امامزادگان شیعه یکی از مقدس‌ترین و با ارزش ترین الگوهای دینداری و زندگی موحدانه به حساب می آیند، که زندگی فردی و اجتماعی آنها در ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی، عبادی و معنوی مایه عبرت و درس آموزی برای آحاد جامعه اسلامی بوده است؛ چرا که امامزادگان شاخص و پیرو خط امامت و ولایت در تمام دوران حیات خود تلاش داشته اند علاوه بر اینکه خود را در مسیر صحیح سبک زندگی حضرات معصومین(علیهم السلام) قرار دهند، با رفتار صحیح خود الگوی عملی برای ترغیب و تشویق مردم به سوی جاده های سعادت و معنویت باشند. در میان تمام امامزادگان واجب تعظیم، افراد شاخصی وجود دارد که دلایل و قرائنی همچون سفارش و نص معصوم(علیه السلام) تأییدی بر عظمت و بزرگی آنان است. از جمله این امامزادگان واجب تعظیم، دوخت موسی بن جعفر(علیه السلام) حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) است که در توصیف و تکریم ایشان از امام معصوم(علیه السلام) این چنین نقل شده است: امام جواد(علیه ‏السلام): «مَنْ زارَ عَمَّتى بِقُم فَلَهُ الجَنَّةُ؛[1] کسى که عمّه‏ ام را در قم زیارت کند او اهـل بهشت است».

 
بی وفایی تاریخ به اسناد بهشتی

گوهرهای ناب فرهنگی، اخلاقی، تربیتی و قرآنی که ذوات مقدسه ای همچون فاطمه معصومه(سلام الله علیها) در زندگی خود به آن پایبند بودند، نقشه و برنامه راهی برای دست یابی به جاده سعادت و کمال بوده است که با تمام شرمساری و تأسف مورد بی مهری سیره نویسان قرار داشته اند؛ چرا که نتوانسته اند آن چنان که بایسته و شایسته است ابعاد مختلف و زیبایی های زندگی این اولیای الهی را در کتب خود ثبت و ضبط  نمایند، از این رو تاریخ باید آن چنان بر روزگار خود بگرید که این گونه از گوهر های ناب زندگی الهی محروم شده به طوری که آن چنان که شایسته است سیره عملی و اخلاق قرآنی ایشان را در خود ثبت و ضبط نکرده است؛ کما اینکه محققان علوم اسلامی در این خصوص این چنین بیان داشته اند: «اطلاعات چندانی درباره زندگی حضرت معصومه(سلام الله علیها) در دست نیست؛ ازجمله تاریخ تولد و وفات، میزان عمر، اینکه چه زمانی از مدینه حرکت کرده و آیا پیش از شهادت امام رضا(علیه السلام) فوت کرده است یا پس از آن، در تاریخ ثبت نشده است.[2]ولی با این وجود اندک اوصاف، شاخص ها و ویژگی های برجا مانده از ایشان در متون و منابع اسلامی چنان راهگشا ست که همچون فانوسی فروزان روشنای جاده هدایت و رستگاری به شمار می آید.
 

درس های ماندگار از سبک زندگی فاطمه معصومه(سلام الله علیها)

 
1-احیای فرهنگ زیارت

یکی از ابعاد وجودی و بسیار ارزشمند زندگی فاطمه معصومه(علیها السلام) هجرت ایشان برای زیارت و ملاقات با امام معصوم(علیه السلام) یعنی حضرت رضا(علیه السلام) است. حرکت سیاسی، اجتماعی، عبادی که در خود پیامهای راهبردی و استراتژیک فراوانی داشته است؛ چرا که ایشان با این حرکت هوشمندانه جامعه شیعه را متوجه آستان نورانی امام هشتم نموده و اهمیت و ارزش این موضوع را به طور واضح و روشن برای همگان مشخص نموده است. بر پایه کتاب تاریخ قم، حضرت معصومه(علیها السلام) در سال ۲۰۱ قمری برای دیدار برادرش امام رضا(علیه السلام) از مدینه راهی ایران شد که در آن زمان ولی‌عهد مأمون خلیفه عباسی بود و در خراسان سکونت داشت؛ اما در میان راه بیمار شد و درگذشت.[3]

برخلاف تلقی برخی افراد از زیارت و ملاقات با امام معصوم(علیه السلام)، در فرهنگ و اندیشه شیعی زیارت یک حرکت صرفاً احساسی نمادین و شعار گونه نیست، بلکه این موضوع دارای ارکان و شاخص های معرفتی است که به نوعی وصل شدن، بیعت کردن، و هم رنگ شدن با معشوق و وفاداری را با خود به همراه دارد، از این رو در فرهنگ روایات همواره زیارت توأم با معرفت، آگاهی و شناخت سفارش شده است. در خصوص حضرت معصومه(سلام الله علیها) نیز شاهد هستیم که زیارتی که همراه با معرفت و آگاهی باشد، برگ سبزی برای ورود در بهشت معرفی شده است.
از جمله ویژگی و اوصاف سبک زندگی حضرت معصومه(سلام الله علیها) برخورداری از عنصر بصیرت و هوشیاری است. عنصر بصیرت دینی و تحلیل سیاسی منطقی است که به انسان قدرت تشخیص حق از باطل و اقدام به موقع و هوشمندانه در دفاع از حق و ولایت را می دهد.

 2-الگوی عملی امام شناسی و ولایت مداری

یکی از آثار وجودی و برکات بسیار مهمی که از حضرت معصومه(سلام الله علیها) در منابع روایی به یادگار مانده مباحث مرتبط با امام شناسی و رسالت شیعه گری است. روایات راهبردی و استراتژی که از این بانوی با فضیلت در منابع روایی به یادگار مانده به روشنی گویای شاکله اصلی سبک زندگی دینی و اسلامی است. سبک زندگی که پیکره اصلی و شالوده طلایی آن با معرفت و آگاهی و ولایت مداری عجین شده است. «عَنْ فَاطِمَةُ بِنْتَ موسَى بْن جَعْفَر (علیه السلام)… عَنْ فَاطِمَةَ بِنْت ِرَسُول ِاللّهِ صَلَّى اللّه عَلَیْه ِوَ آلِهِ وِ سَلَّمَ ، قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللّه ِصَلَّى اللّه ِعَلَیْه ِوَ آلِه ِوَ سَلَّمَ : «ألا مَنْ ماتَ عَلى حُبِّ آل ِمُحَمَّد ماتَ شَهِیداً؛[4]فاطمه معصومه(سلام الله علیها)، از دختر امام صادق (علیه السلام) روایتى نقل مى کند که سلسله سندش به حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)مى رسد که آن حضرت مى فرماید: حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و اله) فرمود: «آگاه باشید! هرکس با محبّت آل محمّد بمیرد شهید از دنیا رفته است».
 
حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) برای اثبات این دوستی، عشق و ارادت به خاندان عصمت و طهارت(علیهم السلام) مسافت بسیار طولانی که از مدینه تا طوس وجود داشت را با کمترین ابزار و وسایل طی کردند. چیزی جز عشق، معرفت، دوستی و ارادت به جایگاه ولایت سختی سفر را برای زائر آسوده و راحت نمی نماید.

البته عشق و دوستی فاطمه معصومه(سلام الله علیها) به اهل بیت مکرم پیامبر (صلی الله علیه و اله) را در وادی عمل ایشان می توان مشاهده کرد؛ چرا که ایشان نمونه عینی یک شیعه واقعی بود که تمام اعمال و رفتارهای ایشان منعکس کننده رفتار و عملکرد معصوم(علیه السلام) بود، موضوعی که گویای این است که محبت ایشان را تابع و تسلیم فرهنگ و اندیشه اهل بیت نبی مکرم اسلام(صلی الله علیه و اله) کرده بود.

 
3-شجاع و ریسک پذیر

یکی از ابعاد وجودی سبک زندگی فاطمه معصومه(سلام الله علیها) شجاعت، نترس بودن، و ریسک پذیری ایشان است. از جمله جلوه های ریسک پذیری و شجاعت ایشان را به خوبی می توان در قبول هجرت راهبردی و قبول خطرات پیش بینی نشده در طول مسیر حرکت به سوی امام هشتم(علیه السلام) بود. علاوه بر مطلب یاد شده  یکی دیگر از جلوه های شجاعت  و ریسک پذیری ایشان را می توان در نقل روایات وارد شده از این امام همام مشاهده کرد؛ چرا که در خفقانی که بر جامعه اسلامی در آن زمان حاکم بود کمتر کسی به خود جرأت می داد که در مقام دفاع از امام و مقتدای خود سخنی به زبان آورد، ایشان خود را در زمره ی سلسله روات ارزشمند حدیث استراتژیک غدیر خم قرار می دهند و مانع فراموشی این سند راهبردی در فرهنگ اسلامی می شوند.
 

 

در منابع روایی این روایت ارزشمند این چنین نقل شده است: حدثتنی فَاطِمَةُ وَ زَیْنَبُ وَ أمَّ کُلْثُوم بَنَاتُ مُوسَى بْن ِ جَعْفَر قُلْنَ:… عَنْ فَاطِمَةَ بِنْت ِرَسُول ِاللّه ِصَلَّى اللّه عَلَیْه ِوَ آله و سَلَّمَ وَ رَضِىَ عَنْهَا قَالَتْ : «أنَسِیتُمْ قَوْلَ رَسُول ِاللّه ِصِلَّى اللّهُ عَلَیْه ِوَ سَلَّم یَوْمَ غَدیر ِخُمٍّ، مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوُلاهُ وَ قَوْلُهُ صَلَّى اللّهُ عَلَیْه ِوَ آله و سَلَّمَ ،أنْتَ مِنِّى بِمَنْز ِلَة ِهَارُونَ مِنْ مُوسى؟!؛[5]فاطمه معصومه (سلام الله علیها) این روایت را از دختر امام صادق(علیه السلام) نقل مى کند که سلسله سندش در نهایت به فاطمه زهرا(سلام الله علیها) مى رسد. فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، دختر بزرگوار رسول اکرم (صلی الله علیه و اله) فرمود: « آیا فرمایش رسول خدا(صلی الله علیه و اله) را در روز غدیر خم فراموش کرده اید که فرمود: هر کس من مولاى اویم، على مولاى اوست، و (آیافراموش کرده اید) دیگر فرمایش آن حضرت را که فرمود: تو براى من همانند هارون براى موسى هستى؟!».

 
4-زندگی معصومی تجلیگاه صبر و مقاومت

یکی از اوصاف و شاخص های بسیار ارزشمند حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) صبر و مقاومت ایشان است. برای پی بردن به این موضوع کافی است اندکی در مسافت طولانی که حضرت معصومه(سلام الله علیها) از مدینه به سوی طوس برای زیارت امام معصوم(علیه السلام) با جان و دل خرید دقت و تأمل نمود. گام برداشتن در مسیری پر مخاطره با فاصله چند هزار کیلومتری با کمترین امکانات و قبول مشقت های طاقت فرسای سفر و مواجه شدن با اقوامی که کینه و دشمنی اهل بیت(علیهم السلام) را در دل دارند،راه ندادن ذره ای سستی و تزلزل در این مسیر راه همه وهمه گواه بر شجاعت، عشق و ارادت و همچنین صبر و مقاومت حضرت است.

 
5-بصیرت و هوشمندی

از جمله ویژگی و اوصاف سبک زندگی حضرت معصومه(سلام الله علیها) برخورداری از عنصر بصیرت و هوشیاری است. عنصر بصیرت دینی و تحلیل سیاسی منطقی است که به انسان قدرت تشخیص حق از باطل و اقدام به موقع و هوشمندانه در دفاع از حق و ولایت را می دهد، دفاع از ولایت آن هم در اوضاع خفقان سیاسی و اجتماعی، و نقل روایات امامت و ولایت بدون برخورداری از عنصر بصیرت به هیچ وجه ظهور و بروز پیدا نمی کند. این تداعی گر این آیه شریف است که فاطمه معصومه(سلام اله علیها) راه خود را آگاهانه برگزیده بودند.  «قُلْ هَٰذِهِ سَبِیلِی أَدْعُو إِلَى اللَّهِ ۚ عَلَىٰ بَصِیرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِی ۖ وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ؛[6] بگو: «این است راه من، که من و هر کس (پیروى‌ام) کرد با بینایى به سوى خدا دعوت مى‌کنیم، و منزّه است خدا، و من از مشرکان نیستم.»

پی نوشت ها:
[1]. سفینة البحار: ج۲ ،ص۳۷۶.
[2]. محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۱.
[3]. قمی، تاریخ قم، توس، ص۲۱۳.
[4].عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال (مستدرک سیدة النساء إلى الإمام الجواد، ج‏21-الکاظم‏ع، ص355.
[5]. عوالم العلوم و المعارف والأحوال-الإمام علی بن أبی طالب علیهما السلام، حدیث‏الغدیر، ص120 .
[6]. سوره مبارکه یوسف، آیه108.