انسان موجودي است كه از روز ازل به خطاكاري شهره آفاق شده و از آغاز خلقت و آفرينش مهر «جايز الخطا بودن» بر پيشاني اش خورده و درست از همين رو در طول عمر كوتاه و ناپايدار دنيوي اش به كرات و دفعات مرتكب معاصي و گناهان كوچك و بزرگ شده و از صراط مستقيم عبوديت و بندگي حق تعالي منحرف مي شود. دل و جان خود را به زنگار گناه مي آلايد و از ساحت قرب پروردگار دور مي شود و درنتيجه طوق بندگي شيطان را بر گردن مي نهد و به قول معروف: «باركش غول بيابان مي شود» .
ولي در اين ميان و در بين خيل كثير گنهكاران بي خيال و غافل از حساب و كتاب رستاخيز، گروهي به واسطه برخورداري از وجدان بيدار و جان هوشيار، به محض ارتكاب گناه، دچار تشويش، اضطراب و پريشاني مي شوند كه صدالبته اين ناراحتي و اندوه ارتكاب گناه خود يكي از نشانه هاي ايمان بوده و در احاديث اسلامي از علائم مومن شناخته شده است. از جمله در حديث زير كه از وجود مبارك امام صادق(علیه السّلام) نقل شده به اين مطلب اشاره گرديده:
«كسي كه نيكوكاري اش او را شادمان و بدكاري اش او را اندوهگين كند مومن است.»(1)
خلاصه آنكه چنين انساني كه اندوه گناه او را مي آزارد، خاضعانه به دنبال فرصتي مي گردد تا با توبه و استغفار، زنگارهاي معصيت را از آينه دل و جان خود زدوده و بار ديگر جان تيره را همچون آينه درخشان و روشن و تابنده نمايد. و براي او «ماه مبارك رمضان» بهترين فرصت است. چرا كه در اين ماه شريف تمامي زمينه هاي آمرزش از سوي خداوند فراهم است و درك محضر و مجلس رمضان بالاترين و ارزشمندترين سعادت معنوي را نصيب آدمي مي نمايد و لذا به انسان خطاكار طالب آمرزش از قول حافظ عليه الرحمه بايد گفت:
«درياست مجلس او درياب وقت و در ياب
هان اي زيان رسيده وقت تجارت آمد»

زمينه هاي مناسب آمرزش در ماه مبارك رمضان

همان طور كه گفتيم در اين ماه تمامي شرايط براي آمرزش و برخورداري از لطف و رحمت خداوند فراهم است و بر گنهكار فرض است كه از اين فرصت بي بديل به بهترين وجهي بهره برداري كند و ما در اين بخش از نوشتار خود به برخي از زمينه هاي مساعد آمرزش در ماه رمضان اشاره مي كنيم:

الف- باز بودن درهاي رحمت و بسته بودن درهاي غضب الهي

رسول گرامي اسلام(ص) در خطبه شريف شعبانيه كه در آستانه ماه مبارك رمضان ايراد فرموده اند خطاب به مسلمانان مي فرمايند:
«ايهاالناس ان ابواب الجنان مفتحه فاسألوا ربكم ان لا يغلقها عليكم و ابواب النيران مغلقه فاسألوا ربكم ان لايفتحها عليكم…: اي مردم همانا ]در اين ماه[ درهاي بهشت باز است پس بخواهيد از پروردگارتان كه آنها را برشما نبندد و درهاي آتش بسته است پس بخواهيد از پروردگارتان كه آنها را بر شما نگشايد…»
با عنايت به اين جملات، براستي آيا زماني بهتر از ماه مبارك رمضان براي برخورداري از نسيم رحمت الهي و آمرزش بيكران پروردگار مي توان به دست آورد. موقعيتي كه بهشت آغوش گشوده تا مهربانانه طالبان خويش را در آغوش كشد و از نعيم بي حد و مرز خود آنان را بهره مند سازد و از ديگر سو جهنم درهاي خشم و غضب خود را بسته و همان گونه كه آتش نمرودي بر ابراهيم(علیه السّلام) سرد و سلامت گرديد، آتش قهر جهنم نيز بر گنهكاران پشيمان و آمرزش طلب سرد و سلامت است؟!

ب- دربند بودن شياطين

آدمي در مسير حركت به سوي كمال و قرب پروردگار با موانع بسياري مواجه است كه يكي از اين موانع كه بواقع مانعي اساسي نيز محسوب ميگردد، وجود دشمني سرسخت و حسود بنام «شيطان» است كه بنا به نقل قرآن كريم از روز نخست خلقت آدم(علیه السّلام) كمر به گمراهي اولاد آدم(علیه السلام) بسته و در جاي جاي اين كتاب آسماني از او بنام «عدو مبين» ياد شده و با وجود چنين دشمن عنودي براستي حركت در صراط مستقيم بسي مشكل و طاقت فرساست مگر آنكه دست لطف الهي ياريگر آدمي گردد، كه حافظ گفت:
دام سخت است مگر يار شود لطف خداي
ورنه آدم نبرد صرفه ز شيطان رجيم
و يكي از الطاف الهي در ماه مبارك رمضان بر انسان مستغفر، در غل و زنجير بودن اين خصم پليد و اعوان و انصارش ميباشد كه در نتيجه آدمي آزادانه و بدون برخورد با اين موانع صعب و سخت ميتواند به سوي خداوند رجوع كرده و آمرزش بخواهد و به صراط عبوديت بازگردد، همانگونه كه در خطبه شعبانيه از قول نبي مكرم اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مي خوانيم:
«… و الشياطين مغلوله فاسألوا ربكم ان لا يسلطها عليكم:
]و در اين ماه[ شياطين در غل و زنجيرند پس بخواهيد از پروردگارتان كه آنها را بر شما مسلط نگرداند»

ج- اجابت دعا

يكي از بهترين نعمتهاي الهي براي ما آدميان همين اجازه اي است كه خداوند به ما داده تا با او سخن بگوئيم و نيازها و خواست هاي خود را از او درخواست نمائيم. خداوند عزيز در اين جهت نه تنها اجازه فرموده، بلكه اصولاً امر فرموده و ترك دعا را موجب محروميت از توجه خودش به ما اعلام داشته. همچنانكه در آخرين آيه سوره مباركه فرقان به اين مطلب تصريح شده است:
«قل ما يعبوا بكم ربي لولا دعاوكم: بگو اگر دعاي شما نباشد پروردگار من به شما عنايتي نخواهد كرد.»
و آمرزش خواهي از خداوند، يكي از مهمترين حاجت هاي هميشگي آدمي بوده است و از آنجا كه دعاي روزه دار در اين ماه شريف به طور قطع و يقين مورد اجابت خداوند است فلذا چه فرصتي بهتر از ماه رمضان براي برخورداري از آمرزش آنهم از طريق دعاهاي مستجاب؟! و ناگفته نماند كه اگرچه دعا نمودن در همه حال و اوقات ارزشمند بوده و امكان پذير است ولي آنچه مسلم است اين عمل خداپسندانه در پاره اي از اوقات از فضيلت بيشتري برخوردار بوده و به اجابت مقرون تر است كه يكي از اين اوقات «ماه مبارك رمضان» است كه في الواقع شريفترين اوقات و فرصت ها براي دعا كردن ميباشد و رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در اين خصوص مي فرمايند: «و هو شهر دعيتم فيه الي ضيافه الله… و دعاؤكم فيه: و ماه رمضان ماهي است كه خوانده شده ايد در آن به سوي مهماني خداوند… و دعاهاي شما در آن مورد اجابت است.»(2)

د- توفيق سحرخيزي

توبه و بازگشت به سوي خداوند و طلب عفو و آمرزش امري است كه در هر ساعت از شبانه روز انجام پذير است ولي بدون شك و ترديد سحرگاهان و آنگاه كه چشمهاي مردمان در خواب است و عالم را سكوت و سكون فرا گرفته، بهترين فرصت براي اين امر عظيم است و توبه در اين وقت از همه اوقات ديگر بيشتر مورد رضاي پروردگار و مقبوليت آن ذات مقدس قرار دارد چرا كه از هرگونه شائبه ريا و دورويي بدور است و از همين رو در قرآن كريم از «توبه كنندگان در سحرگاهان»(3) تجليل شده و اعلام گرديده كه اينان مورد لطف خداوند قرار دارند. ولي با اينهمه بايد به اين حقيقت اعتراف كنيم كه بسياري از ما بنا به دلائل گوناگون و بهانه هاي درست و نادرست در طول ايام و ليالي سال اين توفيق سحرخيزي و تهجد را از كف مي دهيم و باب رحمت الهي را بر خود مي بنديم!! و در ارزش ماه مبارك رمضان همين بس كه در اين ماه عزيز براي آنانكه اهل تهجد و شب زنده داري نيستند بالاجبار فرصتي فراهم ميشود تا تهجد و سحرخيزي و برخورداري از نسيم لطف و رحمت خداوند را در طول يكماه تجربه كنند و از آمرزش خداوند در اين اوقات بهره مند گردند.
فلذا بر انسان گنهكار فرض است كه قدر سحرهاي اين ماه شريف را به نيكي دانسته و فرمان الهي را كه ميفرمايد «يا ايهاالذين امنوا توبو الي الله توبه نصوحا… اي گروهي كه ايمان آورديد توبه كنيد بسوي خدا توبه كردني كه نصوح باشد (تحريم.8)» گردن نهاده و با عزمي مردانه به سوي خداوند و رحمت و مغفرتش بازگشت نمايد كه كليد تمامي سعادت ها در همين استغفار سحرگاهان و آمرزش خواهي نيمه شب قرار دارد كه حافظ عليه الرحمه فرمود:
هر گنج سعادت كه خدا داد به حافظ
از يمن دعاي شب و ورد سحري بود
و:
مرو به خواب كه حافظ به بارگاه قبول
ز ورد نيمشب و درس صبحگاه رسيد
از آنچه در اين نوشتار كوتاه آورده شد اين مطلب به دست مي آيد كه ماه مبارك رمضان براي كسي كه در اثر غفلت و فراموشي آلوده به معاصي گرديده و طالب زدودن زنگار گناه از لوح دل و جان خويش است نيكوترين زمان است و بهترين فرصت و آنكه در اثر كثرت گناهان، مهر سياهي و بيچارگي بر پيشاني اش خورده، چنانچه اين فرصت ارزشمند را از دست دهد جز هلاكت بهره اي نخواهد داشت، كه پيامبر اكرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در خطبه شريف شعبانيهفرمود:
«فان الشقي من حرم غفران الله في هذاالشهر العظيم: شقي و بدبخت كسي است كه محروم گردد از آمرزش خداوند در اين ماه بزرگ».
و در همين رابطه توجه به روايت و حكايت زير نيز كه در جلد دوم تفسير شريف «روض الجنان و روح الجنان» تأليف دانشمند و مفسر گرانقدر شيعه در قرن ششم هجري شيخ ابوالفتوح رازي و ذيل آيأ 38 سورأ مباركأ بقره، نقل گرديده آموزنده خواهد بود:
«و در خبر هست كه: چون ابتداي اسلام بود و اول هجرت بود، رسول عليه السلام از مكه به مدينه آمده بود و مسجد بنا كرده، ستوني است كه آن را حنانه خوانند. رسول عليه السلام بر آن ستون تكيه كردي و براي صحابه خطبه كردي بر پاي استاده. چون مسلمانان بيشتر شدند و عدد و عدت بسيار شد، دستوري خواستند و گفتند: ما را خوش نيست كه ما نشسته و تو بر پاي استاده ما را خطبه مي كني. دستور باش ]اجازه ده[ ما را تا براي تو منبري سازيم تا بدان جا خطبه كني؟ گفت: روا باشد، اين منبر كه امروز هست بساختند.
رسول عليه السلام آن روز از در مسجد درآمد و آهنگ منبر كرد و نزديك ستون حنانه نرفت، منبر سه پايه بود. پا بر پايه اول نهاد و گفت: آمين، و بر دوم نهاد و سوم همچنين ]آمين مي گفت[ و كس را نديدند كه دعا مي كرد. چون بر منبر شد و بنشست خطبه آغاز كرد… ]اصحاب[ گفتند: يا رسول الله! چون از در درآمدي و به پايأ منبر برشدي، سه بار آمين گفتي، و كس دعايي نميكرد؟ گفت: بلي جبريل دعا مي كرد و شما نمي شنيدي. چون پا بر پايأ اول نهادم، جبريل گفت: من ادرك والديه او واحداً منهما و لم يغفر له ابعده الله؛ هركه مادر و پدر را دريابد و او را نيامرزند، ابعده الله، خداي او را هلاك كناد. من گفتم آمين! چون پا بر پايأ دوم نهادم گفت: هركه ماه رمضان دريابد و او را نيامرزند، ابعده الله؛ خداي تعالي او را هلاك كناد. من گفتم آمين! چون پا بر پايأ سوم نهادم، گفت: هركه پيش او ذكر تو كنند و نام تو برند و بر تو سلام ]صلوات[ نفرستد ابعده الله، خداي تعالي او را هلاك كناد، من گفتم: آمين!»(4)
و در يك كلام ماه مبارك رمضان ماه عبادت و آباداني خانأ دل است كه در اثر طوفان گناهان ويران شده و خرابي بهم رسانيده است، به تعبير حافظ عليه الرحمه:
خاك وجود ما را از آب ديده تر كن
ويرانسراي دل را گاه عمارت آمد…

پي نوشت :

1- اصول كافي ج5 باب المؤمن حديث ششم
2- خطبه شعبانيه پيامبر اكرم(ص)
3- سوره آل عمران آيه 81
4- تفسير روض الجنان، ج2، ص53 و ص63
منبع:http://www.bashgah.net /س