آزمایش هاپتوگلوبین چیست؟

آزمایش هاپتوگلوبین (HP)، میزان هاپتوگلوبین موجود در خون را اندازه گیری می کند. هاپتوگلوبین پروتئینی است که توسط کبد هر فرد ساخته می شود. این پروتئین به هموگلوبین که در گلبول های قرمز خون وجود دارد، متصل می شود.

گلبول های قرمز خون نقش مهمی در انتقال اکسیژن از ریه ها به قلب و بقیه بدن دارند. آنها توسط مغز استخوان تولید و در نهایت در کبد و طحال تجزیه می شوند.

وقتی گلبول های قرمز از بین می روند، هموگلوبین آزاد می کنند. هاپتوگلوبین به هموگلوبین آزاد متصل می شود و یک مجموعه هاپتوگلوبین-هموگلوبین ایجاد می کند. این مجموعه به کبد منتقل و از بدن دفع می شود.

به طور معمول، بدن تعادل بین تخریب و تولید گلبول های قرمز خون را حفظ می کند؛ اما هر گونه اختلال در کبد منجر به عدم تعادل بین تخریب و تولید گلبول قرمز می شود. در این شرایط ممکن است سلول های قرمز خون بیشتر از اینکه تولید شوند، از بین بروند.

این وضعیت باعث کاهش سطح هاپتوگلوبین می شود، زیرا پروتئین با سرعت بیشتری نسبت به کبد از بدن خارج می شود.

افزایش تخریب گلبول قرمز ممکن است در نتیجه موارد زیر رخ دهد:

اختلالات طحال

سیروز یا جای زخم شدید در کبد

میلوفیبروز یا اسکار مغز استخوان

شرایط ارثی که باعث ناهنجاری هایی در اندازه یا شکل گلبول های قرمز خون می شود.

این شرایط می تواند منجر به ایجاد نوعی کم خونی به نام کم خونی همولیتیک شود. کم خونی همولیتیک زمانی اتفاق میفتد که مغز استخوان نتواند به همان سرعت تخریب سلول های قرمز خون تولید کند. کاهش سطح گلبول های قرمز به این معنی است که بدن ممکن است اکسیژن کافی دریافت نکند.

آزمایش هاپتوگلوبین برای تشخیص کم خونی همولیتیک یا سایر کم خونی ها صورت می گیرد همچنین این آزمایش در تعیین علت دقیق تخریب گلبول های قرمز خون موثر است.1
 

چرا آزمایش هاپتوگلوبین انجام می شود؟

در صورت بروز علائم کم خونی همولیتیک ، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد که آزمایش هاپتوگلوبین را انجام دهد. این علائم می تواند شامل موارد زیر باشد:

خستگی شدید

پوست رنگپریده

دست و پاهای سرد

زردی یا زردی پوست و سفیدی چشم ها

درد فوقانی شکم

سرگیجه

سبکی

تنگی نفس

آریتمی یا ضربان قلب غیر طبیعی

همانطور که در بالا ذکر شد ، افراد مبتلا به کم خونی همولیتیک ممکن است درد شکم و زردی را تجربه کنند. زردی به دلیل بالا بودن میزان بیلی روبین رخ می دهد. بیلی روبین یک رنگدانه زرد است که وقتی سلول های قرمز خون شکسته می شوند و از بدن جدا می شوند تشکیل می شود.

هنگامی که گلبول های قرمز خون با سرعت بالایی از بین می رود ، می تواند منجر به ایجاد بیلی روبین در خون شود. این باعث می شود پوست یا چشم ها به رنگ زرد درآید. سطوح بالاتر از حد طبیعی بیلی روبین همچنین می تواند منجر به سنگ کیسه صفرا شود که رسوبات سختی در کیسه صفرا هستند.

آزمایش هاپتوگلوبین می تواند تشخیص کم خونی همولیتیک را تأیید کرده و به تعیین علت اصلی کمک کند.2

چگونه آزمایش هاپتوگلوبین انجام می شود؟

آزمایش هاپتوگلوبین شامل گرفتن نمونه کوچکی از خون است. این در مطب پزشک یا آزمایشگاه پزشکی انجام می شود. ارائه دهنده خدمات درمانی این روش را انجام می دهد. در بیشتر موارد ، خون از وریدی در داخل آرنج شما کشیده می شود. در طی این آزمون موارد زیر رخ خواهد داد:

ارائه دهنده خدمات درمانی شما ابتدا منطقه را با الکل یا محلول استریل کننده دیگر تمیز می کند.

سپس آنها باند الاستیک را در اطراف بازوی شما می چسبانند تا رگها با خون متورم شوند. پس از یافتن رگ ، سوزنی را در رگ شما وارد می کنند تا خون بکشند. خون در یک لوله کوچک یا ویال متصل به سوزن جمع می شود.

پس از کشیدن خون کافی ، سوزن را برداشته و محل سوراخ سوراخ را با باند می پوشانند تا خونریزی متوقف شود.

آزمایش خون هاپتوگلوبین فقط چند دقیقه طول می کشد. باید نتایج خود را طی چند روز به دست آورید.2
 

نتایج بدست آمده از میزان هاپتوگلوبین نشان دهنده چیست؟

نتیجه بدست آمده با در نظر گرفتن نتایج سایر تست های آزمایشگاهی به صورت زیر تفسیر می گردد:

زمانی که میزان هاپتوگلوبین به طور معناداری کاهش یابد در حالیکه میزان رتیکولوسیت ها افزایش و مقدار RBC، هماتوکریت و هموگلوبین کاهش یابد نشان دهنده این است که شخص دچار درجه ای از آنمی همولایتیک به همراه تخریب RBCها درون گردش خون می باشد. به این نوع آنمی همولایتیک همولیز درون عروقی (intravascular hemolysis) می گویند.

اگر مقدار هاپتوگلوبین نرمال یا لب مرز رو به نرمال باشد و تعداد رتیکولوسیت ها کاهش یافته باشد تخریب RBCها احتمالا درون ارگان هایی مانند کبد و طحال اتفاق می افتد که به آن همولیز خارج عروقی (extravascular hemolysis) گفته می شود، در این نوع از آنمی به دلیل اینکه RBCها توسط سیستم رتیکولواندوتلیال بلعیده می شوند هموگولوبین به درون سیستم گردش خون آزاد نشده و در نتیجه میزان  هاپتوگلوبین نرمال می باشد. اگر مقدار هاپتوگلوبین نرمال باشد و مقدار رتیکولوسیت ها افزایش پیدا نکند احتمالا آنمی مربوط به شکسته شدن RBCها نمی باشد.3
 

چند نکته بالینی در ارتباط با هاپتوگلوبین

اگر میزان هاپتوگلوبین بدون هیچ علائمی از آنمی همولایتیک کاهش پیدا کند احتمالا کبد قادر به سنتز این پروتئین نمی باشد و این مورد در بیماری های کبدی دیده می شود. اما با این وجود از اندازه گیری هاپتوگلوبین نمی توان جهت ارزیابی وضعیت کبد استفاده کرد.

هاپتوگلوبین به عنوان یک پروتئین فاز حاد شناخته می شود و این به این معناست که میزان آن در بیماری های التهابی مانند زخم های التهابی، بیماری های رماتیسمی، حملات قلبی و عفونت ها افزایش می یابد. اگر یک فرد یکی از این بیماری ها را داشته باشد مقدار هاپتوگلوبین در آن تغییر می کند ولی اندازه گیری هاپتوگلوبین به طور معمول جهت تشخیص و دنبال کردن این بیماری ها کاربردی ندارد. همینطور مقدار هاپتوگلوبین می تواند به دنبال از دست دادن حجم زیادی خون و یا در بیماری های حاد و مزمن کلیوی تغییر کند.

داروهایی مانند آندروژن ها و کورتیکواستروئیدها باعث افزایش مقدار هاپتوگلوبین و ایزونیازین، کوئیدین، استرپتومایسین و داروهای کنترل تنفس باعث کاهش مقدار هاپتوگلوبین می گردند. میزان هاپتوگلوبین در نوزادان تا 6 ماهگی پایین تر از حد طبیعی آن می باشد.3

چه شرایطی می توانند بر سطح هاپتوگلوبین تأثیر بگذارند؟

هاپتوگلوبین یک پروتئین “فاز حاد” در نظر گرفته می شود. یعین در بسیاری از بیماری های التهابی مانند کولیت اولسراتیو، بیماری های روماتیسمی حاد، حمله قلبی و عفونت شدید افزایش می یابد. اگر یکی از این شرایط را داشته باشید، می تواند تفسیر نتایج هاپتوگلوبین را پیچیده کند. آزمایش هاپتوگلوبین به طور کلی برای کمک به تشخیص یا نظارت بر این شرایط استفاده نمی شود.

سطح هاپتوگلوبین ممکن است تحت تأثیر از دست دادن خون زیاد و شرایط مرتبط با اختلال عملکرد کلیه و همچنین بیماری کبدی باشد.

داروهایی که می توانند سطح هاپتوگلوبین را افزایش دهند شامل آندروژن و کورتیکواستروئیدها هستند. داروهایی که می توانند غلظت هاپتوگلوبین را کاهش دهند شامل ایزونیازید، کینیدین، ​​استرپتومایسین و قرص های جلوگیری از بارداری است.

کمبود مادرزادی هاپتوگلوبین در جمعیت عمومی دیده می شود که حدود 0.1٪ قفقازی ها و 4٪ آفریقایی آمریکایی ها را تحت تأثیر قرار می دهد.

پزشک می تواند آزمایشات جانبی (به عنوان مثال آزمایش هموپکسین) را برای تعیین اینکه هاپتوگلوبین کم مادرزادی است یا مربوط به همولیز RBC است، سفارش دهد. کمبود مادرزادی هاپتوگلوبین یا آناهاپتوگلوبینمی که هیچ ارتباطی با همولیز یا بیماری کبدی ندارد.

سطح پایین هاپتوگلوبین برای نوزادان و نوزادان کمتر از 6 ماه طبیعی است.1

پینوشتها
1.www.pezeshket.com
2.www.svetzdravlja.org
3.www.erythron-lab.com