رابطه پلوراليسم ديني با خاتميّت را بيان کرده و توضيح دهيد که آيا اين دو با هم سازگاري دارند؟

پاسخ مناسب به سؤال مذكور احتياج به بررسي مفاهيمي همچون خاتميّت و پلوراليسم ديني دارد؛ چرا كه فهم سؤال و توجّه دقيق به آن و واژه هاي به كار رفته در آن، خود بخشي از پاسخ را در بر مي گيرد.
الف) خاتميّت:
تاريخ بشري شاهد ظهور پيامبران متعدد آسماني و همچنين اديان و شرايع متكثّري بوده است و مي توان از يك نظر علت اين تكثّر را در اختلاف استعداد انسان ها و شرائط محيطي و اجتماعي، جستجو كرد. سير حكمت و تحوّل انسان در پذيرفتن و تحمّل بار سنگين امانت الهي و وضع شريعت و ارسال كتب آسماني سير صعودي و تكاملي داشته است به اين صورت كه، گذشت زمان و ارسال رسل و همچنين شكوفائي و به بار نشستن استعدادهاي آدمي زمينة تكامل اديان را از دو جهت كمّي و كيفي به وجود آورده است؛ چرا كه انسانها در مدرسة اديان همانند دانش آموزان مقطع ابتدائي اند كه براي نيل به مدارج عالي مي بايست گام به گام رو به جلو روند و همان طور كه مواد درسي دوره هاي مختلف مدارس، پايه و مكمّل يكديگرند به همين شكل نيز آئين ها و شرايع مختلف آسماني مؤيّد و كامل كنندة يكديگرند.[1] در عصرهاي مختلف و ظهور اديان الهي، در شريعت يعني احكام فرعي، براساس شرائط زماني و مكاني تفاوت هايي صورت گرفته است. ولي با وجود اين روح دين و دين داري در همة‌زمانها،‌تسليم محض بودن در برابر خداوند متعال و دوري از خود محوري و مبارزه با طاغوت ها در تمام ابعاد فردي و اجتماعي زندگي بشري بوده است.
با پذيرش اين تكثّري كه در سير زندگي بشر واقع شده و پيامبراني كه ظهور كرده اند و اديان و شرايع مختلفي را آورده اند و با ايمان به همة آنها و با توجه به آيات و روايات زيادي كه وارد شده، اين مسئله نيز از مسلّمات و بديهي ترين مسائل دين است كه پيامبر گرامي اسلام حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله ـ خاتم النبيين است. خاتم به عنوان يكي از صفات پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ در قرآن و همچنين در روايات مطرح شده است خداوند در قرآن كريم مي فرمايد: « ماكان محمدٌ ابا أَحد من رجالكم و لكن رسول الله و خاتم النّبيين» [2] (حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله ـ پدر هيچ يك از مردان شما نيست بلکه او رسول الله و خاتم الانبياء است.)
روايت بسيار مشهوري از طريق اهلِ سنّت و شيعه رسيده است كه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ به اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ فرمودند: «انت مني بمنزله هارون من موسي الاّ انّه لا نبيَّ بعدي» (نسبت تو با من نسبت هارون است با موسي با اين تفاوت كه بعد از من پيامبري نخواهد بود.) با توجه به آيات و روايات زيادي كه در اين زمينه وارد شده است آنچه مسلّم و قطعي است اين است كه پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ آخرين پيامبر و شريعت وي آخرين شريعت و ختم كنندة نبوت است.