یکی از عوامل رفع حزن و غم، استفاده از اهرم دعاست، آنجا که امید انسان از تمام اسباب دنیایی، قطع می شود و فقط خدا را پناه خود می داند. قرآن کریم در آیات مختلف، از این سنّت الهی سخن به میان آورده است.
قسمتی از این آیات، در داستان حضرت یونس علیه السلام بیان شده است آنجا که می فرماید:

وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیهِ…[1]

ویونس را به (یاد آور) در آن هنگام که از میان قوم خود رفت و چنین می پنداشت که بر او تنگ نخواهیم گرفت (امّا موقعی که در کام نهنگ فرو رفت) در آن ظلمت های متراکم فریاد زد: خداوندا! جز تو معبودی نیست، منزّهی تو، من از ستمکاران بودم.

سپس می فرماید:
فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّیناهُ مِنَ الْغَمِّ وَ کذلِک نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ[2]

ما دعای او را به اجابت رسانیدیم و از آن اندوه نجاتش بخشیدیم و این گونه مؤمنان را نجات می دهیم.

جمله پر معنای وَ کذلِک نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ نشان می دهد که سنّت نجات و امداد الهی، یک حکم مخصوصی نیست بلکه با حفظ سلسه مراتب، جنبه عمومی و همگانی دارد، بسیاری از حوادث غم انگیز و گرفتاری های سخت و مصایب بزرگ، مولود گناهان ماست. و گرفتاری ها تازیانه هایی برای بیدار شدن روح های خفته و یا کوره ای برای تصفیه فلز جان آدمی است. اگر انسان هنگام گرفتاری، به سه نکته ای که حضرت یونس علیه السلام بدان ها توجه کرد، توجه داشته باشد، نجات و رهاییش حتمی خواهد بود:

1- توجه به حقیقت توحید و اینکه هیچ معبود و تکیه گاهی جز خداوند نیست.

2- تنزیه و پاک شمردن خداوند از هر عیب و نقص و ظلمی و دوری از هرگونه گمان بد درباره ذات پاک او.

3- اعتراف به گناه و تقصیر خویش.

البته مجازات های الهی دوگونه است؛ بخشی از آنها مجازات استیصالی و نهایی است که برای نابود کردن افراد غیر قابل اصلاح فرا می رسد و هیچ دعایی در آن موقع، سودمند نخواهند بود؛ چرا که بعد از فرو نشستن طوفان بلا، همان برنامه های عصیان و گناه تکرار می شود. و بخش دیگر، مجازات های تنبیهی است که جنبه تربیتی دارد، در این موارد به محض اینکه مجازات اثر خود را بخشید، فرد مبتلا از خواب غفلت بیدار می شود و ضعف های خود را بر طرف می سازد. دعای حضرت یونس به عنوان «ذکر یونسیه» مطرح شده که تکرار آن موجب رهایی از تاریکی های روحی و گرفتاری های زندگی است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

اسْمُ اللّهِ الَّذی اذ ادُعِی بِهِ أجَابَ وِ اذا سُئِلَ به أَعْطی وَهُوَ دَعْوَةُ یوُنسَ النَبّی علیه السلام قُلْتَ یا رَسُولَ اللّهِ لَهُ خاصَّةً؟ فَقالَ خاصّةً وَ لِجَمیعِ الْمُؤمِنینً عامَّةً اذاْ دَعَوا بِها الَمْ تَسْمَعْ قَولَ اللّهِ سُبْحانهُ: وَ کذلِک نُنْجِی الْمُؤْمِنینَ
آن اسمی (از اسامی خدا) که اگر کسی او را با آن بخواند اجابتش می کند و هر چه بخواهد می دهد، همان اسمی است که یونس (فرزند متی) خواند؛ عرضه داشتم یا رسول اللّه! آن اسم، مخصوص یونس علیه السلام بود یا برای همه مؤمنان؟ فرمود: برای یونس و همه مؤمنان است که اگر خدای را با آن بخوانند اجابت می کند مگر نشنیده ای که خداوند می فرماید: و ما این چنین مؤمنین را نجات می دهیم.

و در روایت دیگر از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمود:

انّی لَاعْلَمُ کلِمَةً لا یقْرَأُها مَکرُوْبٌ الّا خَرَجَ عَنْهُ، کلِمَةُ أَخی یونُس فَنادی فِی الظُّلُماتِ أَنْ لا الهَ الّا أَنْتَ

من به کلمه ای آگاهم که هرگرفتاری، آن را بخواند نجات می یابد و آن کلمه برادرم یونس است که در آن ظلمت های متراکم صدا زد جز تو معبودی نیست.

البته آنچه نقش واقعی را در این دعا دارد، حالت روحی خواننده دعاست، آن طوری که دعای حضرت یونس در دل نهنگ اجابت شد؛ و آن حالت انقطاع است.

یکی دیگر از دعاهایی که برای رفع حزن می باشد، آن چیزی است که بعضی از ائمه درقنوت های طولانی خود می خوانده اند و آن دعای طولانی است که بخشی از آن چنین است:

یا مُدَبِّرَ الْأُمُورِ یا مُجْرِی الْبُحُورِ یا بَاعِثَ مَنْ فِی الْقُبُورِ یا مُجْرِی الْفُلْک لِنُوحٍ یا مُلَینَ الْحَدِیدِ لِدَاوُدَ یا مُؤْتِی سُلَیمَانَ مُلْکاً عَظِیماً یا کاشِفَ الضُّرِّ عَنْ أَیوبَ یا جَاعِلَ النَّارِ بَرْداً وَ سَلَاماً عَلَی إِبْرَاهِیمَ یا فَادِی ابْنِهِ بِالذِّبْحِ الْعَظِیمِ یا مُفَرِّجَ هَمِّ یعْقُوبَ یا مُنَفِّسَ غَمِّ یوسُفَ یا مُکلِّمَ مُوسَی تَکلِیماً یا مُؤَیدَ عِیسَی بِالرُّوحِ تَأْییداً یا فَاتِحَ لِمُحَمَّدٍ فَتْحاً مُبِیناً وَ یا نَاصِرَهُ نَصْراً عَزِیزاً[3]

در مفاتیح الجنان، دوازده دعا برای رفع همّ و غم وارد شده یکی از آنها دعایی است که از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «برای رفع غم و اندوه، غسل کن و دو رکعت نماز بگذار و این دعا را بخوان:

یا فَارِجَ الْهَمِّ وَ یا کاشِفَ الْغَمِّ یا رَحْمَانَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا فَرِّجْ هَمِّی وَ اکشِفْ غَمِّی یا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِی لَمْ یلِدْ وَ لَمْ یولَدْ وَ لَمْ یکنْ لَهُ کفُواً أَحَدٌ اعْصِمْنِی وَ طَهِّرْنِی وَ اذْهَبْ بِبَلِیتِی[4]

ای گشاینده اندوه ها و برطرف کننده غصه ها، ای بخشاینده در دنیا و آخرت و رحم کننده در این دو جهان، اندوه مرا زایل ساز و غم هایم را برطرف کن از خدای یکتای بی همتای بی نیاز که نه می زاید و نه زاییده شده و هیچ کس همتای او نیست! مرا نگهبان باش و پاکم گردان و گرفتاری ام را از من دور ساز.

و سپس آیة الکرسی و معوذتین (سوره ناس و فلق) را بخوان. و دعاهای بسیار دیگری برای رفع غم وارد شده است همچون دعای مشلول که باید به منابع و متون روایی چون بحار مراجعه نمود.[5]

خواندن «زیارت عاشورا، همراه با زیارت علقمه و حدیث کساء» نیز نقش زیادی در رفع حزن و اندوه دارد. چنانچه در حدیث کساء آمده است:

مَا ذُکرَ خَبَرُنا هذا فی مَحفِلٍ مِن مَحافِلِ اهلِ الارضِ وَ فِیهِ جَمعٌ مِن شیعَتِنا وَمُحِبّینا وَفِیهِم مَهمومٌ الّا وَفَرَّجَ اللهُ هَمَّهُ وَلا مَغمُومٌ الّا وَ کشَفَ اللهُ غَمَّهُ[6]

خبر ما در محفلی از محافل مردم زمین ذکر نمی شود، که در آن جمعی از شیعیان و دوست داران ما باشند، الا این که غم آنان برطرف می شود.

پی نوشت ها:
[1] . انبیاء/ 87.
[2] . انبیاء/ 87.
[3] . بحار الانوار، ج 82، ص 272، چاپ بیروت.
[4] . اصول کافى، ج 2، ص 557، حدیث 3370.
[5] . بحار الانوار، ج 97، ص 359.
[6] . مُسکن الفؤاد، ص 156؛ عوالم العلوم، ج 11، ص 934.

منبع: حوزه نت