امام علی (علیه السلام) می‌فرماید: «إِنَّ هَذِهِ القُلُوبَ تَمَلُّ کَمَا تَمَلُّ الأَبدَانُ فَابتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الحِکَمِ؛ این قلب‌ها خسته و افسرده می‌شوند، همچون بدن‌ها؛ پس، برای رفع ملالت آن‌ها، لطایف حکمت آمیز زیبا و جالب انتخاب کنید.» (1)
چند نکته از این حدیث استفاده می‌شود:

نکته‌ی اوّل:

انسان بر اثر کار مداوم و یکنواخت، خسته می‌شود و این خستگی گاهی در جان انسان است و گاهی در جسم او که در هر حال به تجدید قوا نیاز دارد. اگر این خستگی متراکم شود، انسان کارآیی خود را از دست خواهد داد. این یک واقعیت و جزء طبیعت انسان است؛ منتها برای رفع خستگی جسمانی مدتی کار را ترک می‌کند. تا بدن در این مدّت قوای خود را تجدید سازد.

نکته‌ی دوم:

انسان برای رفع خستگی جسمی و روحی خود به سرگرمی‌هایی نیاز دارد که سالم باشد. در روایات هم آمده است که مؤمن باید اوقاتش را به سه بخش تقسیم کند: بخشی برای کسب معاش، بخشی برای عبادت و بخشی برای استراحت. همچنین در برخی روایات آمده است که تفریح سالم برای ساعات مناجات با خدا و ساعات کار به انسان کمک می‌کند.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «لَهوُ المؤمِن فی ثلاثة اشیاء: التمتّع بالنساء و مفاکهة الاخوان و الصلاة باللیل؛ سرگرمی مؤمن در سه چیز است: بهره بردن از همسرش، خوش صحبتی با دوستان و خواندن نماز شب». (2)

نکته‌ی سوم:

در این حدیث، امام (علیه السلام) برای رفع خستگی راهی را نشان می‌دهد و آن استفاده از نکته‌هایی است که حکمت آمیز، جالب توجّه و شیرین باشد.
علمای بزرگ ما کتاب‌هایی نوشته‌اند که فکاهی و شعر و داستان است و این بدان خاطر بود که این کتاب‌ها بغل دست آن‌ها باشد و در موقع خستگی با خواندن آن‌ها استراحت کنند.
تفریح باید سالم باشد؛ زیرا شیطان خیلی اوقات از طریق تفریحات ناسالم در انسان نفوذ می‌کند؛ چنان که در جوامع امروزی، تفریحات ناسالم به عامل فساد اخلاق تبدیل شده است.
یکی از تفریحات، مزاح و شوخی کردن است که در این زمینه دو دسته روایت داریم:
یک دسته از روایات می‌گوید که شوخی نکنید؛ زیرا هیچ انسانی مزاح نمی‌کند، مگر این که مقداری از عقل خود را از دست می‌دهد. در جای دیگر آمده است: مزاح نکن که نور تو را از بین می‌برد.
بر اساس دسته دیگر از روایات، مزاح پسندیده و مطلوب است؛ چنان که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امام علی (علیه السلام) هم مزاح می‌کردند. جمع این دو دسته از روایات این است که مزاح بر دو نوع است: مزاح صحیح و مزاح ناصحیح. مزاحی که از حدود ادب و شرع خارج شود، ممنوع است والّا صحیح به حساب می‌آید.
انسان در زندگی نه بایستی خشک باشد و نه شور شور، بلکه در حدّ تعادل پسندیده و مطلوب باشد.

پی‌نوشت‌ها

1. نهج البلاغه، حکمت 91.
2. خصال صدوق، ج 1، ص 161.

منبع مقاله :
عبدالله زاده، سیدمحمد؛ (1394)، گفتار معصومین (ع)، جلد سوم (درس اخلاق حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مدّظله))، قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ دوم