در شرايط كنوني انسان بايد چگونه دوستي داشته باشد و وظيفه او در مقابل ساير دوستانش چه مي باشد دوست دارم از قرآن و نهج البلاغه مرا راهنمايي كنيد و يك شعر هم داشته باشد.

در ابتداي پاسخ پرداختن به دو مساله نيكو است:
اول آنكه به دست آوردن مهارت ارتباط و برخورد با ديگران، براي رشد و تكامل انسان ضروري است. در رواياتي كه از معصومين ـ عليهم السلام ـ به ما رسيده است ما را تشويق به داشتن دوست مي كنند. امام علي ـ عليه السلام ـ در نهج البلاغه مي فرمايند: عاجز ترين مردم كسي است كه در به دست آوردن دوست ناتوان باشد و عاجزتر از او كسي است كه دوستانش را از دست بدهد.[1]مساله بعدي در بحث دوستي انتخاب دوستان شايسته مي باشد، به همان اندازه كه اصل دوستي و داشتن دوست در زندگي مهم و ضروري است، معيارها و ملاك هاي انتخاب دوست نيز داراي اهميت و ضرورت است، زيرا با هر كسي نمي توان طرح دوستي ريخت. در اين باره هم اميرالمومنين علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايند: دين هر شخصي از دوستش تاثير مي‌پذيرد پس هر كدام از شما بايد دقت كنيد با چه كسي طرح دوستي مي‌ريزيد.[2]دوستي بايد بر اساس معيار و ملاك صحيح استوار باشد. دوستي هاي بي بنياد و تصادفي پايان خوبي ندارند. تنها دوستي هايي پايدار مي‌ماند و مي تواند انسان را از پوچي و سردرگمي در زندگي نجات دهد كه با اهداف اسلامي و رعايت اصول الهي شكل گرفته باشد. در غير اين صورت بسيارند دوستاني كه ماية بدبختي انسان در دنيا و آخرت خواهند شد.
قرآن كريم در اين باره مي فرمايد: « الاخلاء يومئذ بعضهم لبعض عدو الا المتقين»[3]در آن روز آنان كه بودند دوست
عمل ها و رفتارشان چون عدو است.
به جز اندكي خلق پرهيزكار
كه هستند در دوستي پايدار[4]دوست خوب در دنياي امروز هديه اي بسيار گرانبها است. دوست خوبي گنجي است كه براي به دست آوردن آن بايد تلاش بسيار نمود. حال وقت آن است كه بدانيم دوستان مناسب خود را با چه معيارهايي انتخاب كنيم.
ويژگي هاي دوست خوب از نظر اسلام:
1. با ايمان و تقوا: «واصبر نفسك مع الذين يدعون ربهم بالغداوة و العشي يريدون وجهه»[5]شكيبا همي باش و بس مهربان
به قومي كه خوانند رب جهان
خدا را بخوانند هر صبح و شب
نمايند قرب خدا را طلب
از آن قوم هرگز اطاعت مكن
كه غافل بگشتند از بيخ و بن[6]2. غافل و خردمند: امام علي ـ عليه السلام ـ «بيشترين خير و خوبي در همنشيني با افراد با خرد و آگاه است»[7]عاقبت انديشي به زحمت نينداختن ديگران، راز داري، عيب پوشي، هدايت گري و دفاع از آبروي دوست، از ويژگي هاي دوست خردمند است.
3. ثابت و پايدار در دوستي: «دوست آن باشد كه گيرد دست دوست              در پريشان حالي و درماندگي»
دوست خوب يار هميشگي انسان و يار خوشي ها و سختي ها است. دوست خوب دستگير ديگران است. امام حسن مجتبي ـ عليه السلام ـ در توصيه اي به يكي از اصحابشان فرمودند: با آنكس رفاقت كند كه اگر از او خواسته اي داشتي تو را نااميد نكند و دستت را رد نكند.»[8]4. راهنما و هدايت گر: «دوست حقيقي او است كه تو را هنگام عيب نصيحت و هنگام غيب حفظ كند و تو را بر خودش ترجيح دهد»[9] دوست خوب علاوه بر اينكه با ايمان و درستكار است با زبان و رفتارش انسان را به خوبي ها هدايت مي كند.
با چه كساني نبايد دوست شد؟!
ستم پيشگان از گناهان پست
به دندان بگيرند خود پشت دست
بگويند اي كاش ما از رسول
نموديم دين خدا را قبول
بيايند در گفتگو و سخن
بگويند اي واي من، كاش من
نبودم همي دوست با فاسقين
نبودي فلان كس مرا همنشين
بديديم راهي كه راه خدا است
ولي كرد گمراهم از راه راست
بلي دوستي با شياطين پست
فقط مايه‌ گمراهي بود و هست.[10]دركلام نوراني معصومين ـ عليهم السلام ـ سفارش شده كه از دوستي با برخي از افراد دوري كنيد. در اين قسمت به يك مورد اشاره مي كنيم:
امام زين العابدين ـ عليه السلام ـ به يكي از فرزندان خود فرمودند: فرزند، مراقب چهار گروه از مردم باشد و با آنها همنشيني و رفاقت و گفتگو مكن. فرزند سوال كرد: پدر آنها چه كساني هستند؟ فرمودند: بر تو باد كه از همنشيني با دروغگو، پرهيز كني زيرا او به منزلة سراب است و حقايق را وارونه جلوه مي دهد. دور را نزديك و نزديك را دور نشان مي دهد بر تو باد كه با فاسق مصاحبت نكني، زيرا او را به يك وعده غذا و يا كمتر تو را مي فروشد، بر تو بايد كه از شخص بخيل دوري كني، زيرا او در شديدترين مواقع حاجت، تو را محروم و خوار مي نمايد و بر تو باد كه از رفاقت با احمق بپرهيزي، زيرا او مي خواهد به تو سود برساند، در عوض زيان مي رساند و نيز از همنشيني با كسي كه با نزديكان خود قطع رابطه كرد (قاطع رحم) بر حذر باشد زيرا او را در كتاب خدا ملعون يافتم.[11]ممكن است اين سوال به ذهن برسد كه با وجود داشتن معيارهاي دوست خوب داشتن و دانستن خصوصيات كسانيكه نبايد با آنها دوستي كرد،‌ ما دوست خوب را از كجا بشناسيم و از كجا بدانيم كسي داراي اين صفات است يا نه؟
باز هم براي گرفتن جواب به سراغ ائمه ـ عليهم السلام ـ مي رويم: حضرت علي ـ عليه السلام ـ فرمودند: تا قبل از اينكه دوستي را آزمايش كني، به او اطيمنان مكن.[12]آري: انسان بايد به ديگران محبت كند اما هر كسي لايق اعتماد و اطمينان صد در صد نيست، تنها كساني شايستگي دوستي مخصوص را دارند كه از آزمايش سربلند بيرون آيند و بهتر است كه انسان رازها و اسرار خود را تنها به دوستان آزمايش شده بگويد تا دچار مشكلات نشود.
در قسمت دوم پرسش خواستيد بدانيد وظايف انسان در مقابل دوستان خود چيست. اين هم نكتة مهمي است كه بدان توجه كرده ايد ما در مقابل دوستان خود وظايفي داريم و بايد به آنها عمل كنيم. در اينجا به برخي از آن وظايف اشاره مي كنيم:
1. محبت كردن و خوشرويي.
2. ديد و بازديد و با خبر شدن از يكديگر.
3. خوش گمان بودن.
4. رازداري و حفظ آبرو.
5. گذشت و چشم پوشي از اشتباهات.
6. از خود گذشتن و ياري دوستان در مواقع حساس.
7. دعا براي يكديگر.

پي نوشت ها:
[1] . دشتي، محمد، المعجم الفهرس، لالفاظ نهچ البلاغه، قم، موسسه فرهنگي تحقيقاتي اميرالمومنين ـ عليه السلام ـ ، 13780، ص 190.
[2] . محمدي ري شهري، محمد،‌ ميزان الحكمه، قم،‌ دارالحديث، 1416، ج 2،‌ ص 1582، حديث 10221.
[3] . زخرف/67.
[4] . كهف/28.
[5] . اميد مجد، ترجمه منظوم قرآن كريم، ص 494.
[6] . همان، ص 297.
[7] . محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، قم،‌ دارالحديث، 1416، ج 2، ص 1584، حديث 10224.
[8] . پيشين، حديث 1043.
[9] . همان،‌ حديث 10310.
[10] . ترجمه منظوم ايات 27 تا 28، سورة فرقان، ترجمه منظوم، قرآن كريم، اميد مجد، ص 362.
[11] . مطهري، احمد، رابطه دوستي و محبت، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ چهارم، 1375، ص 69.
[12] . محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، قم، دارالحديث، 1416، ج 2،‌ ص 1589، حديث 10317.