در برخی مناطق نسبتاً همجوار – مانند مالزی، اندونزی، تایلند و ویتنام – چرا میزان گسترش اسلام بسیار متفاوت از هم می‌باشد؟

پیش‌رفت اسلام[1] در هر منطقه‌ای از جهان وابسته به چند عامل مهم است:

1. رفت و آمد با مسلمانان: هرگاه ارتباط بین مسلمانان و مناطق مختلفی از جهان بیشتر باشد، شناخت بیشتری از اسلام صورت می‌گیرد و در نتیجه پیش‌رفت این دین نیز بیشتر خواهد شد.[2]
2. تبلیغ دین: از آن‌جا که رسالت اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین، رسالت جاودانی و جهانی است، تبلیغ و آشنا نمودن مردم با احکام و معارف الهى و بشارت و انذار مردم بسیار بااهمیت است؛ چرا که اسلام دین هدایت است و هدایت را بسیار باارزش شمرده است و تا زمانی که مردم با اهداف و معارف و آموزه‌های اسلام آشنا نباشند، هدایت آنان امکان‌پذیر نیست؛ لذا پیامبر(ص) و ائمه(ع) افرادی را برای تبلیغ دین به مناطق مختلف معرفی می‌نمودند.[3]
3. اخلاق و شیوه برخورد مناسب مبلغان و دیگر افراد مرتبط مسلمان: اسلام، دین فطرت پاک انسانی و آیین مهرورزی است و برای هدایت و سعادت همۀ بشریت آمده است. در روایات و احادیث، هم‌زیستی مسالمت‌آمیز و رعایت حقوق انسانی غیر مسلمانان، مورد تأکید است و پیشوایان اسلام پیوسته مسلمانان را به رعایت انصاف، ادای حقوق و پرهیز از آزار و اذیت پیروان مذاهب دیگر توصیه می‌نمودند.[4]
4. تعصب نداشتن جامعه هدف بر باورها و عقایدی که شاید از لحاظ منطقی هم قابل دفاع نباشند.

برخی از افراد همواره در محیط زندگی خود محصورند و غیر آن‌‌را قبول ندارند، به آیینی که از کودکی با آن آشنا شده‌‌‌اند هر چند خرافی و بی‌اساس باشد، سخت دل می‌بندند و غیر آن‌‌را منکر می‌شوند؛ لذا اسلام در جزئیات تعصب دخالت کرده و فرمود آن‌قدر از غیرت و تعصب که مطابق با فطرت است حق بوده، ولی شاخ و برگی که اقوام به آن داده‌‌‌اند، باطل است.[5]

5. موضع‌گیری حاکمیت کشورها و مناطق در برابر گسترش اسلام: هر جامعه‌‌ای برای حفظ، بقا و پیش‌رفت خود نیاز به یک حکومت دارد تا آن‌را اداره کند و به سرمنزل مقصود برساند، اما اگر این حاکمان در برابر پیش‌رفت اسلام به شدت مقاومت کنند، گاه – و نه همیشه – موجب عدم گسترش اسلام در آن منطقه می‌شوند.[6]

ممکن است موارد دیگری نیز در چگونگی گسترش اسلام نقش داشته باشند.

[1]. «چگونگی گسترش دین اسلام»، 26207؛ «نقش اسلام در پیشرفت تمدن بشری»، 17631؛ «چگونگی گسترش دین اسلام»، 26207.

[2]. «نقش اسلام در پیشرفت تمدن بشری»، سؤال 17631؛ «خدمات ایرانیان به رشد و پیشرفت اسلام»، سؤال 52807؛ «نقش شاگردان ائمه اطهار(ع) در تمدن اسلامی»، سؤال 57708.

[3]. «مبلغان و کارگزاران امام علی(ع)»، 64629؛ «شیوه تبلیغ»، 3882؛ «شیوه پیامبر اسلام(ص) در تبلیغ دین»، 69904؛ «تبلیغ دین»، 5899؛ «نهی پیامبر(ص) از به مشقت افتادن در راه تبلیغ اسلام»، 79583

[4]. «رفتار مسلمانان با غیر مسلمانان»، 1644؛ «رفتار مسالمت آمیز مسلمانان با پیروان ادیان»، 1619؛ «رفتارهای نامناسب برخی از مسلمانان در جریان فتح ایران»، 33890؛ «عوامل مؤثر بر رفتار انسان مسلمان»، 36155.

[5]. «تعصب و عصبیت»، 35450؛ «تضاد رفتار بعضی از مسلمانان با اعتقادات دینی و مذهبی آنها»، 659.

[6]. «جایگاه حاکم اسلامی از دیدگاه شیعه و اهل سنت»، 38489؛ «اسلام و حاکمان عادل»، 65605.