دروغ مصلحتی-هدف و وسیله

توجیه شدن وسیله به خاطر هدف و یا نشدن آن قضیه ای کلی نیست که بتوان حکم قاطعی برای همهه موارد آن نفیاً و اثباتاً ارائه نمود، بلی می توان گفت از دیدگاه اسلام در اغلب موارد وسیله نیز باید مشروع باشد چرا که تفکیک هدف و وسیله از یکدیگر دشوار است، در عالم ابتلا و امتحان انتخاب وسیله ها هم خود نوعی هدف به شمار می روند در هر صورت نمی توان برای انفاق کردن دزدی کرد و یا برای اصلاح وضعیت معیشتی به هر وسیله ای روی آورد. دلیل این مسأله هم روشن است، زیرا روح شریعت و سیمای کلی آن اختصاصاتی دارد که در صورت توجیه پذیر شدن آن به وسیله و هدف چیزی از آن باقی نخواهد ماند ولی نباید پنداشت این قاعده کلی و ساری و جاری در همه موارد است. قانون اهم و مهم نیز از اصولی است که در برخی موارد به میدان می آید. مثلاً دروغ مصلحتی در برخی موارد (مانند حفظ جان – آبرو) مجاز شمرده شده است، در اینجا چون مسأله مهم تری در کار است که عقل و شرع بر اهم بودن آن گواهی می دهند دروغ مجاز شمرده شده است. البته تشخیص اهم و مهم کاری ساده نیست بلکه نیازمند آگاهی و وفوف بر معیارها و موازین و روح شریعت است و در حقیقت مسأله ای اجتهادی است که باید منطق ویژه اجتهاد در آن منظور گردد.