خودسازی از خودشناسی آغاز می‌شود. نخست باید خود را شناخت تا بتوان خود را ساخت; چرا که با خودشناسی، خداشناسی تحقق می‌یابد و اگر خدا را شناختیم، خود را ساخته‌ایم. در آغاز باید دید چرا پدید آمده ایم؟ و هدف از پیدایش و خلقت ما چیست؟خداوند در قرآن کریم تصریح کرده است که:

«و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون; من جن و انس را نیافریدم، جز برای این که عبادت کنند».

 
در تفاسیر زیادی «لیعبدون » به معنای «لیعرفون » آمده است; یعنی هدف از خلقت شناخت است و گرنه عبادت فقط نماز و روزه و در سجاده نشستن و خدا را نیایش کردن نیست. نماز و روزه و …، شعبه‌ای از عبادت است که شاید از عبادت اجتماعی اهمیتش کم‌تر باشد، زیرا در آن جا انسان فقط به خود می‌اندیشد، و عبادت در معنای گسترده‌تر با دیگران و به دیگران اندیشیدن است. عبادت، دردشناسی و دردزدایی است.
 
عبادت، در جمع زیستن و برای جمع زیستن است.این که عبادت بیش‌تر به صورت جمعی مطرح می‌شود و بر مسجد و جمعه و جماعت تاکیدمی‌شود، برای این است که شناخت انسان به خویش منحصر نشود و به دیگران نیز سرایت کند. ما آفریده نشده‌ایم که تنها گلیم خود را از آب بیرون بکشیم بلکه باید درمتن قرار بگیریم نه در حاشیه. در جمع زندگی کنیم نه در دیر. به فکر چاره جویی ازدیگران باشیم نه تنها چاره جویی از خویشتن. به هرحال، بحث ما درباره شناخت نیست که بحثی است طولانی و از آن می‌گذریم. اما آن چه گفتنی است، این است که انسان چگونه باید خود را بسازد و چگونه باید خود را آماده کند تا انسانی الهی گردد;تا قابلیت خلیفه الله شدن پیدا کند. خودسازی به این است که منش خود را به گونه‌ای تغییر دهیم که پروردگار می‌خواهد، و به عبارت دیگر: اگر هم طبیعت ما مایل به تکبر و خودخواهی است، باید نفس خویشتن را چنان ریاضت دهیم که از فراز کبر ونخوت فرودآید و به تواضع و فروتنی گراید. اگر طبیعت ما، به بخل تمایل بیش‌تری دارد، چون این صفت مورد نکوهش خداوند و تمام پیامبران و اولیا و خردمندان می‌باشد، پس باید از آن دست برداشت و سخاوت مند شد. خلاصه باید صفات سلبیه (منفی) را از قلب زدود، چنان که صفات ثبوتیه را چون جامه‌ای تمیز و زیبا در بر کرد.
 
باید قلب را از آن چه در نظر مولا و پروردگارمان ناخوشایند و مکروه است، پاک کرد و باید تمام اعضا و جوارح را در راه رضایش به کار گرفت. خویشتن را باید با حلم و بردباری عادت داد که درجه و مقام آدمی‌ را والا کند ودر میان مردم مایه شرف و عزت باشد و با نیکان و بزرگان هم صحبت شود و از هرچه مایه پستی و تن پروری و تنبلی است دور سازد و آن چه که انسان را به خدایش نزدیک و مقرب می‌کند، به آن سوی سوق دهد و عاقبت خیر و نیک فرجامی، ثمره و نتیجه اش باشد.
 
باید به عفت و پاکدامنی روی آورد و از آن چه مایه نفرت و خجلت باشد و شخصیت انسان را لکه دار و ننگ بار سازد، دوری جست. باید صبر را پیشه خود ساخت تا به یقین و رضا برسد و تسلیم در برابر اوامر حق باشد و تنگناها و محنت‌ها و رنج‌ها وسختی‌ها و تنگدستی‌ها و رویدادهای تلخ روزگار، او را از پای درنیاورد.
 

[تکامل عقل و روح]

باید به سوی تکامل عقل و روح گام برداشت و با تکیه بر دو بال تقوا و عمل، به اوج عزت و عظمت و خداخواهی رسید. باید در مقابل لذات زودگذر دنیایی به سلاح تقوا، ورع، پارسایی و زهد مسلح شد تا رستگار شویم و به بهشت رضوان نایل آییم که: «و رضوان من الله اکبر». باید آن چنان بر خویشتن مسلط بود و نفس سرکش را مهار کرد که نه مدح و دروددیگران و نه فحش و ناسزای آن‌ها در روحیه فولادین و باصلابتش تاثیر گذارد.
 
باید خود نگهدار بود از آن چه نارضایتی حق در بردارد، نه آن چه خویشتن بخواهدیا نخواهد که در برابر امر مولا خودی نیست که مطرح باشد. باید از شر و بدی ورذایل اخلاقی و عادت‌های ناپسند و منش‌های زشت و کارهای قبیح، دور شد چنان که به خیرخواهی و راست گویی و امانت و فضیلت و اخلاق نیکو و خصال پسندیده، متخلق شد.
 
ماه رمضان، ماه مفروش کردن قدوم شب قدر با اشک‌های شوق برای درک زیباترین لحظه حیات انسانی است. کلمه رَمَضان، مصدرحروف (ر م ض) به معنای شدت گرما، ریگ سوزان و سوختن پا از گرمای زمین است، که این نامگذاری ارتباطی با تکلیف روزه ندارد، زیرا تکلیف روزه پس از اسلام بر عهده مسلمانان گذاشته شده است.
 
واژه رمضان یک بار در قرآن ذکر و تنها ماهی که نام آن در قرآن آمده است:

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِّلنَّاسِ وَبَینَاتٍ مِّنَ الْهُدَیٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُ ۖ.

ماه رمضان (همان ماه) است که در آن، قرآن نازل شده، (کتابی) که مردم را راهبر، و (متضمّن) دلایل آشکار هدایت، و (میزان) تشخیص حق از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد، و کسی که بیمار یا در سفر است (باید به شماره آن) تعدادی از روز‌های دیگر (را روزه بدارد) .
 
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در خطبه شعبانیه فضایلی را برای این ماه فرمودند: از جمله این که مردم در این ماه به مهمانی خدا دعوت می‌شوند.
 
شب قدر در ماه رمضان بهتر از هزار ماه، که احیا و نمازگزاردن در یک شب از شب‌های رمضان برابر با نماز هفتاد شب در ماه‌های دیگر است. ماه صبر و همدردی، ماهی که روزی بندگان مومن افزون، پاداش صبر بهشت و پاداش آنکه در این ماه مؤمنی را افطار دهد، برابر با آزادکردن بنده است.
 
ماه رمضان، ماه بسته‌شدن در‌های جهنم، گشوده‌شدن در‌های بهشت و ماه به زنجیر کشیده شدن شیاطین است. در ماه رمضان به‌گونه‌اى خودسازى کنیم که در پایان تأثیر و فواید آن در روح و جانمان باقى بماند و اثر آن تا ماه رمضان سال بعد ماندگار باشد.  ماه مبارک رمضان بهترین ماه در میان ماه‌هاى سال برترین است و قرآن کریم مى‌فرماید: ماهى است که قرآن براى هدایت انسان‌ها در آن نازل شده است.
 
اگر کسی در این ماه بخشیده شود سعادتمند می‌شود و این ماه فرصت خوبی برای آگاه‌سازی مردم در خصوص مسائل دینی است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) در حدیثی درباره ماه رمضان مى‌فرماید: اى مردم ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به شما روى آورد، نفس‌هاى شما در آن تسبیح و خوابتان در آن عبادات، عملتان در آن مقبول و دعایتان در آن مستجاب است و بهترین ساعاتى است که خداوند به بندگانش نظر رحمت مى‌کند.
 
در ماه رمضان خداوند متعال توفیق روزه‌دارى را به بندگانش داده است باید هواى نفس خود را مهار کنند و موانع رشد را یکى پس از دیگرى بردارند و خود را سرگرم لذت‌ها و شهوات جسمی ‌نکنند. یکى از اعمالى که در این راستا مؤثر و مفید بوده، روزه دارى است، قرآن کریم مى‌فرماید: اى افرادى که ایمان آورده‌اید روزه بر شما نوشته شد، همان گونه که بر پیشینیان از شما نوشته شده، تا پرهیزگار شوید.
 
منابع:
1. حوزه/ رمضان; ماه خودسازی
2. وای جی سی/ ماه رمضان بزرگترین درس خودسازی
3. خبرگزاری بین المللی قرآن/ ماه رمضان، ماه خودسازی معنوی انسان‌هاست