از مراحل امر به معروف و نهی از منکر، دعوت مردمان، به خوبی با عمل صالح است. در این مرحله و روش مسلمانها موظفند با عمل خود مردم را به خوبی فراخوانند. عمل خوب انجام دهند تا دیگران دیده و از آنها پیروی کنند و سرمشق بگیرند. این روش عملی یعنی اسوه دادن به افراد جامعه، شیوهای معمولی و بسیار مؤثر است که روایات زیاد به آن سفارش کرده است.
 

دعوت با عمل

شاید تعجب کنید که چگونه دعوت با عمل را به عنوان یکی از مراحل امر به معروف و نهی از منکر یاد کردیم، در حالی که مرسوم این نیست، زیرا برخی کسان امر به معروف و نهی از منکر را به دعوت با زبان منحصر می کنند و در مراحل بعدی به تنبیه و تعزیر و مانند آنها می رسند، اما باید دانست که خود رفتار نیک، یکی از روشهاست. این موضوع را هم احادیث ذکر کردند و هم فقها در کتاب های فقهی آن را مرتبه ای از مراتب امر به معروف و نهی از منکر برشمرده اند. مرحوم شیخ طوسی در کتاب نهایه می نویسد: امر به معروف و نهی از منکر گاهی با دست و گاهی به زبان است. اما به وسیله دست یعنی فعل معروف را انجام میدهد. و منکر را ترک می کند، آنگونه که مردم از او پیروی و به آن عمل کنند. مرحوم صاحب جواهر بعد از نقل کلام مرحوم شیخ طوسی می فرماید: یکی از بزرگ ترین مراحل و وسایل امر به معروف و نهی از منکر و بالاترین و محکم ترین آنها که تأثیر فراوانی دارد . مخصوصا از طرف بزرگان دین – این است که آنها کارهای معروف را – واجب، یا مستحب انجام بدهند و منکرات – حرام یا مکروه – را ترک کنند. یعنی اخلاقشان را اصلاح کرده، از فضایل اخلاقی برخوردار باشند و از پلیدی های اخلاقی بپرهیزند. این سبب می شود مردم نیز از آنان اسوه گرفته، به این وسیله کار خیر را انجام دهند و از زشتیها دست بردارند.
 
بنابراین، از روایات و کلمات فقها برمی آید که یکی از بهترین روشهای امر به معروف و نهی از منکر این است که افراد خودشان اعمال خیر را بجا آورند و اهل عمل باشند و خود را اسوه مردم معرفی کنند. دعوت با عمل اگر از دعوت زبانی مؤثرتر نباشد، قطعا به همان اندازه بلکه بیشتر اثر دارد. خودتان دیده اید بیشترین چیزی که در روح انسان اثر می گذارد این است که او افرادی شایسته و نیک رفتار را مشاهده کند و از آنان درس بگیرد، تا در راه نیکیها گام بردارد. کودکان اگر در خانه رفتار خوب را از پدر و مادر ببینند، سرمشق گرفته و به تدریج همان رفتار را از خود نشان می دهند و به آن عادت می کنند. اگر آنها در منزل خود ببینند پدر و مادر هنگام اذان در اول وقت وضو میگیرند و نماز می خوانند، خود نیز تدریجا به نماز خواندن عادت می کنند. دختر بچه ها از مادر و خواهرشان حجاب را یاد میگیرند. و برعکس آن نیز بی حجابی و بی توجهی به فرایض دینی را از آنان می آموزند. این یک مسئله طبیعی است. حس تقلید و اسوه پذیری در سرشت همگان وجود دارد. بنابراین، اسلام به مردم فرمان می دهد خودشان خوب باشند و به وسیله خوبی دیگران را نیز به نیکی فرا خوانند. خانواده و پدر و مادری که می خواهند فرزندشان خوب بوده و به هر شکلی که والدین دوست دارند، باشند، باید خود در منزل به همان شکل رفتار کنند. اما اگر والدین رفتار درستی نداشته باشند، هر چند فرزندانشان را به نیکی فراخوانند، دعوت آنان تأثیر چندانی نخواهد داشت. این روش ( فراخواندن با عمل نیک برای همه امکان پذیر است، زیرا هیچ کس به انسان نیکو رفتار نمی گوید: چرا خوب بودی؟ یا چرا کار بد را ترک کردی؟ بلکه همه دوست دارند افراد خوبی باشند.
 
لذا اگر بتوانیم خود و اعمالمان را خوب کنیم، افزون بر این که وظایف خویش را انجام داده ایم، دیگران را نیز دعوت به خوبی کرده ایم و در نتیجه ثواب و پاداشی شامل حال ما می گردد. اما اگر به جای رفتار نیک، بدیها را مرتکب شویم، به وسیله اعمال ما دیگران درس میگیرند و برایشان بدآموزی دارد. خدای ناکرده در چنین فرضی – هم خود برای رفتار زشت و گناه آلودمان مجازات خواهیم شد و هم از آن روی که سبب پیدایی رفتار زشت در دیگران شده ایم، ممکن است مجازات گردیم.
 
افزون بر این ، نظام ما نظام اسلامی است، و این یعنی در همه جا اسلام اجرا می شود. دیگران نیز در خارج از کشور ما، وقتی می شنوند در ایران یک نظام اسلامی شکل گرفته، میگویند: لابد همه اعمال مردم بر طبق موازین دین است و احکام اسلام صد درصد اجرا شده، آن گاه انتظار دارند اگر به ایران بیایند، فقط اعمال اسلامی را ببینند. اگر نظام ما اسلامی است، پس باید اثر اسلام در همه جا آشکار باشد؛ مثلا اطرافیان مسجد اول وقت وضو بگیرند و با سرعت نماز جماعت را برپا کنند، چون اسلام این را میگوید و از مسلمانان می طلبد.
 
اکنون باید پرسید: آیا وضع ما چنین است؟ آیا ما که می توانیم با رعایت نماز اول وقت برای سایر مسلمانها اسوه باشیم، در ایران این گونه ایم؟ آیا به نظر نمی رسد که بسیار کوتاهی می کنیم؟ فکر نمی کنید مساجد ما آن مساجدی که پیغمبر خواسته است، نیست! بی ترید زمانی آنگونه می شود که آثار نماز در زندگی ما ظاهر باشد. یعنی انسان داخل مسجد را پر از نمازگزار ببیند و هنگامی که به بازار وارد می شود، ببیند مسلمانان هنگام نماز دکانها را بسته و به سوی نماز می روند، یا اگر نمی توانند، همان جا به نماز بایستند. در اداره ها نیز اول وقت همه دست از کار کشیده و با شعار الله اکبر» نماز جماعت یا فرادا بخوانند. در دانشگاه نیز ساعت درس را طوری تنظیم کنند که بتوانند اول وقت نماز را اقامه کنند. یا اگر ساعت درس این امکان را نمی دهد، دقایقی را به نماز خواندن اختصاص دهند. آیا به راستی وضع ما این گونه است؟! 
 
در دیگر موضوعات، چگونه بوده ایم؟ آیا اداره های مان اسلامی است؟ آیا از رشوه در آنها خبری نیست؟ آیا کم کاری، وقت تلف کردن، گرانفروشی، کم فروشی، غل و غش و تقلب و ربا نیست؟ مگر بازار حکومت اسلامی نباید اسلامی باشد؟ آیا اخلاق ما اسلامی است؟ برنامه های صدا و سیمای ما چگونه است؟ این در حالی است که این سازمان را به عنوان صدا و سیمای جمهوری اسلامی می شناسند و کشورهای همسایه که می توانند استفاده کنند، انتظار دارند صد درصد اسلامی باشد. البته رادیو و تلویزیون ما در مقایسه با دیگر کشورها بسیار خوب است، اما آیا اندیشه و کار گناه یا حرام در آن پیدا نمی شود؟ انتظار اسلام این است که هیچ کار حرامی در آن یافت نشود یا بد آموزی نداشته باشد. اگر یک خانم بی حجاب یا بدحجاب را ببینند، فکر نمی کنند که این فیلم را از خارج خریده اند. شاید گمان کنند این فیلم را خودمان ساخته ایم. اگر هم بدانند که آن را از خارج خریده ایم، می گویند: مگر شما نمی دانید اینها بدآموزی دارد؟ چنین صحنه هایی دختران، زنان و خانواده ها را به بدحجابی تشویق می کند. این جاست که باید در اندیشه اصلاح رفتارمان برآییم.
 
منبع: مهم ترین واجب فراموش شده: امر به معروف و نهی از منکر، آیة الله ابراهیم امینی، صص 126-120، مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)،قم، چاپ دوم، ۱۳۹۲