« راعِنا » چيست؟ چرا قرآن مسلمانان صدر اسلام را از « راعِنا » نهي مي‎كرد؟

خداوند متعال مي فرمايد: « يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْكافِرِينَ عَذابٌ أَلِيمٌ[1]؛ اي کساني که ايمان آورده ايد، ( هنگامي كه از پيغمبر تقاضاي مهلت براي درك آيات قرآن مي‎كنيد ) نگوييد: « راعنا » بلكه بگوييد: « انْظُرْنا » و ( اين توصيه را ) بشنويد و براي كافران ( و استهزاء كنندگان ) عذابي دردناك است ».

شأن نزول:
ابن عباس، مفسر معروف نقل مي‎كند: مسلمانان صدر اسلام هنگامي كه پيامبر صلي الله عليه و آله مشغول سخن گفتن بود و بيان آيات و احكام الهي مي‎كرد، گاهي از او مي‎خواستند كمي با تأني سخن بگويد تا بتواند مطالب را خوب درك كنند و سؤالات و خواسته‎هاي خود را نيز مطرح نمايند.
براي اين درخواست جمله‎ « راعنا » كه از ماده « الرعي » به معني مهلت دادن است به كار مي‎بردند، ولي يهود كلمه « راعنا » را از ماده « الرعونه » به معني كودني و حماقت است استعمال مي‎كردند ( در صورت اول مفهومش اين است كه به ما مهلت بده، ولي در صورت دوم اين است كه « ما را تحميق كن! » ).
در اينجا براي يهود دستاويزي پيدا شده بود كه با استفاده از همان جمله‎اي كه مسلمانان مي‎گفتند پيامبر يا مسلمانان را استهزاء كنند. آيه ياد شده نازل شد و براي جلوگيري از اين سوء استفاده، به مؤمنان دستور داد به جاي جمله « راعنا » جمله « انْظُرْنا » را به كار برند تا دستاويزي براي دشمنان لجوج قرار نگيرد.[2]بعضي ديگر از مفسران گفته‎اند: كه جمله « راعنا » در لغت يهود يك نوع دشنام است و مفهومش اين بود « بشنو كه هرگز نشنوي » اين جمله را تكرار مي‎كردند و مي‎خنديدند.[3]واژه « رعي » به معني مراعات و محافظت آمده و هر كه به قومي ولايت داشته باشد « راعي » و مراقب و تدبير كننده آن قوم است از اين كه چوپان را « راعي » مي‎گويند چون محافظ و مراقب گوسفندان است.[4]واژه « راعنا » در آيه 46 سوره نساء نيز از زبان يهود آمده است.[5]از اين آيه به خوبي استفاده مي‎شود كه مسلمانان بايد در برنامه‎هاي خود مراقب باشند كه هرگز بهانه به دست دشمن ندهند، حتي از يك جمله كوتاه كه ممكن است سوژه‎ اي براي سوء استفاده دشمنان قرار گيرد احتراز جويند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير نمونه، ج 1، ص 383-385.
2. نمونه بينات در شأن نزول آيات، ص 25.
3. موسوى همدانى، سيد محمد باقر، ترجمه تفسير الميزان، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم، پنجم، 1374 ش، ج‏1، ص 370-374.

پي نوشت ها:
[1] . بقره / 104.
[2] . محقق، محمد باقر، نمونه بينات در شأن نزول آيات، تهران، انتشارات اسلامي، چهارم، 1361 ش، ص 25.
[3] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، اول، 1374 ش، ج 1،ص 384.
[4] . قرشي سيد علي اكبر، قاموس قرآن، تهران، دار الكتب الإسلامية، ششم، 1371 ش، ‏ج‏3، ص 106.
[5] . برخي از آنان كه يهودي‏اند، سخنان را از جايگاه‏هايش مي‏گردانند، و در حالي كه زبانشان را مي ‏پيچانند، و به دين ( اسلام ) طعنه مي‏زنند، مي‏گويند: « شنيديم و نافرماني كرديم. و ( نيز مي‏گويند: ) بشنو، در حالي كه غير شنونده‏اي! و ( به قصد توهين مي‏گويند: راعِنا (كه به معناي « ما را احمق كن » است ) » و اگر (بر فرض) آنان مي‏گفتند: «شنيديم و اطاعت كرديم و ( سخنان ما را ) بشنو و به ما مهلت بده ( تا حقايق را درك كنيم ) » حتماً برايشان بهتر و پايدارتر بود. و ليكن خدا، آنان را بخاطر كفرشان، از رحمت خود دور ساخته است از اين رو جز اندكي ايمان نمي‏آورند.