رسيدگي به بچه‌ها و جوانان در چه قلمروهايي امكان‌پذير است؟ و والدين در فرايند تربيت فرزندانشان چه بايد بكنند؟

در مورد بچّه‌ها و جوانان، اساساً در دو قلمرو كلي مي‌توان رسيدگي نمود.
1. قلمرو نيازهاي مادي و جسماني
والدين در پايه‌ريزي «شخصيت» فرزندان‌شان كه همة ابعاد وجودي آن‌ها را شامل مي‌شود، مي‌توانند نقش مفيد و مؤثر ايفاء نمايند[1]. پس ابتدا بايد نيازها و توانايي‌هاي فرزندان را بشناسند سپس در پاسخ‌گويي به نيازها و شكوفايي توانمندي‌هاي آن‌ها گام بردارند[2].
2. قلمرو نيازهاي معنوي
كودك انسان، استعداد رشد و شكفتن در ابعاد مختلف، معنوي اخلاقي و شناختي را دارد. والدين مي‌توانند زمينة مناسب براي رشد شناختي، اخلاقي، عاطفي و جسماني فرزندان را در دوره‌هاي مختلف كودكي، نوجواني و جواني آن‌ها فراهم سازند. نكته‌اي كه والدين بايد به آن توجه داشته باشند اين است كه سعي كنند نحوة تربيت و رسيدگي آنان به فرزندان متناسب با شرائط سنّي و خصوصيات فردي فرزندان آن‌ها باشد[3].
عمده‌ترين محورهايي كه والدين مي‌توانند در فرايند تربيت فرزندان مورد توجه قرار دهند، عبارتند از:
1. فراهم نمودن محيط زندگي آرام، عاطفي و كريمانه؛ كودكان به مهر و محبت و محيط امن، نياز دارند[4]. اگر كودكي در دوران طفوليت و قبل از دبستان و همچنين دوران ابتدايي و دبستان در خانوادة پاك و پر مهر و محبت و سرشار از عشق و ايمان به خدا پرورش يافته باشد، قدرت تفكر و انديشة وي در جهت شناخت پديده‌هاي طبيعي عالم و در ارتباط با مبدأ آفرينش، به صورت خلاق پرورش مي‌يابد؛ در حاليكه اگر در اين دوران پربار و حساس تربيتي، از چنين موقعيت‌هايي محروم باشد، جبران آن در سنين بالاتر مشكل و در بعضي از مواقع غير ممكن است.
2. فراهم آوردن زمينة سوادآموزي، تعليم و تربيت و فراگيري آداب اجتماعي[5]؛ دوران خردسالي دوراني است كه اگر كودك در زمينه‌هاي مربوط به سوادآموزي، پرورش عواطف و احساسات، برقراري ارتباط و سازگاري‌هاي اجتماعي و… تحت مراقبت و تعليم و تربيت صحيح اسلامي قرار نگيرد، سرانجام به يك انسان بي‌سواد، خودخواه و بي‌عاطفه و عاري از مهر و محبت در مقابل والدين و ساير افراد خانواده و اجتماع، تبديل خواهد شد. از وصيت‌هاي امير المؤمنين  علي   ـ عليه السّلام ـ به فرزندش امام حسن ـ عليه السّلام ـ است كه مي‌فرمايد: «دل كودك همچون زميني خالي است كه هر بذري در آن پاشيده شود، مي‌پذيرد؛ پس من پيش از آن‌كه قلبت سخت شود و فكرت به امور ديگري مشغول شود، به ادب و تربيت تو مبادرت ورزيدم.» در مورد تحصيل علم و فراهم‌سازي زمينة سوادآموزي براي فرزندان نيز تأكيد فراوان شده است. والدين سعي كنند زمينة مناسب براي سوادآموزي و فرآيند اجتماعي شدن فرزندان‌شان را فراهم سازند. امروزه علم و دانش و آشنايي با اصول روابط اجتماعي، شرط لازم براي زندگي كردن است. بدون اين دو مهارت نمي‌توان به كار و شغل مناسبي دست يافت و هم‌چنين نمي‌توان از امكانات و تكنولوژي روز، بهره‌مند شد.
3. فراهم آوردن زمينه تفريحات سالم؛ سومين حيطه‌اي كه والدين مي‌توانند در مورد كودكان، نوجوانان و جوانان رسيدگي لازم را نمايند اين است كه زمينة ورزش و بازي‌هاي فكري به منظور ورزيدگي و رشداستعدادها و نيز تفريحات سالم فردي و گروهي براي حفظ شادابي و نشاط فرزندان را فراهم سازند[6]. بسياري از والدين از اهميت و تأثير بازي‌ها و سرگرمي در كودكان و نوجوانان غافلند و از فراهم كردن امكانات لازم براي آن‌ها خودداري مي‌كنند و حتي آن را كاري عبث و بيهوده مي‌پندارند. عده‌اي نيز از بازي براي آسوده كردن خود و در امان ماندن از مزاحمت‌ها و سر و صداهاي كودكان و نوجوانان جلوگيري مي‌كنند. والدين بايد به اهميت آن توجه داشته باشند و از سوي ديگر نيز مراقب باشند تا با كنترل و هدايت آن‌ها آن هم به صورت غيرمستقيم و حساب شده باشد.
4. تربيت ديني با آموزش و تمرين عبادات و فراگيري احكام اسلامي[7]؛ والدين وظيفه دارند كه فضاي مذهبي مناسب براي فرزندان‌شان فراهم نموده[8] و الگوهاي موفق مذهبي در طول تاريخ را متناسب با شرايط سنّي آنان معرفي نمايند.
رعايت ضوابط اخلاقي و ديني در برخورد با فرزندان، ترغيب آنان به مطالعه كتب سودمند و سازندة مذهبي، فراهم آوردن زمينة حضور آنان در مساجد، مراسم نمازهاي جمعه و استفاده از برنامه‌هاي سازنده و روحبخش عبادي، آشنا نمودن فرزندان با مسايل سياسي و اجتماعي و به ويژه تجلي دين و دين‌باوري در صحنه‌هاي جاويدان هشت سال دفاع مقدس همه و همه در تقويت دين باوري نسل جوان مؤثر هستند. والدين مسئولان تربيتي، نهاد آموزش و پرورش و صدا و سيما هركدام به سهم خود مي‌توانند در اين قلمرو به نسل در حال شكفتن ياري رسانند.
همچنين والدين مي‌توانند در حيطة نيازهاي مادي و جسماني[9] فرزندان مانند آموزش مسايل بهداشت، رسيدگي به تغذيه فرزندان، انتخاب شغل و حرفة مناسب و فراهم نمودن زمينة ازدواج آنان نقش مؤثر و مفيد ايفا نمايند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
دكتر دان‌دنيك‌مير، والدين موثر، فرزند مسئول، ترجمة مجيد رئيس‌دانا، رشد، 1370.
لورا استافورـ چري به ير، تعامل والدين و كودكان، رشد، 1377، فصل 6ـ1.
دكتر محمد رضا شرفي، مشكلات تربيتي را چگونه حل كنيم؟ تزكيه، 1377.

پي نوشت ها:
[1] . قائمي، علي، نقش پدر در تربيت، انتشارات اميري، ص55ـ41.
[2] . همان، خانواده و تربيت كودك، انتشارات اميري، 1370.
[3] . عباس حضرت، مراحل تربيت را در نظر داشته باشيم، انتشارات طلايه، 1378.
[4] . فلسفي، محمد تقي، كودك، ج2، ص115؛ و كريمي‌نيا، محمد علي، الگوي تربيت اجتماعي، پيام مهدي، 1377، ص197.
[5] . قائمي، علي، نقش پدر در تربيت، انتشارات اميري، فصل 10.
[6] . آرونفريد و همكاران، روان‌شناسي رشد، ص196، و نيز اميني، ابراهيم، اسلام و تعليم و تربيت، انجمن و مربيان، 1372، ص222ـ 205؛ و قائمي، علي، نقش پدر در تربيت، انتشارات اميري، فصل 27.
[7] . شرفي، محمد رضا، دنياي نوجوان، انتشارات تربيت، 1376، ص 126ـ123.
[8] . ابو محمد حسن ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول، ص189، حديث 23؛ ( در مورد مسئوليت پدر و مادر در تربيت مذهبي فرزندان) و قائمي، علي، نقش پدر در تربيت، انتشارات اميري، فصل 15ـ13.
[9] . قائمي، علي، خانواده و تربيت كودك، انتشارات اميري، 1370، ص 129ـ 115.