“بُرسي”، حافظ شيخ رضي الدين رجب (734-813ق) فرزند محمد بن رجب بُرسي حلي. از علماي شيعه در اواخر قرن هشتم و اوايل قرن نهم هجرت، از زندگاني او اطلاع در دست نيست. ولي آثار ارزشمند او نشانگر شخصيت ممتاز و مقام والاي او در “علم عرفان و ادب” مي باشد. محل تولد او را “بُرس”- قريه اي بين کوفه و حِلّه- و مسکن او را در حله دانسته اند.(برخي نيز در بُرس کاشمر). شيخ حرّ عاملي او را “فاضل، مُحدّث، شاعر، منشي، اديب” توصيف نموده، و “علّامه اميني” گفته است: «از عرفاي علماي اماميه و فقهاي آنها بوده که از علوم گوناگون بهره داشته و امتياز او در فن احاديث و پيشتازي او در ادبيات و شعر و خوب سرودن آن، مهارتش در علم حروف و اسرار و استخراج فوايد آن، آشکار است. و با همه ي اين هاست که کتابهاي او را پر از تحقيق و دقت نظر مي يابي و او را در عرفان و علم حروف شيوه هاي خاصي است. چنانکه در ولايت ائمه ي دين-عليهم السلام-آراء و نقطه نظرهايي دارد که برخي از مردمان نمي پسندند، و از همين روي او را به غلوّ و زياده روي نسبت داده اند. ولي حق اين است که تمامي شئوني را که نامبرده در مورد اهل بيت عصمت اثبات کرده است پايين تر از مرتبه ي غلوّ، و غير از درجه ي نبوت است».
البته “علامه مجلسي” راجع به آثار بُرسي گفته است: «برآنچه او به تنهايي نقل مي کند اعتماد نشايد کرد، زيرا که مشتمل بر مطالبي است که موهم خبط و خلط و غلوّ است». همچنين “حرّ عاملي” گفته است: «در کتاب “مشارق انوار اليقين” او افراط و زياده روي هست، و بسا که به غلوّ نسبت داده شود». در عين حال “بروجردي” بالصراحه او را تبرئه کرده و گويد: «بُرسي از اين نسبت بري است» و علامه اميني با آوردن پانصد و چهل بيت شعر از او مي گويد: «چنانچه مي بينيد در اين ها هيچ اثري از غلوّ و ارتفاع نيست». “سيد محسن امين عاملي” اشکال ديگري بر “حافظ بُرسي” وارد کرده اين که چرا بدون دليل و برهان بر علم حروف و اعداد اعتماد نموده است؟ “اميني” در پاسخ به اين ايراد مي گويد که علمايي همچون “ابن شهرآشوب” و بعضي ديگر که به اين علم استناد کرده اند عذر موجهي دارند، و آن عنوان جدل و مقابله به مثل در برابر بعضي از علماي عامّه است، که از راه علم حروف و اعداد خواسته اند آراء خودرا به اثبات برسانند. از جمله آثار حافظ بُرسي: 1) مشارق انواع اليقين في حقايق اسرار اميرالمؤمنين (عليه السّلام) بارها در بمبئي و بيروت و ايران چاپ و منتشر شده ست، وي در اين کتاب گفته: «از ولادت حضرت مهدي(عج) تا هنگام تأليف اين اثر، پانصد و هجده سال فاصله است» و اين تاريخ مصادف با سال 773 ق است. نظر به اين که ولادت حضرت مهدي (عج)سال 255 ق بوده است؛ 2) “مشارق الامان و لباب حقايق الايمان”، اين کتاب تأويل سوره ي فاتحة الکتاب است. و نسخه ي دست نويسي از آن در کتابخانه ي آستان قدس رضوي موجود است: 3) رسالة في الصلوات علي النبي و آله المعصومين؛ 4) رسالة اللمعة من اسرار الاسماء و الصفات و الحروف و الآيات و الدعوات؛ 5) الدرالثمين في خمسمانة آية نزلت في مولانا اميرالمؤمنين به اتفاق اکثر المفسرين من اهل الدين، مولي محمدتقي بن حيدر علي زنجاني، شاگرد مولي خليل قزويني در کتاب “طريق النجاة” خود از آن نقل مي کند، همچنين در کتاب “رياض المصائب”، تفسير بعضي از آيات فضائل از آن آورده اشت؛ 6) لوامع انوار التمجيد و جوامع اسرار التوحيد، در اصول اعتقادات، بخشي از اشعار او که همه در مدح و منقبت اهل بيت عصمت (عليه السّلام) است در پايان کتاب مشارق او، و قسمتي ديگر در اعيان الشيعة؛ امل الآمل؛ و الغدير، ذکر شده است. مدفن او را مُحدّث قمي به نقل از کتاب يکي از صوفيه ي عصر خود؛ مزار قتلگاه مشهد نوشته، اما در ريحانة الادب گويد: «قبرش در اردستان در وسط باغي است».
منابع تحقيق :
امل الآمل، 117/2، بحارالانوار 10/1؛ الغدير 32/7-68؛ اعيان الشيعة، 445/6-468؛ الفوائد الرضوية، 179؛ ريحانة الادب، 304/1؛ تنقيح المقال، 429/1؛ الذريعة، 64/8، 34/21، فهرست آستان قدس، 628/11.
منبع مقاله :
شريف کاشاني، ملاحبيب الله؛ (1383)، خواص و مفاهيم اسماء الله الحُسني(نامهاي زيباي خداوند)، ترجمه ي محمدرسول دريايي، تهران: نشر صائب، چاپ ششم.