روز قيامت و نفس لوّامه چه شباهتي به هم دارند كه در سوره قيامت در كنار هم آمده اند؟

در ابتداي سوره قيامت خداوند براي نشان دادن عظمت قيامت به دو چيز سوگند ياد مي كند: يكي خود روز قيامت و ديگري نفس لوامه:
«لَا أُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيَامَةِ. وَ لَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَة»سوگند به روز قيامت، و سوگند به (نفس لوّامه و) وجدان بيدار و ملامتگر (كه رستاخيز حقّ است)![1] حال ببينيم چرا خداوند در كنار سوگند به قيامت و توضيح اتفاقات آن روز نام نفس لوّامه را نيز ذكر كرده، به آن سوگند مي خورد.
 به طور خلاصه بايد اشاره كنيم كه نفس لوّامه خود نمونه يك قيامت كوچك است  و روز قيامت نمونه بزرگ نفس ملامتگر. قيامت به منزله وجدان كل جهان است كه در آن به حساب همه انسان ها رسيدگي مي شود. نفس ملامتگر نيز وجدان فردي هر انسان است و قيامتي است كه براي هر كسي در درون خودش بر پا مي شود.
براي توضيح بيشتر مطلب ابتدا مراتب نفس انسان را توضيح مي دهيم. مراتب نفس انسان در قرآن سه مرتبه است: نفس امّاره، نفس لوّامه و نفس مطمئنّه. نفس امّاره پايين ترين مرتبه نفس است و به معناي نفس فرمان دهنده و به شدت فرمان دهنده است.مقصود همان حالتي از نفس است كه در آن هوا و هوس بر انسان غالب است و انسان محكوم هواهاي نفساني خودش است. مرتبه دوم نفس لوّامه است به معناي ملامتگر. نفس ملامتگر قوه اي است درون انسان كه انسان را در مورد كارهاي بد ملامت مي كند.اين نفس مثل يك قاضي عادل است كه نفس امّاره را مورد ملامت و سرزنش قرار مي دهد كه چرا فلان كار را انجام دادي يا چرا فلان كار را نكردي. نفس مطمئنه بالاترين مرتبه نفس انسان است كه نفس آرامش يافته و به حقيقت رسيده است كه هيچ گونه ترس و دودلي و ترديدي ندارد و به آرامش كامل رسيده است.
طبق توضيحات بالا نفس لوّامه را مي توان همان وجدان انسان دانست كه هميشه انسان را به خاطر كارهاي بدش سرزنش مي كند و به حساب هايش رسيدگي مي نمايد كه چرا فلان كار را كردي، چرا اين كار را انجام ندادي، چرا اينگونه سخن گفتي، چرا اينگونه رفتار كردي. اين پرسش ها و سرزنش ها را انسان در روز قيامت نيز تجربه مي كند. يعني يك ميزان عدل الهي داريم كه در روز قيامت برپا مي ود و يك ميزان جزئي داريم كه در قلب هر شخصي وجود دارد و آن نفس لوّامه است. پس در اين سوره خداوند به دو چيز سوگند مي خورد: سوگند به ترازوي عدل بزرگ كه قيامت است و سوگند به ترازوي عدل كوچك درون انسان كه نفس ملامتگر است.[2] پي نوشت:
[1] .قيامه،1 و 2
[2] .مجموعه آثار استاد شهيد مطهري، انتشارات صدرا، تهران، 1389، ج28، ص143-147