ،ص 122.
[2] – قرشي، علي اكبر، قاموس قرآن، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1352 ش، ج 1، ص 59.
[3] – كار گروهي، معجم الوسيط، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ چهارم، 1372 ش، ص 14.
[4] . انبيا / 105 .
[5] . مائده / 21.
[6] . عنکبوت / 56 .
[7] . نساء / 97 .
[8] . کهف / 94 .
[9] . يوسف / 55 .
[10] . هود / 6 .
[11] . نساء / 42 .
[12] . مائده / 26 .
[13] – ر.ك: تفاسير موجود ذيل همين آيه.
[14] . زمر / 69 .
[15] . جمعه / 10 .
[16] . رعد / 17 .
[17] – دامغاني، حسين بن محمد، قاموس القرآن، بيروت، دارالعلم للملائين، چاپ دوم، 1977، ص 29 .
[18] . طلاق / 12.
[19] – مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، قم، دارالكتب الاسلاميه، چاپ نهم، 1371ش، ج 24، ص 262ـ260.
[20] . کليني ، محمد؛ كافي، ج3 ،ص 122.
[21] – قرشي، علي اكبر، پيشين ،ج1، ص 65.