1- خودکفائی در امور زندگی

بسیاری سعی دارند تا به این و آن امر و نهی کنند؛
فرمان بدهند؛
کارهای خود را به دیگران بسپارند، دیگران را در استخدام خود درآورند، یا از روی جهالت و نادانی یا بر اساس غرور و خودبزرگ بینی یا از روی خودخواهی به تحقیر دیگران، به امر و نهی این و آن می پردازند؛
و همواره یک موجود تنبل و مصرف کننده و بی تحرک باقی می مانند که امام علی (ع) با این روحیه نادرست مقابله می فرمود و تلاش داشت تا کارهای خود را شخصاً انجام دهد.
در کار خانه به همسرش کمک می کرد؛
گندم آرد می کرد؛
عدس پاک می کرد؛
نعلین را با دست خود وصله می زد؛ (1)
برای خرید پیراهن، خود به بازار می رفت؛
برای اداره زندگی کار می کرد؛
آبیاری نخلستان دیگران را به عهده می گرفت تا پولی به دست آورد؛
و مشکلات زندگی را با دست خود برطرف می کرد.

2- فروش وسائل زندگی

حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) هرگاه احتیاج پیدا می کرد سعی داشت تا از بیت المال استفاده نکند و با فروش وسائل زندگی، مشکلات اقتصادی خانواده را برطرف می فرمود.
روزی شمشیر خود را به بازار آورد تا بفروشد و از آن لباس تهیه کند، و فرمود:
چه کسی این شمشیر را از من می خرد؟ به خدا سوگند با این شمشیر چقدر غبار اندوه از چهره ی رسول خدا(ص) زدودم، و اگر احتیاج به لباس نداشتم آن را نمی فروختم.
شخصی نزد امام علی (ع) آمد و گفت:
من این لباس را نسیه به تو می فروشم.(2)
در حالی که جهان اسلام و همه ی سرمایه های کشور اسلامی در اختیار آن حضرت بود.

3- استفاده از دسترنج خویش

امام صادق (ع) فرمود:
جَدِّ ما امیرالمؤمنین (ع) همیشه با دسترنج خود زندگی می کرد، در باغات اطراف مدینه کار می کرد، وقتی گندم یا جو آرد می شد، آرد آن را اَلَک نکرده در کیسه ای می گذاشت و به هنگام غذا تناول می فرمود،
و آن را چند گِرِه می زد که چیزی به آن اضافه نکنند.
راستی چه کسی زاهدتر و پارساتر از علی (ع) یافت می شود؟ که انواع سرمایه های بیت المال کشور پهناور اسلامی در اختیار او بود ( که اکنون به 50 کشور تبدیل شده است) با اینکه از باغات خودش انواع خرماها را در اختیار داشت، و به مستمندان می بخشید اما خود با مقداری آرد و آب افطار می کرد.(3)

4- انجام کارهای ضروری

در کتاب ابانه عکبری و فضائل احمد ( از کتاب های معروف اهل سنت ) آمده است که:
علی (ع) مقداری خرما برای خانواده ی خود خرید و آن را در دامن خود ریخته می برد، مردم بشتاب آمدند که آن را از حضرت گرفته و ببرند، حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) فرمود:
«رَبُّ العَیالِ اَحَقُّ بِحمِلهِ»
«سرپرست خانواده شایسته تر است که آن را بر دوش کشد.»

***

و در روایت دیگری است که:
به دنبال آن این شعر را می خواند:

لا یَنقُصُ الکامِلُ مِن کَمالهِ
ماجَرَّ مِن نَفعٍ اِلی عَیالِه(4)

***

«انسان کامل از ارزش ها سقوط نمی کند، اگر برای اداره ی زندگی خانواده اش کار و تلاش کند.»

***

و از زید بن علی نقل شده که گفته است:
آن حضرت در پنج مورد با پای پیاده راه می رفت و نعلینش را به دست چپ خود می گرفت.
در عید فطر و عید اضحی «قربان» و روز جمعه و هنگام عیادت بیمار و تشییع جنازه و می فرمود:
اینها جایگاه خدا است. و من دوست دارم پاهایم برهنه باشد.

***

پی نوشت ها :

1- نهج البلاغه خطبه ی 23/ 2 معجم المفهرس مؤلف
2- علی و حقوق بشر ج1 ص 82 جرج جرداق -و- استیعاب در حاشیه اصابه ج 2 ص 50-و- کشف الغمه ج 1 ص 222-و- تذکره الخواص ص 109.
3- الغارات ج 1 ص 82.
4- مناقب ابن شهر آشوب، ج 2 ص 104.

منبع مقاله: دشتی، محمد؛ ( 1380)، امام علی (ع) و اخلاق اسلامی، قم: انتشارات امیرالمؤمنین (ع)، جلد اول چاپ سوم.