مقدمه
 

با توجه به برگزارى كنگره علمى دو دانشمند والا مقام شيعى ملا محمد مهدى و ملااحمد نراقى‏رحمهما الله شايسته ديدم با تدوين مقاله‏اى به معرفى محل رشد و نمو آنان از جهت نهادهاى علمى و آموزشى و نيز خاستگاه و جايگاه تاريخى آنان بپردازم.
در اين مقاله سعى شده است تا سابقه تشيع در شهر كاشان، به خصوص از جهت موقعيت علمى، از قرون اوليه اسلامى بررسى شده و نيز مهم‏ترين مراكز علمى شيعى اين شهر از گذشته تا حال معرفى شود; زيرا بى ترديد اين زمينه‏ها بود كه رشد تشيع در مناطق مركزى ايران را تسهيل نموده و پرورش دانشمندانى فرهيخته مانند نراقى‏ها را ممكن ساخت.
هم چنين سعى شده است‏با استناد به منابع و نيز تفحص و تحقيق، سير علمى و آموزشى رايج، سوابق تاريخى، موقعيت فرهنگى و جايگاه اين نهادها از قرون اول هجرى تا اين زمان تبيين شود.
اميد است در اين همايش علمى و معنوى، مؤثر واقع گردد.

قسمت اول: سابقه تشيع در كاشان
 

شهر كاشان در تاريخ ايران اسلامى همواره درخشش خاصى داشته است و مردم آن به ديانت، دانش ورى و هنر اشتهار يافته‏اند. آثار هنرمندان اين شهر به خصوص در صنايع دستى و به ويژه فرش، در اقصى نقاط عالم پراكنده شده و از حيث ظرافت و هنر سرآمد است. در اطراف كاشان نيز وجود آثارى چون تپه سيلك، نشان دهنده تمدن‏هاى بسيار كهن گذشته اين منطقه از فلات ايران است.
از همان سال‏هاى نخستين ورود دين اسلام به سرزمين ما، مردم اين شهر مذهب تشيع را انتخاب كردند. كاشان از جمله شهرهاى معدودى است كه در ايران قبل از تشكيل دولت صفويه اكثريت نفوس آن معتقد به مذهب شيعه اثنى عشريه بوده‏اند. بسيارى از تاريخ نگاران اسلامى كاشان را از مهم‏ترين مراكز شيعه نشين ايران معرفى كرده‏اند و از جمله مؤلف كتاب ارزشمند «النقض‏» يعنى عبدالجليل رازى قزوينى درباره آن آورده است: «به قم و كاشان و آبه همه فتاوى و حكومات بر مذهب [امام] صادق و [امام] باقر عليهما السلام باشد و قاضى [اين شهر ] علوى يا شيعه باشد» . (1)
هم چنين ياقوت حموى (وفات 626 ه ق) در معجم البلدان در اين رابطه مى‏نويسد: «بيش‏ترين مردمان كاشان را شيعيان اماميه تشكيل مى‏دهند» . (2) بعضى از مورخين متعصب و مخالف شيعه از جمله مؤلف «راحة الصدور» نيز از كاشان به عنوان شهر روافض ياد نموده‏اند. (3)
در دوران اسلامى مخصوصا در سده سوم هجرى صدها عالم، شاعر، اديب و هنرمند از اين شهر برخاسته‏اند. يكى از آنها ابوالحسن على بن محمد كاشانى صاحب كتاب «جوامع الكبير فى الفقه‏» متوفى به سال 220 ه ق مى‏باشد. وى از اصحاب خاص حضرت جواد الائمه عليه السلام بوده است.
كاشان بنا به نوشته «حدود العالم‏» در سده چهارم هجرى (دوران حاكميت آل بويه) كانون دانش و ادب ايران بشمار مى‏رفت (4) و در عهد سلاجقه چنان كه راوندى يكى از مورخين آن دوره در كتاب «راحة الصدور و آية السرور» نگاشته است، منشا فضلا، هنرمندان و دانشمندان بوده است (5) و شخصيت‏هايى مانند ابو على عبد الجبار طوسى كاشانى، سيد ابو الرضا راوندى و سيد الامام ضياءالدين راوندى وزير شرف الدين انوشيروان بن خالد كاشانى را در آن دوران پرورش داده است.
با آغاز دوران هجوم مغول تحولات شگرفى در ايران روى داد.
ايرانيان معتقد به فرهنگ اسلامى، با وجود استيلاى اين مهاجمان ددمنش، به حفظ ميراث‏هاى ارزشمند خويش پرداختند. در آن ايام نيز كاشان دانش وران و هنرمندان بسيارى را به فرهنگ و تمدن ايران اسلامى تحويل داد، از جمله آنان مى‏توان از عبدالرزاق بن احمد كاشانى و افضل الدين محمد مرقى مشهور به بابا افضل، استاد خواجه نصير الدين طوسى ياد نمود.
در عصر تيمورى نيز مى‏توان از دانشمند رياضى‏دان و منجم بزرگ اسلامى جمشيد مسعود بن محمود طبيب كاشانى معروف به غياث الدين (متوفاى 790ق) ياد نمود. (6)
در دوران صفويان نيز سابقه تاريخى كاشان در مذهب شيعه باعث توجه خاص دولت مردان صفوى به اين شهر گرديد. در اين دوره گويندگان و شاعران از اطراف مملكت‏به اين شهر آمدند و مجامع علمى و ادبى در آن رواج تام يافت.در نتيجه اين شرايط شخصيت هايى مانند محتشم كاشانى پرورده شدند. در عهد شاه طهماسب (سلطنت 930- 984 ه ق) اين شهر يكى از مراكز مهم علمى و امور دينى و نظارت بر محافل و مشاغل شرعى گرديد. محقق كركى در آن دوره براى تطبيق مؤسسات دينى با موازين مذهب شيعه به ايران آمد و با موافقت‏شاه در اين شهر اقامت گزيد و به دنبال آن نهضت‏بزرگ علمى در آن جا پديد آمد كه تا اوايل سده چهاردهم هجرى ادامه يافت و باعث تربيت و رشد افرادى مانند ملا محسن فيض كاشانى در حكمت الهى و حديث، ملا مهدى نراقى، ملا احمد نراقى و ملا حبيب الله شريف در فقه و اصول، ملا فتح الله كاشانى در تفسير و حديث و افراد شاخص ديگرى در ساير علوم اسلامى گرديد.
با آغار دوران قاجار مجامع علمى در برخى شهرها از رونق افتاد، ليكن كاشان در پرتو شخصيت علمى و جامعيت عالم عامل ملا مهدى نراقى (وفات 1209ق) يكى از مراكز قدرتمند حوزه‏هاى علميه شيعه در ايران گرديد، چنان كه برخى از طلاب و دانش پژوهان حوزه‏هاى درسى عراق نيز در پايان تحصيلات خود به كاشان آمده و فنون عقلى و نقلى را به صورت حضورى تكميل مى‏نمودند. جاذبه حوزه علميه كاشان حتى دانشمند بزرگ شيخ مرتضى انصارى را به اين شهر كشانيد. وى مدتى در كاشان با ملا احمد نراقى و حاج سيد محمد تقى پشت مشهدى گفت‏وگوى علمى داشته است، پس از درگذشت نراقى اول مركزيت علمى كاشان با وجود پشتوانه‏هايى چون ملا احمد نراقى و برادران وى و فرزندان آنها هم چنان داير ماند و دانشمندان بزرگ و نامور در علوم و فنون گوناگون در آن محيط علمى پديد آمدند; از جمله مشاهير معاصر آن مى‏توان از ميرزا ابوالقاسم نراقى، ميرزا مهدى نراقى دوم، ميرزا ابوتراب نطنزى، ملا حبيب الله شريف كاشانى، آقا مير سيد على يثربى، آخوند ملامحمد كاشانى (آخوند كاشانى)، حاج سيد مصطفى كاشانى، سيد ابوالقاسم كاشانى و شيخ محمد غروى كاشانى نام برد.
طبق اسناد موجود، نهادهاى آموزشى غنى و قابل توجهى از قرن پنجم هجرى در كاشان فعال بوده و برخى ديگر به مرور زمان از بين رفته است.
مدارس مهم كاشان از آن زمان تا كنون عبارت است از: مدرسه خواجه معين الدين كاشانى، مدرسه و كتابخانه شرفيه، مدرسه صفويه، مدرسه مجديه، مدرسه عزيزيه، دارالسياده غازانيه، مدرسه عماديه، مدرسه فتحانيه، مدرسه خواجه تاج الدين، مدرسه خان (سيد لطيف)، مدرسه حسينيه، مدرسه رزاقيه، مدرسه محمد صالح بيك، مدرسه ميان چال (آيت الله مدنى)، مدرسه درب يلان (آيت الله مصطفوى)، مدرسه سلطانيه (امام خمينى)، مدرسه آقا بزرگ، مدرسه مسجد گذر بابا ولى (مدرسه آيت الله سيد على يثربى) و مدرسه آيت الله اعتمادى.
پس از پيروزى انقلاب اسلامى ايران توسعه مدارس علميه و جذب علاقه‏مندان به دروس حوزوى در اين شهر قابل توجه و محسوس بوده است. به گفته يكى از مسؤلين از سال 1373ش تا كنون مدارس علمى اين شهر و اطراف آن با يك برنامه ريزى دقيق، رونق خوبى يافته است و در حال حاضر بيش از 1200 نفر در حوزه‏هاى علميه اين شهر تحصيل مى‏كنند و معمولا از اساتيدى كه از مركز مديريت‏حوزه علميه قم حكم دارند براى تدريس استفاده مى‏شود. (7)
در حال حاضر يازده مدرسه دينى در كاشان و حومه آن فعاليت مى‏كنند.

قسمت دوم: نهادهاى آموزشى حوزه علميه كاشان
 

1. مدارس تحت پوشش حضرت آيت الله سيد مهدى يثربى
 

از مهم‏ترين اين مدارس مدرسه آيت الله سيد على يثربى است كه در سال (1347ش – 1388ق) آيت الله سيد مهدى يثربى آن را براى ياد بود و بزرگداشت‏برادر بزرگوار و معظم خويش، تاسيس و به نام او نام گذارى نمود. آيت الله سيد على يثربى از فقهاى بزرگ عصر خود بود. وى در سال 1311ق در عراق زاده شد و دروس عالى دينى را از والد معظم خود، آقا ضياء الدين عراقى، آقا سيد كاظم طباطبايى يزدى، شيخ الشريعه اصفهانى و آقا ميرزا حسين نائينى فرا گرفت و به مقام رفيع اجتهاد نايل شد و پس از بازگشت‏به ايران به تربيت‏شاگردان پرداخت كه از جمله آنان مى‏توان از آيت الله امام خمينى، آيت الله نجفى مرعشى و آيت الله داماد – رضوان الله تعالى عليهم – نام برد. وفات وى در پنجم رجب 1379 در كاشان واقع شد. اين مدرسه در حال حاضر با نظارت و اشراف آيت الله سيد مهدى يثربى در شمار فعال‏ترين مدارس كاشان است و حدود چهارصد نفر در آن از پايه اول تا درس خارج مشغول به تحصيل هستند. (8)
به جز اين مدرسه كه در كاشان مركزيت دارد، حوزه علميه خواهران تحت عنوان «مكتب كوثر» داراى دويست و هفتاد طلبه از پايه اول تا پايان سطح است. (9)
هم چنين مدرسه علميه حضرت ولى عصر (عج) قمصر با يكصد و سى نفر طلبه از پايه اول تا پايه پنجم در سال 1396ق تاسيس شده است و نيز مدرسه علميه حضرت امام موسى بن جعفر عليه السلام در برزك كه سى نفر طلبه دارد و در سال 1373ش تاسيس شده است. مدرسه حضرت باقر العلوم عليه السلام نيز در مشهد اردهال در دهه اخير شروع به كار نموده و حدود سى نفر طلبه دارد. (10)

2. مدرسه سلطانى (امام خمينى)
 

اين مدرسه زيبا و شكوهمند از جلوه‏هاى ارزشمند معمارى اسلامى در دوره قاجاريه محسوب مى‏شود و ساخت آن به دستور فتحعلى شاه قاجار (سلطنت 1212- 1250ق) و با سرپرستى ميرزا ابوالقاسم اصفهانى حاكم كاشان و معمارى هنرمندانه محمد شفيع از سال 1221ق شروع شد و در سال 1229 به اتمام رسيد. در بازديدى كه فتحعلى شاه در سال 1225ق از اين مدرسه و باغ شاه به عمل آورد، املاك و رقباتى هم از ملك شخصى خود وقف اين مدرسه نمود و توليت موقوفات و رياست و تدريس در آن جا را به حاج مولى احمد نراقى (متوفاى 1245ق) و فرزندانش واگذار كرد. اين مركز بزرگ‏ترين مدرسه علميه كاشان تا ساليان اخير بود. صحن مدرسه به واسطه طرح عالى و وسعت فضا و منظره زيباى آن بسيار با صفا، نشاط‏انگيز و كم نظير است. جلو خان مدرسه سر درى با كاشى كارى زيبا دارد كه بر فراز آن ماذنه‏اى خوش تركيب ساخته شده است. صحن مدرسه مربع مستطيل است و در جانب برج‏هاى آن، 52 حجره وجود دارد و ايوانى در جلو حجره و صندوق خانه جداگانه‏اى براى هر يك بنا شده است. در وسط دو جبهه شمالى و جنوبى صحن مدرسه، دو تالار بزرگ براى تدريس، سالن اجتماع و مباحثه طلاب بنا شده است و در هر يك از چهار زاويه تالارها، راهروى جداگانه‏اى به حياط خلوت‏ها منتهى مى‏شود.
در جبهه غربى و مقابل سر در ورودى، ايوان بزرگ و مجللى در جلو گنبد، جلب توجه مى‏كند. گنبد با شكوه آن با دو پوشش آجرى مضاعف بنا شده و ارتفاع پوشش داخلى آن تا كف زمين بيش از 27 متر است.
بانى مدرسه پس از اتمام ساختمان باشكوه آن، وقف نامه‏اى تنظيم كرده و توليت مدرسه را به ملا احمد نراقى (وفات 1245 ه ق) و پس از وى به اولاد دانشمندش واگذار نمود و براى استمرار حيات علمى آن، موقوفات بسيارى تعيين نمود. از جمله آنها مى‏توان از حدود 150 باب مغازه در بازار كاشان كه در مجاورت مدرسه واقع است، حدود دو سوم اراضى زيدى و چند باب آسياب در فين نام برد.
اين مدرسه باشكوه در عصر رضاخان تعطيل شد و موقوفات و حجرات مدرسه در دست هيئت‏ها، بازاريان، اداره اوقاف و اداره فرهنگ قرار گرفته و حجراتش به صورت كلاس درس مختلط دانش‏آموزان، انبار مغازه‏داران و غيره درآمده بود. پس از تبعيد رضاخان از ايران و ايجاد آزادى نسبى، ملا احمد نراقى كه از جانب آيت الله حاج آقا حسين بروجردى، نماينده تام الاختيار در امور حوزه كاشان بود، پس از تعميرات كلى در آنجا به تدريس و تربيت طلاب علوم دينى و اسلامى پرداخت. از اساتيد مهم اين مدرسه از آن ايام تا به حال آقايان سيد حسين مناقب، سيد رضا علم‏الهدى، سيد اسد الله خراسانى، شيخ مرتضى قاسمى و حسينى افغانى مى‏باشند. در حال حاضر نيز سطوح متوسط و عالى و خارج توسط اساتيد مختلف تدريس مى‏شود. (11)
در مدرسه مذكور در حال حاضر نزديك به صد نفر مشغول تحصيل و تدريس هستند. (12)

3. مدرسه آيت الله حاج آقا رضا مدنى كاشانى (مدرسه ميان چال)
 

مدرسه مذكور كه در بازار كاشان واقع است داراى صحن مسجد و حجره‏هايى در اطراف آن براى استفاده طلاب است و از ديرزمان (عصر صفويه) دائر و مورد استفاده علما، فضلا و طلاب بوده است. اين مسجد هم چنين داراى شبستانى زمستانى است كه بر روى آب انبار بزرگ مسجد ساخته شده و نيز داراى حوض خانه و سرداب بزرگى است. اين مسجد و مدرسه از يادگارهاى درخشان دوران صفويه مى‏باشد. شواليه «شاردن‏» جهان گرد فرانسوى در سفرنامه خود كه بيانگر سفر او در سالهاى 1075 تا 1081 ه ق در زمان شاه عباس دوم به كاشان است از سه مدرسه فعال اين شهر ياد مى‏كند كه به نظر مى‏رسد يكى از آنها همين ميان چال است (13) در حدود نيمه اول قرن سيزدهم هجرى يكى از علماى شيراز به نام «آقا ميرزا على شيرازى‏» به كاشان نقل مكان نمود و اين مدرسه را كه بر اثر بى‏توجهى مردم آسيب ديده بود، تعمير نمود و كرسى تدريس علوم اسلامى را در آنجا برپا نمود. پس از وفات وى فرزند عالم و دانشورش، ملا محمد و پس از وى به ترتيب ملا زين العابدين، ملا محمد و ملا عبد الرسول كاشانى (وفات 1366 ه ق)، تدريس و تربيت طلاب را در اين مدرسه و مدارس ديگر عهده‏دار شدند.
حاج آقا رضا مدنى كاشانى فرزند ملا عبد الرسول كاشانى كه از مراجع بزرگ معاصر بوده پس از تكميل تحصيلات خويش در حوزه علميه قم در سال 1352ق به كاشان بازگشت و حدود دو سال بعد، مدرسه مزبور را به يكى از مراكز علوم اسلامى تبديل نمود. از آن زمان تا ارتحال معظم له (1371 ه ش) مقاطع مختلف مقدمات، سطوح متوسط و عالى توسط ايشان و عده‏اى از اساتيد ديگر تدريس مى‏شد و در حال حاضر اين مدرسه تحت پوشش شوراى عالى مديريت‏حوزه علميه قم قرار گرفته است و در اين نهاد آموزشى بيش از صد نفر مشغول تحصيل و تدريس هستند پس از وفات حاج آقا رضا مدنى، فرزند ايشان حاج شيخ محمد تقى مدنى جانشين ايشان شده است. اين نهاد آموزشى از امكانات نسبتا مناسبى برخوردار است و طلاب آن از كتابخانه، وسايل سمعى و بصرى و رايانه بهره مى‏برند. (14)

4. مدرسه مرحوم آيت الله سيد عباس اعتمادى
 

اين مدرسه كتاب خانه مجاور آن در منطقه مركزى شهر در كنار بارگاه حضرت هارون بن موسى كاظم عليه السلام واقع شده است. اين مركز فرهنگى، توسط مرحوم آيت الله سيد عباس كاشانى اعتمادى (وفات 1375ش) در سال 1349ش بنا نهاده شد. وى با وجود مشكلات و موانع زيادى كه ايادى حكومت طاغوت ايجاد مى‏كردند موفق به افتتاح مدرسه در سال 1350ش گرديد.
در حال حاضر اين مدرسه با زير بنايى در حدود سه هزار متر مربع داراى 30 حجره، كتاب خانه و كتب مرجع با بيش از پنج هزار جلد كتاب، سالن مطالعه، سيستم خدماتى و برنامه‏هاى رايانه‏اى، از مدارس فعال كاشان است. مرحوم آيت الله سيد عباس اعتمادى در سال 1311ش در كاشان به دنيا آمد و پس از تحصيل سطوح عالى در كاشان و قم، در دروس آيات عظام محقق داماد، محمد على اراكى، عبدالنبى اراكى، سيد حسين طباطبايى بروجردى و سيد محمدرضا گلپايگانى (رحمة الله عليهم) شركت نمود و پس از هجرت به نجف اشرف به تكميل تحصيلات عاليه خود در نزد آيات عظام، سيد ابوالقاسم خويى، سيد محسن حكيم، عبدالهادى شيرازى، سيدمحمود شاهرودى و سيد جواد طباطبايى تبريزى پرداخت و به سال 1340 ه ش به كاشان بازگشت و به تدريس و تربيت طلاب پرداخت. وى به هنگام بازگشت از سفر مشهد مقدس، در بيست و يكم مرداد ماه 1375ش بر اثر سانحه رانندگى به لقاءالله پيوست. اين نهاد آموزشى در حال حاضر تحت نظر فرزند ايشان اداره مى‏شود. (15)

5. مدرسه آيت الله مصطفوى
 

مدرسه مذكور و مسجد آن از آثار حاج مير محمد على كاشانى است. وى در سال 1236ق ساختمان آن را به پايان رساند. درقديم مدرسه در قسمت جنوب مسجد قرار داشت كه به وسيله راهرويى به يكديگر اتصال داشتند. در اطراف صحن آن، دوازده حجره بنا شده بود و در قسمت جنوبى آن در مقابل جلو خان مدرسه، روى سرداب بزرگ، ايوان مرتفعى با دو بالاخانه و گوشواره‏هاى آن ساخته شده بود هم چنين آب انبار و چاه آب و آبريزگاه آن وجود داشت. اين مدرسه با تعمير و بازسازى به وسيله حاج سيد محمد باقر مصطفوى، دوباره رونق پيشين خود را باز يافته و در حال حاضر با نام جديد مصطفويه دائر مى‏باشد و بيش از پنجاه نفر طلبه در پايه‏هاى مختلف در آن جا مشغول به تحصيل هستند. (16) به جز مدارس ذكرشده حوزه كاشان، اين شهر داراى مدارس ديگرى است كه در دهه‏هاى متمادى محل تلاش و فعاليت‏هاى علمى و مذهبى بوده است، ولى اكنون رونق سابق را ندارد. از جمله آنها مى‏توان مدارس زير را برشمرد:

6. مدرسه آقا بزرگ حاج محمد تقى خان خانبان
 

اين نهاد آموزشى و مسجد عظيم و باشكوه را به سال 1248ق براى اقامه جماعت و محل تدريس و بحث داماد فقيه خود ملا مهدى نراقى دوم (وفات 1268 ه ق) فرزند ملا مهدى نراقى اول (وفات 1209 ه ق) ساخته است. ملا مهدى نراقى به خاطر تشابه اسمى با والد معظم خود به «آقا كوچك‏» معروف شده بود، وى پس از مسافرت محمد شاه قاجار در سال 1256ق به كاشان و ملاقات با او، از طرف محمد شاه به عنوان «آقا بزرگ‏» ملقب شد. (17) در كتاب تاريخ اجتماعى كاشان در مورد اين مسجد آمده است: «گنبد و بارگاه باشكوه آن به واسطه عظمت‏ساختمان و طرح عالى و نقشه بى‏نظير مخصوصا دقايق و فنون معمارى اصيل ايرانى كه در آن بكار گرفته شده است، يكى از مهم‏ترين بناهاى نيمه دوم قرن سيزدهم هجرى است. مدرسه در صحن وسيع آن قرار دارد و صحن آن در دو طبقه ساخته شده و طبقه اول آن كه هم‏كف با حوض و باغچه است و اختصاص به مدرسه دارد در سه طرف آن دوازده حجره با صندوق خانه و راهروى جداگانه با يك مدرس بزرگ در وسط و چند انبار در زاويه‏ها ساخته شده است… . ماده تاريخ و نام بانى و متولى با خط نستعليق در كتيبه‏اى ديده مى‏شود» . (18)

7. مدرسه مسجد گذر باباولى
 

اين مسجد و مدرسه زيبا متعلق به عصر صفوى است و در ايام خفقان رضاخانى به علت‏سياست‏هاى ضد دينى وى از جمله مساجد متروك كاشان بود و شبستان و حجراتش جولانگاه حيوانات گشته بود پس از تبعيد عده‏اى از مراجع و فقهاى نامدار نجف از سوى انگليسها به ايران، شهر كاشان در سال 1319ش پذيراى آيت الله شيخ مهدى خالصى زاده شد. وى پس از استقرار، مسجد گذر بابا را از آن حالت غربت‏به درآورد و از حجرات صحن مسجد به صورت مدرسه سود جست و عده‏اى از جوانان شهر را به عنوان طلبه پذيرفت در همان آغاز از آيت الله سيد صدر الدين صدر از مراجع سه گانه قم در آن زمان درخواست استاد براى مدرسه نوپايش نمود و آيت الله شيخ محمد جعفر صبورى قمى كه از شاگردان آن مرحوم بود در ربيع الاول سال 1363ق براى تدريس و اداره مدرسه عازم كاشان گشت و زير نظر مرحوم خالصى زاده به تدريس علوم اسلامى و تربيت طلاب مستعد پرداخت. سه سال بعد، مرحوم خالصى زاده، پس از آمدن استاد جديد به سال 1322ش به صورت مخفيانه و شبانه از كاشان خارج شد. استاد صبورى در طول ساليان دراز با تحمل زحمات صاقت فرسا و مشكلات فراوان در تدريس و تربيت طلاب استقامت نمود. برخى از شاگردان ايشان در مدرسه مسجد گذر باباولى عبارتند از: حضرات آيات و حجج اسلام راستى كاشانى – امامى كاشانى – حليمى – اخوان مرعشى – تسلطى – مقدسيان و… .
در سال 1357ش و هم زمان با پيروزى انقلاب اسلامى، وى بر اثر اصرار شاگردان و اطرافيان، حوزه درسى خود را از مدرسه و مسجد گذر باباولى به مدرسه عظيم سلطانيه (امام خمينى) انتقال داد و پس از آن مدرسه مزبور تعطيل شد (19) .
در اين جا بايد از دو مدرسه فعال ديگر حوزه علميه كاشان در حومه آن شهر نيز ياد نمود:
الف) مدرسه علميه امام اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليه السلام در آران با حدود صد نفر طلبه كه اين نهاد آموزشى در سال 1371ش داير گرديده است و طلاب از پايه اول تا پايه ششم در آن جا به تحصيل اشتغال دارند. (20)
ب) مدرسه علميه شهدا در بيدگل كه از سال 1378ش شروع به كار نموده است و بيست و پنج نفر در آن‏جا به تحصيل مشغولند. (21)
منابع:
1. حسن نراقى، حسن، آثار تاريخى شهرستانهاى كاشان و نطنز، تهران، انجمن آثار ملى، 1348ش.
2. بى‏نا، حدود العالم من المشرق الى المغرب، (به كوشش منوچهر ستوده) تهران، طهورى، 1362ش.
3. راوندى، محمد بن على بن سليمان، راحة الصدور و آية السرور در تاريخ آل سلجوق، به تصحيح محمد اقبال و تصحيحات مرحوم مجتبى مينوى، تهران، اميركبير، 1364ش.
4. محمد حسين رياحى، غياث الدين جمشيد كاشانى، دانشمند و رياضى‏دان بزرگ اسلامى، روزنامه همشهرى، 21/2/1374.
5. سياحت نامه شاردن، ترجمه محمد عباسى، تهران، اميركبير، 1336ش (6 جلد) .
6. فصلنامه ميراث جاويدان (مجله وقف) سال ششم، شماره دوم، تابستان 1377.
7. ياقوت حموى، معجم البلدان، بيروت، دار الاحياء التراث العربى، 1399ق – 1979م.
8 . رازى قزوينى، عبد الجليل، نقض بعض مثالب الروافض، تحقيق سيد جلال الدين محدث ارموى، تهران، 1331ش.

پى‏نوشتها:
 

1. النقض، ص 494.
2. معجم البلدان، ج 4، ص 296.
3. راحة الصدور و آية السرور، ص 314.
4. حدود العالم، ص 143.
5. راحة الصدور و آية السرور، ص 51.
6. مقاله مندرج در روزنامه همشهرى درباره «غياث الدين جمشيد كاشانى‏» .
7. به نقل از حجة الاسلام والمسلمين آقاى مهدى مردان.
8. با استناد به مقاله مدارس كاشان در مجله وقف ص 78 و نيز به نقل از آقاى مهدى مردان.
9. به نقل از حجة الاسلام والمسلمين آقاى مردان.
10. همان.
11. ميراث جاويدان، ص 77.
12. گزارش آقاى محسن آبياتى به نقل از يكى از مسئولين مدرسه سلطانى (امام خمينى) .
13. مجله وقف، مقاله مدارس كاشان در مجله وقف ص 74 و 75 به نقل از سياحت نامه شاردن ج 3 ص 83 .
14. به نقل از برادر ارجمند آقاى ابراهيم خرمى مشگانى.
15. ميراث جاويدان، ص 78.
16. همان.
17. مجله وقف، مقاله مدارس كاشان، ص 77.
18. آثار تاريخى كاشان و نطنز، ص 200.
19. مجله وقف، مقاله مدارس كاشان ص 77 و 78.
20. به نقل از آقاى مهدى مردان.
21. همان.
 

منبع: www.naraqi.com