روح انسان-فکر انسان

اندیشه، اندیشیدن (تفکر) به طور کامل ریشه در روح انسان دارد. جسم انسان و دستگاه عصبی او، پدیده ای مادی است و موجودات مادی مرکب و منقسم به اجزای گوناگونند که این اجزاء مادی، بدون در نظر گرفتن وساطت عنصری فرامادی از هم می گسلند و هیچ گاه توانائی در کنار هم قرار گرفتن و پدید آوردن یک موجود واحد را ندارند. از طرف دیگر این اجزاء مادی دارای احکامی مثل قبول اشاره حسی، تجزیه و تغییر و… هستند که علم و اندیشه فاقد آنها است. بنابراین هیچ اندامی از پیکر آدمی جای علم نیست زیرا خصوصیات علم و ویژگی های جسم باهم کاملا متفاوتند. (ر.ک: دروس معرفت نفس، آیه الله حسن زاده آملی، ص 169 به بعد) پس تفکر ریشه در موجودی غیر مادی (روح) دارد اگر چه دستگاه عصبی و مغز انسان ابزار روح برای کسب علم هستند. اما در انسان، اندیشدن و اندیشه در مکان و موقعیت خاص صورت می پذیرد زیرا نفس انسان به خاطر نیاز به استکمال، در قالب بدن جلوه گر شده است تا در جهان مادی به کمالات جدید دست پیدا کند و نیروهای بالقوه خود را شکوفا و بالفعل کند. پیداست که اندیشیدن یکی از کارهای نفس است و وقتی نفس انسان در کالبد مادی خویش و در جهان مادی جلوه گر شده است باید از دریچه زمان و مکان به اشیاء بنگرد زیرا زمان و مکان عنصر ذاتی جهان است و ممکن است بگوئیم تفکر و اندیشه و علم همان روح است و این نظریه بر اساس اتحاد عاقل (روح) و معقول (علم و اندیشه) معنا پیدا می کند و اثبات این نظریه نیازمند بحثی طولانی است.(ر.ک: کتاب دروس اتحاد عقل و معقول، آیت الله حسن زاده آملی)