اين مطلب در كتابهاي ادبياتي عرب بيان شده كه اگر فعلي به فاعلي كه اسم ظاهر است نسبت گيرد ،بهترين روش اين است كه علائم تثنيه و جمع نميگيرد، ولي در كتاب «سيوطي» باب فاعل اشاره شده كه ممكن است با وجود داشتن فاعل اسم ظاهر، فعل به ضمير هم نسبت مي گيرد و اين مثال را ذكر كردند (اكلوني البراغيث) با اين كه فعل اكل به «البراغيث» نسبت گرفته معذلك «واو» جمع دارد.
قبل از اين آيه آمده: « اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِي غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ ؛[2] حساب مردم به آنان نزديک شده در حالي که آنها در غفلت هستند و روي گردانند» با توجه به اين آيه نحويان دربارة آية مورد سوال[3] نظراتي دادهاند:
1. فراء گفته « الَّذِينَ» محلا مجرور است تا بدل يا صفت باشد براي« لِلنَّاسِ» كه در آية قبل بيان شد، مثل اين كه گفته «اقترب للناس الذين ظلموا يعني للناس الظالمين حسابهم».
2. بعضي دگر گفتهاند: « الَّذِينَ» بدل ضمير است كه «واو» در « َسَرُّوا » ميباشد چنان كه در آية 71 سورة مائده آمده « وَحَسِبُوا أَلا تَكُونَ فِتْنَةٌ فَعَمُوا وَصَمُّوا ثُمَّ تَابَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ ثُمَّ عَمُوا وَصَمُّوا كَثِيرٌ مِنْهُمْ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ ؛وگمان کردند مجازاتي در کار نخواهدبود؛ازاين رو نابينا و کر شدند؛سپس خداوند توبه آنها را پذيرفت ؛ديگرباربسياري از آنها کور و کر شدند و خداوند به آنچه انجام مي دهند ،بيناست» كه لفظ «كثير» بدل «واو» جمع است.
3. عده اي گفته اند: در اين كلام تقديم و تأخيري است و تقدير آن چنين است: (الذين ظلموا اسروا النجوي) كه «الذين» مبتدا و «اسروا» خبر آن است.
4 . وجه ديگر اين كه « َسَرُّوا» خبر مبتداي محذوف است و تقديرش اين است (هم الذين ظلموا).
5. بعضي هم گفتهاند كه اين تركيب بر يكي از لغات عربي است كه گفتهاند: (اكلوني البراغيث)،يعني همچنان چه عرب در« البراغيث » که جمع است باز « اکلوني »را هم جمع آورده است .
6.احتمال ديگر اين كه «الذين» محلا منصوب است به تقدير «اعني».[4]
پي نوشت ها:
[1] . انبياء / 3.
[2] . انبياء / 1 .
[3] . انبياء / 3.
[4] . ر.ك: حسين بن علي بن احمد خزاعي نيشابوري، تفسير روض الجنان و روح الجنان، انتشارات بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، سال 1374ـ 1366، ج 13، ص 205.