تحليل محتوايي كلمات قصار نهج البلاغه
 

تجزيه و تحليل داده ها
 

در بخشي كه متن اصلي پژوهش را شامل مي شود طي فصول جداگانه اقدام به طرح مباحثي شده و در ذيل هر فصل، فرازهاي مورد نظر از كتاب نهج البلاغه استخراج گرديده است. همچنين در پايان هر فصل جدولي بدست داده شده كه نمايانگر عناوين مورد بحث در آن فصل، تعداد تعابير استخراج شده از نهج البلاغه در ذيل هر عنوان و نيز درصد هر يك مي باشد.
در اينجا به منظور رعايت اختصار اقدام به ذكر عنوان هاي مقوله ها و متغيرها در قالب جداول جداگانه نموده ايم:
توزيع انواع مسايل مديريتي
توزيع انواع مسايل مديريتي

جدول شماره 1
 

1- مديريت
 

چنانكه ملاحظه مي شود كتاب نهج البلاغه روشهاي خاصي را در زمينه مديريت صحيح مطرح نموده و نيز رابطه مدير را با خداوند گوشزد مي كند.
همين طور استفاده از تجربيات و پاي بندي به گفته هاي خود و … زمينه هاي لازم را براي موفقيت مدير مطرح مي سازد.

2- قوانين اجتماعي
 

در جدول شماره دو، تعداد و درصد هر يك از موضوعات مربوط به قوانين اجتماعي نشان داده شده است:
توزيع انواع قوانين اجتماعي

جدول شماره 2
با مراجعه به جدول شماره 2 درمي يابيم كه «واجبات ديني» بيشترين تعداد را به خود اختصاص داده اند. فراواني واجبات ديني در ميان «قوانين اجتماعي» كه از ميان حكمتهاي نهج البلاغه انتزاع شده است نشان دهنده اين نكته است كه ميزان بسيار قابل توجهي از اوامر و نواهي دين بطور مستقيم با جامعه انساني در ارتباط مي باشد و يا دست كم در ميان حكمتهاي نهج البلاغه اين دسته از قوانين به ميزان معتنابهي به چشم مي خورد.
در باب قوانين اجتماعي از نگاه نهج البلاغه بايد به وجود سنن، عادات و آداب و رسوم در جامعه اشاره كنيم. صرف نظر از واجبات ديني كه سرپيچي از آنها عقوبات معيني بدنبال خواهد داشت باقي عبارات به سنتهاي حاكم بر جوامع و نيز آداب و رسوم اجتماعي مربوط مي شود. في المثل كتاب بر مفهوم «وفاي به عهد» تاكيد مي كند و اين امر را در تنظيم روابط اجتماعي افراد و اصلاح زندگي جمعي سفارش مي نمايد. همچنين مواردي نظير «تداوم شكل جوامع»، «تنگناها و گشايشها»، «زندگي مسالمت آميز» و «بي فايده بودن انتسابات خويشاوندي» همگي مؤيد توجه به كتاب به وجود سلسله اي از قوانين اجتماعي است. وظيفه عالم اجتماعي درك اين قوانين و سپس تبيين آنها است.
 

3- سياست
 

از ديدگاه نهج البلاغه نهاد سياست ابزاري در خدمت مكتب است. سياستمداران بايد بدانند كه هدف چيست و راه رسيدن به آن كدام است. آنها نمي توانند از هر راهي به هدف خود نايل گردند. كتاب با سفارشات خود در مقاطع مختلف راهنمايي لازم را به عمل آورده و راه رسيدن به هدف راز ديدگاه نهج البلاغه نهاد سياست ابزاري در خدمت مكتب است. سياستمداران بايد بدانند كه هدف چيست و راه رسيدن به آن كدام است. آنها نمي توانند از هر راهي به هدف خود نايل گردند. كتاب با سفارشات خود در مقاطع مختلف راهنمايي لازم را به عمل آورده و راه رسيدن به هدف را مشخص مي سازد. سازشهاي غيراصولي طرد مي شوند تا سودجويان در امر حكومت شركت نجويند، راه مبارزه سياسي باريك مي شود تا از هر وسيله براي رسيدن به هدف بهره گرفته نشود و نيز شكلي از مبارزه توصيه مي شود كه در عين سادگي پرفراز و نشيب است.

توزيع انواع مسايل سياسي
 

جدول شماره 3
بر روي هم، اين مسايل و نظاير اين ها نشان دهنده ديدگاه سياسي نهج البلاغه در لابلاي كلمات قصار است كه توجه عميق سياست مداران را طلب مي كند تا نظام سياسي هرچه بيشتر، به نسبت خود با موازين مكتب كه به موضوع فرهنگ مربوط است نايل شود.
 

4- آسيب شناسي
 

در نهج البلاغه به «آسيب هاي اجتماعي» توجه قابل ملاحظه اي شده است. اصولاً در اين كتاب نسبت به آسيب اعم از فردي و جمعي سخنان زيادي رفته است. از طرف ديگر، برخي زمينه ها كه طبق معمول آسيب بشمار مي رود، از ديدگاه نهج البلاغه نه تنها آسيب نيست بلكه هشداري است به افراد كه مراقب اعمال خود باشند.
اين كتاب درباره انواع آسيب هاي اجتماعي قدري گسترده تر از گرايش هاي آكادميك آن بحث كرده است. مواردي از برخوردها و رفتارهاي اجتماعي وجود دارند كه از ديدگاه آسيب شناسي اجتماعي جنبه آسيبي ندارند ولي در اين كتاب به گونه اي مورد توجه قرار گرفته اند كه جنبه آسيبي بودن آنها به ذهن متبادر مي شود. با مراجعه به جدول شماره 4 تعداد و درصد هر يك از موارد مربوط به آسيب شناسي اجتماعي را مي توان ديد.
توزيع انواع مسايل آسيب شناسي اجتماعي

جدول شماره 4
برطبق جدول، بيشترين تعداد موارد آسيب شناسي اجتماعي در ميان كلمات قصار نهج البلاغه به «ستيزه جويي» و «مواضع آسيب جامعه» اختصاص يافته است.
 

5- اقتصاد
 

ديدگاه اقتصادي نهج البلاغه حاكي از اهميت مسايل اقتصادي در جوامع انساني است.
در نهج البلاغه از انسان خواسته مي شود كه براي كسب روزي حركت كند و در پي بدست آوردن روزي حلال باشد، اما همچنين بدنبال آن اظهار مي دارد كه در اين امور تلاش بيش از اندازه ننمايد و خود را گرفتار نسازد، يعني همواره حدي از اعتدال را مراعات نمايد.
نهج البلاغه فقر را بر انسانها نمي پسندد و از آن برحذر مي دارد، زيرا براي آن عواقب ناگواري را پيش بيني مي كند و لذا به نكوهش آن مي پردازد. از سوي ديگر ثروت زياد را هم وبال گردن انسان مي داند زيرا در اين صورت مشكلات ديگري به سراغ او خواهند آمد.
به علت زياد بودن تعداد عبارات اقتصادي، آنها را تحت چند عنوان آورده ايم.
بر اين اساس دو عنوان را بطور جداگانه مورد بحث قرار داده ايم:
الف) نگرش صحيح درباره دارايي
ب) محروميت اجتماعي. عناوين ديگري هم وجود دارند كه همگي بطور جداگانه تحت عنوان كلي «اقتصاد» آورده شده اند.

5- الف) نگرش صحيح درباره دارايي
 

رويكرد كلمات قصار نهج البلاغه به واقعيت ثروت و دارايي اين است كه انسان حد معيني از ثروت را براي خود حفظ كند. چراكه در زندگي به آسايش بيشتري خواهد رسيد.
پس از بررسي نهج البلاغه درباره اقتصاد و عنوان فرعي آن «نگرش صحيح درباره دارايي»، جدول شماره 5 بدست آمده است.
توزيع موارد نگرش صحيح دربارة دارايي