علم خدای تعالی محدود نیست؛ چرا که علم یکی از صفات خدا است و صفات خدا نیز عین ذاتش نامحدود میباشد. اما با توجه به اینکه بشر هر عددی را فرض کند، بالاتر از آن نیز مفروض است، و به عبارتی عدد، بینهایت است، گاه در دعاها انسان از عباراتی استفاده میکند که با اعداد طبیعی قابل شمارش نیست. و گاه در ادامه نیز عددی مشخص نکرده و تعداد آنرا به خدا واگذار میکند. به عبارت روشنتر منظور این است که خدایا من هر عددی که بگویم کوچک است، و هر عددی که خودت میدانی از جانب من انتخاب کن:
«اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ الْوَرِقِ وَ الشَّجَرِ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ الْحَصَى وَ الْمَدَرِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَ الْوَبَرِ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ أَیَّامِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ قَطْرِ الْمَطَرِ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْتَ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ کَلِمَاتِکَ، وَ لَکَ الْحَمْدُ رِضَا نَفْسِکَ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَى مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ».[1]
خدایا! تو را ستایش به عدد هر برگ و درخت، و تو را ستایش به شماره هر سنگریزه و کلوخ، تو را ستایش به شماره هر تار مو و کرک و تو را ستایش به شماره هر تل ریگ، و تو را ستایش به شماره روزهاى دنیا و آخرت، و تو را ستایش به شماره اختران آسمان، … و تو را ستایش به عدد آنچه را که علم تو بر آن احاطه دارد.
تمام اینها بدان معنا است که بینهایت ستایشت میکنم.
این اصطلاح هم در قرآن و هم در روایت فراوان استفاده شده است؛ مانند «إِنَّ اللهَ بِما یَعْمَلُونَ مُحیط»،[2] «وَ بِعِلْمِکَ الَّذِی أَحاطَ بِکُلِّ شَیْء».[3]
یعنی علم خدا محیط بر همه و آنچه واقع شده و میشود در علم حضورى او ظاهر و مکشوف است. احاطه وجودى به موجودات و قیومیت به آنها احاطه علمى و شهودى است؛ زیرا وجود و علم فعلى و قدرت لایزالى، حقیقت واحده است و ساحت کبریایى، علم به اشیاء و به موجودات دارد، در اثر علم بذات خود، نه به علم دیگرى، همه صفات کبریایى و حیثیات ساحت او راجع به نفس ذات است و همه موصوف به صفت ذات از وجود ذاتى و احدیت و فردانیت و تقدم نسبت به همه موجودات هستند؛ چون علم عین ذات است و ذات صرف وجود است ازلاً و ابداً غیر متناهى است. نه اول دارد و نه آخر و حاوى جمیع مراتب وجود است، احاطه به جمیع مراتب وجود دارد از عالم لاهوت تا عالم ناسوت.[4]
«اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ الْوَرِقِ وَ الشَّجَرِ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ الْحَصَى وَ الْمَدَرِ وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَ الْوَبَرِ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ أَیَّامِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ قَطْرِ الْمَطَرِ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْتَ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَدَدَ کَلِمَاتِکَ، وَ لَکَ الْحَمْدُ رِضَا نَفْسِکَ، وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَى مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ».[1]
خدایا! تو را ستایش به عدد هر برگ و درخت، و تو را ستایش به شماره هر سنگریزه و کلوخ، تو را ستایش به شماره هر تار مو و کرک و تو را ستایش به شماره هر تل ریگ، و تو را ستایش به شماره روزهاى دنیا و آخرت، و تو را ستایش به شماره اختران آسمان، … و تو را ستایش به عدد آنچه را که علم تو بر آن احاطه دارد.
تمام اینها بدان معنا است که بینهایت ستایشت میکنم.
این اصطلاح هم در قرآن و هم در روایت فراوان استفاده شده است؛ مانند «إِنَّ اللهَ بِما یَعْمَلُونَ مُحیط»،[2] «وَ بِعِلْمِکَ الَّذِی أَحاطَ بِکُلِّ شَیْء».[3]
یعنی علم خدا محیط بر همه و آنچه واقع شده و میشود در علم حضورى او ظاهر و مکشوف است. احاطه وجودى به موجودات و قیومیت به آنها احاطه علمى و شهودى است؛ زیرا وجود و علم فعلى و قدرت لایزالى، حقیقت واحده است و ساحت کبریایى، علم به اشیاء و به موجودات دارد، در اثر علم بذات خود، نه به علم دیگرى، همه صفات کبریایى و حیثیات ساحت او راجع به نفس ذات است و همه موصوف به صفت ذات از وجود ذاتى و احدیت و فردانیت و تقدم نسبت به همه موجودات هستند؛ چون علم عین ذات است و ذات صرف وجود است ازلاً و ابداً غیر متناهى است. نه اول دارد و نه آخر و حاوى جمیع مراتب وجود است، احاطه به جمیع مراتب وجود دارد از عالم لاهوت تا عالم ناسوت.[4]