راهكارهايي در جهت تقويت روحية ديني، در بين دانشجويان دانشگاهها بيان نمائيد؟

داشنجوياني كه از روحية ديني پايين برخوردارند و يا فاقد اين روحيه مي باشند، به چند دستة عمده تقسيم مي گردند:
1. گروهي كه فاقد بينش ديني مي باشند؛
2. گروهي كه نگرش غلط نسبت به دين دارند؛
3. گروهي كه با وجود داشتن نگرش صحيح، از انگيزه و انرژي كافي برخوردار نيستند؛
4. گروهي كه بر اثر برخوردهاي ناصحيح و ناشايست، از دين زده شده اند و يا حداقل، تحت تأثير برخورد مناسب قرار نگرفته اند كه به مسائل ديني تمايل پيدا كنند؛
5. گروهي كه تحت تأثير جوّ ناسالم و آلوده، روحية ديني خود را از دست داده اند. بر اين اساس براي تقويت روحية دانشجويان راهكارهايي در چهار بخش ارائه مي گردد.
الف ـ تقويت بُعد شناختي(اقناع فكري)
ب ـ تقويت بعد عاطفي(اقناع روحي)
ج ـ تقويت و تصحيح رفتارها و برخوردها.
د ـ سالم سازي محيط.
الف ـ تقويت بُعد شناختي(اقناع فكري):
اساسي ترين، وسيع ترين، عميق ترين، و ماندگارترين، تأثيري كه مي توان در جامعه اي بوجود آورد و به وسيلة آن زندگي عقلاني و انسانيِ افرادِ آن جامعه را متحول كرد، تأثير در جهان بيني و ارزشگذاري و باور آن جامعه مي باشد. تأثير انبياء ـ صلّي الله عليهم ـ در جامعه ها از اين نوع بوده است؛ و جانشينان و پيروان آنان نيز بايد فعاليتشان را در اين کانون متمركز نمايند.[1] تقويت روحية ديني دانشجويان نيز از اين رهگذر تأمين مي شود. رشد فكري و علمي در مسائل ديني، مهمترين عامل پرورش دين و ايمان بشمار مي رود. لذا دين اسلام بر پرورش نيروي عقلاني افراد، تأكيد فراوان نموده است.
براي تحقق اين هدف بايد رشد فكري دانشجويان را بالا برده، و به آنان قوة تجزيه و تحليل داده شود راهكارهاي تقويت اين بُعد از اين قراراند:
1. بيان کارکردهاي روان‌شناختي و اجتماعي دين
علاقه‌مندي به چيزي ارتباط زيادي به مفيد بودن آن دارد. کساني که به دين علاقه ندارند احساس مي‌کنند که دين در زندگي او نقشي ندارد. اين در حالي است که در علم روان‌شناسي از طريق تجربه فوائد متعددي براي دينداري بيان شده است. از جمله اينکه دينداري سبب آرامش روان، سلامت روان، رضايت از زندگي، کاهش اختلافات، معنادار شدن زندگي، احساس شادي و نشاط در افراد مي‌گردد. همچنين در علم جامعه‌شناسي نقش دين کاهش بزهکاري، کاهش جرم مي‌گردد. اين مطالعات جنبه علم تجربي دارند بيان اين مسائل دانشجويان را زودتر قانع مي‌سازد. زيرا آنان به سبب دانشجو بودن خود به مسائل علمي و تجربي به ديده مثبت نگاه مي‌کنند.
2. ارتباط دادن کشفيات علوم تجربي به خداوند
پيچيدگي‌هايي را که علم فيزيک، شيمي، زيست‌شناسي، فيزيولوژي و نجوم در باره عالم خلقت به دست آورده‌اند، مي‌توان در ارتباط با خالق عالم مطرح کرد. و اين اسرار و رموز عالم را ناشي از او دانست.
3. تشويق به دينداري از سوي اساتيد دانشگاه
اگر يک روحاني دانشجو را به دين تشويق کند، ممکن است تأثير کمي داشته باشد. اما اگر اساتيد دانشگاهي يعني کساني که در رشته‌هاي تجربي و رياضي تخصص دارند، دانشجويان را به دينداري تشويق کنند و نکاتي را سر کلاس‌ها بيان کنند، بيشتر اثر دارد.
4. استفاده از اساتيد قوي براي درس معارف
در مورد تعيين و استفاده از استادهاي قوي و دانشمند در زمينة معارف، نقش اساسي را مسئوولين دانشگاهي دارند ولي خود دانشجويان نيز در اين زمينه، بدون نقش نمي باشند. به هر حال با توجه به سطح فكري دانشجويان، و اهميت موضوع، بايد اساتيدي براي تدريس در درسهاي معارف انتخاب گردند كه داراي سطح بالايي از دانش ديني باشند. به عبارت بهتر متخصص در مسائل ديني باشند و بتوانند در زمينه هاي اعتقادي و كلامي، فقهي و اخلاقي و …. پاسخگوي دانشجويان باشند و مطالب صحيحي به آنان ارائه دهند.
5. برگزاري جلسات سخنراني در شکل هاي تخصصي
مي توان در اين جلسات از مبلغان و علماء حوزة علميه كه داراي تخصص در رشته هاي خاصي مانند عقايد، تاريخ، فقه، قرآن، حديث، اخلاق و …. هستند استفاده نمود. مثلاً جلساتي در زمينه مسائل اعتقادي برگزار كنيم و از علماي متخصص در اين زمينه دعوت كنيم تا دانشجويان مسائل خود را در اين زمينه كسب نمايند.
6ـ برگزاري جلسات پرسش و پاسخ با حضور اساتيد ديني.(استفاده از پيشنهاد دانشجويان براي دعوت اساتيد)
7. برگزاري ميزگرد با كمك گرفتن از خود دانشجويان، كه براي آنها نيز جذاب خواهد بود.
تذكر: در تمام مراحل بالا از افرادي كه متخصص در دين نيستند نبايد استفاده شود و اين که «ديندار بودن شخص به معني داشتن تخصص در دين نمي باشد.»
8. جمع آوري شبهات و فراهم آوردن پاسخ آنها.
گاهي در زمينه هاي مختلف و به صورت سازماندهي شده و به منظور سست كردن پايه هاي ديني دانشجويان، شبهاتي در سطح دانشگاه ها رواج پيدا مي كند. به عنوان مثال چندي پيش شبهاتي پيرامون حماسة عاشورا در سطح دانشگاههاي كشور رايج گرديد كه آية الله مصباح يزدي به پاسخگويي آن شبهات پرداختند.[2] (كه غالباً نشر اين شبهات از سوي افراد مغرض است البته در بسياري از موارد نيز ذهن جوالّ و تيز افراد دقيق به اين شبهات توجه مي كند)
9. فراهم نمودن فرصت مکاتبه با مراکز پاسخ گو به شبهات ديني مانند نهاد رهبري در قم و همين مرکز.
10. طراحي اجراي سير مطالعاتي به عنوان نمونه در طي برنامه اي منظم، کتب شهيد مطهري مطالعه شود و يا در زمانبندي مشخص، کتابهايي با موضوع حجاب (به عنوان نمونه) مطالعه گردد.
مي توانيم به عالمان و متخصصان ديني مراجعه كنيم و ابهامات احتمالي را رفع نماييم.
11. پخش نوارهاي سخنراني در زمينه هاي معارف اسلامي و متناسب با نياز.
12. اجراي مسابقة كتابخواني.
توجه : در تمام موارد بالا بايد ظرفيت فكري دانشجويان مسائل مورد نياز و مناسب، موضوع كار قرار گيرد.
10. معرفي و فراهم نمودن فرصت هاي مشاوره مكاتبه اي و حضوري.
ب ـ تقويت بعد عاطفي(اقناع روحي)
براي تقويت روحيه مذهبي، غير از مسائل شناختي(اقناع فكري)، تقويت بُعد عاطفي و اقناع روحي نيز لازم مي باشد. در رفتارهاي انسان غير از عوامل شناختي، عوامل ديگري به نام انگيزش ها و هيجانات نيز نقش ايفا مي كنند. كه عامل اين انگيزشها و هيجانات، احساسات و عواطف مي باشد.[3]بنابراين براي تقويت روحية ديني دانشجويان، بعد عاطفي آنان نيز بايد تقويت گردد و آنان از نظر روحي نيز بايد اقناع بشوند. براي اين قسمت نيز راهكارهايي پيشنهاد مي شود:
1. تشكيل جلسات سخنراني(جلسات وعظ).
معناي موعظه استفاده از عواطف انسانها براي دعوت آنان به حق مي باشد.[4] موعظه كلامي است كه به دل نرمي و دقّت مي دهد، قَسْوَتْ را از دل مي برد، خشم و شهوت را فرو مي نشاند، هواهاي نفساني را تسكين مي دهد، به دل صفا و جلا مي دهد.
مقام معظم رهبري در رهنمودهايي كه به دانشجويان داشته اند، فرمودند:«بايد هميشه نصيحت شنيد. همه بايد بشنويد. هر وقت احساس كرديد كه دل و روحتان سنگين شده، مدتي آن لطافت را نداريد، ميل به عبادت نداريد، ميل به دعا نداريد، يك نفر را پيدا كنيد، بگوييد شما را نصحيت كند.»[5] قرآن كريم نيز مي فرمايد: «با حكمت و اندرز نيكو(موعظه) به راه پروردگارت دعوت كن.»[6]بنابر اين لازم است با دعوت از مبلغان محبوب، پرشور، جذاب و صادق، جلسات سخنراني و وعظ رونق دوباره، بخشيده شود.
2. برگزاري مراسم‌هاي در ايام ويژه و استفاده از مداحان خوب و معروف:
در اين ميان ايجاد و تعميق محبت اهل بيت ـ عليهم السلام ـ از اهميت والايي برخوردار است. چرا که محبت آنان موجب معرفت آنان خواهد گرديد.
3. برگزاري دعاي كميل و توسل و زيارت عاشورا و مقام معظم رهبري در توصيه هاي خود به دانشجويان آنان را به دعا و توسل و تضرع هوشمندانه و خردمندانه توصيه فرمودند.[7]4. جلسات خودماني با علماء(روحانياني كه داراي ويژگي جذب و روحية مناسب باشند) مخصوصاً اگر روحاني بتواند در خوابگاه ها حاضر شود و طبق برنامه هر شبي را با عده اي باشد و قسمتي از جلسه از درد و دل هاي آنها بشنود.)
5. ترويج فرهنگ انتظار و فرهنگ مهدويت.(با برنامه هاي متنوع مانند مسابقات كتابخواني) اهدا جزوه، اردو به جمكران و …)
6. احياي فرهنگ ايثار و شهادت. با برنامه هاي مانند پخش فيلم هاي دفاع مقدس، شب خاطره، شب شعر، تجليل از شهداء، اردو مناطق جنگلي و …
ج ـ تقويت و تصحيح رفتارها و برخوردها
اگر نگاهي به تاريخ صدر اسلام داشته باشيم، موارد فراواني خواهيم يافت كه افرادي به خاطر برخورد صحيح و رفتار درست به اسلام گرويده اند. بر همين اساس امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايند:«مردم را به غير زبان(بلكه با كردار) خود به  خير و نيكي دعوت كنيد».[8]در نقطة مقابل نيز افرادي را مشاهده مي كنيم كه به دليل يك برخورد نامناسب و ناصحيح، از متدينان از دين گريزان شده اند.
در برخوردها با دانشجويان و امر به معروف و نهي از منكرها، حتماً بايد به نكات زير توجه گردد:
1. اول خودمان را اصلاح نمائيم:
مقام معظم رهبري در توصيه هايي در جمع تشكلهاي دانشجويي مي فرمايند:«اول خودتان را اصلاح كنيد، مراقب باشيد گناه نكنيد. بعد اين مسؤليت را نسبت به محيط دانشجويي و به كميت عظيم دانشجويان احساس نمائيد.»[9]2. در گفتار و در اعمالمان صادق باشيم.
3. رعايت ادب و تواضع در برخوردها.
ادب و فروتني در برخوردها و در گفتار، دلها را به هم نزديك مي سازد و باعث تأثير در ديگران مي گردد. گاهي اوقات، تأثيري كه ادب و تواضع بر جاي مي گذارد از دهها استدلال بر نمي آيد.
4. برخورد كريمانه و بزرگوارانه در مقابل اشتباهات ديگران.[10] (تقويت ابعاد مثبت استفاده از صفات مثبت اشخاص براي محو كردن صفات زشت آنها)
5. جلوگيري از كارهاي بد ديگران، با كارهاي نيك.[11] و عدم اجبار و فشار نسبت به مسائل ديني اين كار باعث
مي شود كسي كه با ما دشمني دارد، همانند دوست صميمي گردد.[12]6. نرمخويي: که از ويژگي هاي شخصيت پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ بود.[13]د ـ سالم سازي محيط
يكي از عوامل مهم شكل گيري شخصيت و تغيير انسان، شرايط مختلف محيطي است.[14] محيط فاسد زمينة فساد زمينة فساد را براي افراد ايجاد مي كند و محيط سالم زمينة رشد و تعالي آنها را.[15]بنابراين براي تقويت و حفظ روحية ديني دانشجويان لازم است محيط دانشگاه سالم و دور از هر گونه مظاهر فساد باشد.
براي اين هدف مهم، بهترين راهكار امر به معروف و نهي از منكر است. براي مقابله با مسائلي كه محيط سالم دانشگاه را تهديد مي كنند بايد ابتدا با اخلاق نيكو و رفتار مناسب تذكر دهيم و در صورت عدم تأثير، وارد مراحل بعد گرديم.[16] 
پي نوشت ها:
[1] . مصباح يزدي، محمد تقي؛ جامعه و تاريخ از ديدگاه قرآن، شركت چاپ و نشر بين الملل سازمان تبليغات اسلامي، 1378، ص 242.
[2] . مصباح يزدي، محمد تقي؛ آذرخشي از آسمان كربلا، انتشارات مؤسسه امام خميني ـ رحمة الله عليه ـ
[3] . مصباح يزدي، محمد تقي؛ آذرخشي از آسمان كربلا، انتشارات مؤسسه امام خميني ـ رحمة الله عليه ـ
[4] . آذربايجاني، مسعود و … ؛ اخلاق اسلامي، نشر معارف، 1380، ص 289.
[5] . دانشگاه و دانشجو در آئينة رهنمودهاي مقام معظم رهبري، دفتر مقام معظم رهبري، مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامي، 1376، ص 197.
[6] . نحل/ 125.
[7] . دانشگاه و دانشجو در آئيينه رهنمودهاي مقام معظم رهبري، ص 206.
[8] . اصول كافي، دفتر نشر و فرهنگ اهل بيت، جلد 3، ص 162. (كتاب ايمان و كفر، باب راستگويي و اداء امانت).
[9] . دانشگاه و دانشجو در آئينه رهنمودهاي مقام معظم رهبري، ص 110.
[10] . فرقان/ 72.
[11] . مؤمنون/ آيه 96، و رعد/ 22.
[12] . فصلت/ 34 و 35.
[13] . آل عمران/ 159.
[14] . اخلاق اسلامي، ص 266.
[15] . مباني انسان شناسي در قرآن، نشر بنياد انتقالي به تعليم و تربيت اسلام،  1361.
 [16]. اسلامي؛ سيد حسين؛ امر به معروف و نهي از منکر، نشر خرم، چاپ دوم، 1376.