سؤال اين است كه وقتي آيه ميخواهد برّ را تعريف كند، بايد خود برّ را تعريف كند نه اينكه مصداق را بيان نمايدو بگويد نيکي کسي است که به خدا و آخرت ايمان بياورد.
صيغه« آمَنَ» فعل ماضي ميباشد نه اسم فاعل، اگر در آيه، مصدر بيايد معني اينطور ميشود: لكن احسان و نيكوئي، ايمان آوردن شما به خداوند است «ولكن البرّ إيمانكم بالله».
پس خداوند بخاطر اينکه به مصداق هم اشاره کند يعني هم نيکي را تعريف کند و هم نيکوکار را معرفي نمايد به جاي « ايمانکم » که مصدر است ، « آمَنَ »گفته تا به هر دو اشاره کند .
در توجيه اين آيه که بجاي تعريف نيکي از نيکي کننده سخن بميان آورده است چنداحتمال بيان شده است:
1. در اصل «ذالبرّ من آمن بالله» بوده كه مضاف «ذا»حذف شده ومعني آيه در اصل اين بوده «صاحب احسان كسي است كه ايمان به خداوند ميآورد»؛
2. در اصل آيه اينطور بوده: «ولكن البرّ برُّ من آمن بالله» و مضاف«برّ» از خبر حذف شده و مضاف اليه جانشين آن شده است، در اين صورت معني آيه اينطور ميشود «لكن احسان نمودن، احسان كسي است كه به خداوند ايمان ميآورد».[2]بنابراين آيه در حقيقت هم مفهوم برّ و احسان را بيان ميكند و هم مردان نيكوكار را تعريف ميكند و تنها به بيان مفهوم بدون مصداق بسنده نميكند.
علامه طباطبائي(ره) دراين باره مي فرمايد: در اين جمله كلمه «بَرّ» را تعريف كرده تا هم بيان و تعريف مردان نيكوكار را كرده باشد و در ضمن، اوصاف شان را هم شرح داده باشد. و هم اشاره كرده باشد به اينكه مفهوم خالي از مصداق و حقيقت، هيچ اثر و فضيلتي ندارد و اين خود، دأب قرآن در تمامي بياناتش است كه وقتي ميخواهد مقامات معنوي را بيان كند، با شرح احوال و تعريف رجال دارندة آن مقام بيان ميكند و به بيان مفهوم تنها، قناعت نميكند.
پس جملة « وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ» تعريف ابرار و بيان حقيقت حال ايشان است كه هم در مرتبةاعتقاد، تعريف شان ميكند و هم در مرحلةاعمال و هم اخلاق.
در بارةاعتقادشان ميفرمايد: « مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ»
دربارة اعمال شان ميفرمايد: « أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا ؛ آنها همان راستگويانند»
دربارة اخلاق شان ميفرمايد: « وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ؛ و آنها اهل تقوي هستند»[3]
پي نوشت ها:
[1] . بقره /177 .
[2] . طبرسي، تفسير مجمع البيان، بيروت، دارالمعرفه، چاپ هشتم، 1408 ق، ج1، ص 474.
[3] . طباطبايي ، محمد حسين ؛ الميزان في تفسير القرآن ، ترجمه : محمد باقر موسوي همداني ،قم ، دفتر انتشارات اسلامي ، پنجم ، 1374ه ش ، ج 1 ، 649.