درباره ي ختم قرآن: واژه ي «ختم» در لغت به معناي رسيدن به پايان هر چيز است و «ختم» به معناي مُهر نهادن بر چيزي و «ختام» به معناي مُهر، نيز از ريشه ي اين كلمه گرفته شده است. «ختم قرآن» به معناي قرائت و تلاوت آن از آغاز تا پايان است.
ختم قرآن کريم در صورتي از ارزش هاي راستين معنوي برخوردار است كه قاري قرآن کريم، به معارف بلند قرآن کريم دست يازد و آداب و ادب قرائت و اصول تجويد را رعايت كند و تا مي تواند، به معاني و پيام هاي آسماني توجّه كند. در اين باره، سفارش ها فراواني در قرآن كريم آمده است كه از جمله ي آن: سوره ي «ص» آيه ي 29 و سوره ي محمّد، آيه ي 24 و سوره ي مؤمنون، آيه ي 68 و … مي باشد. ختم قرآن کريم توفيقي است كه از ناحيه ي پروردگار نصيب انسان هاي وارسته مي گردد. از اين رو ختم كننده ي قرآن کريم بايد قدر اين نعمت بزرگ را بداند. با ختم قرآن کريم دريچه هايي از توفيقات الهي به سوي انسان باز مي شود كه بايد از اين موقعيت استفاده كرد و با دعا به درگاه خداوند خواستار تداوم اين توفيقات شد.
درباره ي كمترين زمان براي ختم قرآن كريم، روايت هاي گوناگون از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ و ائمه ـ عليه السّلام ـ در دست است. طبق بيشتر روايت، كمترين زمان مناسب براي ختم كامل قرآن کريم، سه روز است و بيشترين و بلندترين زمان، شش ماه است[1](دوبار در سال)
روزهاي: عرفه، جمعه، دوشنبه و پنج شنبه، به ترتيب، بهترين و شايسته ترين روزها براي ختم قرآن کريم، تعيين شده است. دهه ي پايان ماه رمضان و دهه ي اوّل ذي الحجه، بهترين دهه و ماه رمضان، بهترين و با ارزش ترين ماه براي ختم قرآن کريم است.[2]
دعاي ختم قرآن کريم:
هر دعايي را مي توان براي ختم قرآن كريم خواند. در منابع روايي دعاهاي بسياري براي ختم قرآن كريم آمده كه متن آن ها بسيار به هم نزديك است. در اين نوشتار به چند نمونه از آن اشاره مي شود:
دعاي اول:
«عاصم» يكي از قرّاء سبعه از « رزين جُبَيش» نقل مي كندكه قرآن كريم را در مسجد كوفه از اوّل تا آخر براي اميرالمؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ قرائت كردم، حضرت پس از تمام شدن آن به من فرمود: اي زرين! هنگامي كه قرآن کريم را ختم كردي اين دعا را بخوان: زيرا حبيب من رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ دستور داد، هنگام ختم قرآن کريم، خدا را اين گونه ندا كنم:
« اَللّهمَّ إنّي اَسئلُكَ إجناتَ المُخبتينَ، وَ اِخلاصَ المُوقنينَ، وَ مُرافَقَة الابرارِ، وَ اِستحقاقَ حقائقِ الايمانِ، وَ الغَنيمَةَ مِن كُلّ بِرّ، وَ السَّلامَةَ مِن كُلِ اِثمٍ وَ وُجُوبَ رَحمَتِكَ، وَ عَزائمَ مَغفَرَتِكَ، وَ الفُوزَ بِالجَنَّة وَ النَّجاةَ مِنَ النّارِ[3]؛ پروردگارا ! از تو فروتني خاشعين و اخلاص اهل يقين را مي خواهم، دوستي و رفاقت خوبان، و رسيدن به حقايق ايمان را مي طلبم. غنيمت بردن از هر كار نيكي و پيراستگي از هر گناه را، فرود آمدن رحمتت را، آمرزش گناهان را، دستيابي به بهشت و نجات از آتش جهنّم را از تو درخواست دارم.»
دعاي دوم:
مرحوم علامه مجلسي در كتاب بحارالانوار نقل مي كند: امام علي ـ عليه السّلام ـ هنگام ختم قرآن کريم اين دعا را مي خواندند:
« اللّهُمَّ اشرَح بِالقُرانَ صَدري، وَ استَعمِل بِاالقُرآنِ بَدَني، وَ نَوّر بِالقُرآنِ بَصَري، وَ اَطلِق بِالقُرآنِ لِساني، وَ اَعِنّي عَلَيه ما اَبقَيتَني، فَاِنّهُ لا حَولَ وَ لا قُوَّة اِلاّ بِكَ»[4]بار خدايا! سينه ام را با قرآن گشاده گردان، جسمم را با قرآن به خدمت بگير، چشمم را با قرآن نوراني نما، زبانم را با قرآن گويا كن، و تا زنده ام مرا در راه قرآن ياري كن، كه هيچ نيرو و قدرتي جز تو نيست.
دعاي سوم:
يكي از دعاهاي جامع و كامل ختم قرآن کريم، دعايي است كه از سيّد الساجدين امام زين العابدين ـ عليه السّلام ـ رسيده است كه در برخي از كتاب هاي قرآني و پايان قرآن ها همه ي آن يا قسمتي از آن را ذكر كرده اند. به جهت طولاني بودن دعا، به بعضي از قسمت هاي مهمّ آن اشاره مي شود.
ابتداي دعا اين چنين است: « اللّهُمَّ اِنّكَ اَعَنتَني عَلي خَتم كِتابِكَ، الَّذي اَنزَلَتَهُ نُوراً، وَ جَعَلتَهُ مُهَيمِناً عَلي كُلِّ كِتابٍ اَنزَلتَهُ، وَ فَضَّلتَهُ عَلي كُلِّ حَديثٍ قَصصتَِهُ وَ فُرقانَاً فَرَقْتَ به بَينَ حَلالِك وَ حَرامِكَ …[5]؛ بار خدايا مرا به ختم كتابت ياري بخشيدي، كتابي كه هم چون نور نازلش فرموده اي، و بر همه ي كتاب هايي كه فرو فرستاده اي، گواه و از هر سخني كه سروده اي برتر گردانده اي، همان كتابي كه جداگر بين حلال و حرامت ساخته اي …»
«… اللّهم صلِّ علي محمدٍ و آلِهِ، وَ احطُط بِالقرآنِ عَنّا ثِقلَ الاَوزارِ، وَهَب لَنا حُسنَ شَمائِلِ الابرارِ، وَاقفُ لنا آثار الّذينَ قامُوا لَكَ بِهِ آناء اللَّيل وَ اَطرافَ النَّهارِ، حَتّي تُطَهّرنا مِن كُلّ دَنَسٍ بِتَطهِيرهِ و تَقفويها آثارَ الّذينَ استَضآءوا بِنُورِه وَ لَم يُلهِهِمُ اَلاَمَلُ عَنِ العَمَلِ فَيَقطَعُهُم بِخُدَعِ عُرُورِهِ.[6]؛ پروردگارا! بر محمد و آل او درود فرست، و به يمن قرآن کريم بار گران گناهان از دوش ما برگير، و به ما خلق و خوي نيكان بخش، و ما را پيرو راه كساني بگردان كه در دل شب ها و آغاز و انجام روزها، با تمسّك به آن در كار تو مي كوشند، تا به پالايش آن، ما را از هر آلايش پاكيزه بداري. ما را پيرو راه كساني بگردان كه چراغ دل از پرتو آن مي افروزند و شهد آرزو آنان را از جهد تكاپو باز ندارد، و آرزو راه آنان را به فتنه هاي فريبش نزند. …»
بخش پاياني دعاي اين چنين است: « … اَللّهمَّ اجزِهِ بِما بَلَّغَ مِن رِسالاتِكَ، وَ اَدّي مِن آياتِكَ، وَ نَصَحَ لِعبادِكَ، وَ جاهَدَ في سَبيلِكَ، اَفضَلَ ما جَزَيتَ اَحَداً مِن مَلائكَتِكَ المقرَّبينَ، وَ انبيائكَ المُرسَلينَ المُصطَفَينَ، و السلام عليه و علي آلِهِ الطّيّبينَ الطاهرين و رحمة الله و بركاته[7]؛ بار خدا از آن كه رسالات و آيات تو را رسانده است و خير بندگانت را خواسته است و در راهت به جان كوشيده است، برترين جزايي را كه به فرشتگان بركشيده است و به پيامبران برگزيده است، مي بخشي به او ارزاني دار، و سلام و رحمت و بركات الهي بر او و خاندان پسنديده و پاك او باد.»
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. امام علي بن الحسين ـ عليه السّلام ـ ، صحيفه ي كامله ي سجاديه، ترجمه ي محمد تقي خلجي.
2. مهري مشايخي، آداب تلاوت قرآن.
3. ابوالفضل علّامي، آشنايي با آداب تلاوت قرآن.
4. بهاءالدين خرمشاهي، قرآن پژوهي.
5. مصطفي اسرار، دانستني هاي قرآن.
پي نوشت ها:
[1] . كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، (دورة چهارم جلدي)، ج2، ص590 ـ 91.
[2] . خرمشاهي، بهاءالدين، دانشنامة قرآن و قرآن پژوهي، تهران، انتشارات ناهيد و دوستان، 1377ش، ج1، ص 980.
[3] . مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، انتشارات داراحيا التراث العربي، 1403ق، ج 89، ص 206 و 207.
[4] . همان، ص 209.
[5] . امام زين العابدين علي بن الحسين ـ عليه السّلام ـ ، صحيفة كاملة سجادية، ترجمة محمد تقي خلجي، قم، انتشارات ميثم تمار، 1380 ش، ص 224.
[6] . همان، ص 2250 ـ 226.
[7] . همان، ص 225 ـ 226.