یکی از شخصیت‌های بی‌بدیل تاریخ اسلام که به طور هوشمندانه و مجاهدانه در حساس‌ترین مقاطع تاریخی احساس مسئولیت کرده و در عرصه مختلف‌های زندگی اجتماعی ایفای نقش داشته، حضرت حمزة بن عبدالمطلب(علیه السلام) است کسی که در اثر رشادت و پایمردی در دفاع از آرمان‌های ناب الهی مفتخر به لقب سید الشهدا، اسدالله، اسد رسول الله گردید. صفحه‌های زندگی این مجاهد اسلام درس‌های ماندگاری برای مدافعان حق و حقیقت دارد. در این نوشتار کوتاه تلاش داریم به طور اجمال برخی از ویژگی‌های شایسته این ابر مرد تاریخ اسلام را مورد واکاوی و بررسی قرار دهیم.

 
جایگاه و منزلت ممتاز حمزه سید الشهدا(علیه‌السلام)

برای درک و فهم جایگاه و منزلت حضرت حمزه(علیه السلام) فقط کافی است دقایقی سخنان و روایات شگفت انگیزی که حضرات معصومین(علیهم السلام) اعم از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) و سایر امامان شیعه را که در وصف این شیرمرد الهی بیان داشته‌اند، دقت و تأمل نماییم آنگاه اعتراف خواهیم کرد که او از چه عظمت وجودی و ایمانی برخوردار بوده است. در روایتی زیبا و شگفت انگیز از پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) در وصف جناب حمزه(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «بهترین برادرانم «علی» است و بهترین عموهایم حمزه»[1]و همچنین بیان شده است: «یکی از آنان که در روز قیامت، سواره وارد محشر می‌شود عمویم حمزه است؛ شیر خدا  شیر پیامبر خدا که سوار بر ناقه «عضبا» می آید». [2]از جمله مهمترین و برجسته‌ترین فضایل و کمالات اخلاقی حمزه سیدالشهدا(علیه‌السلام)، تعهد و وفاداری به پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) همین وفاداری و صداقت در دوستی بود که موجب شد حمزه در خطرناک‌ترین اوضاع سیاسی و اجتماعی همواره پشتیبان و حامی پبامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) باشد.

زندگی مجاهدانه به سبک حمزه سید الشهدا(ع)

فقط کافی است مقداری سیره و سبک زندگی حمزه سید الشهدا(علیه‌السلام) را مورد مطالعه قرار دهیم، بی‌درنگ مجذوب و عاشق این یار دیرینه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) خواهیم شد، نوع خاصی از خلوص، صداقت و یک رنگی را می‌توان در زندگی این شیر مرد خدا مشاهده کرد، کسی که فضایل و کمالات اخلاقی او فطرت‌های پاک را مجذوب و عاشق و شیدای خود می‌نماید.

 
1-حمزه مظهر صداقت، تعهد و وفاداری به پیامبراکرم(ص)

از جمله مهمترین و برجسته‌ترین فضایل و کمالات اخلاقی حمزه سیدالشهدا(علیه‌السلام) تعهد و وفاداری به پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) همین وفاداری و صداقت در دوستی بود که موجب شد حمزه در خطرناک‌ترین اوضاع سیاسی و اجتماعی همواره پشتیبان و حامی پبامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) باشد و اجاره ندهد دشمنان  به رسول اکرم(صلی الله علیه و اله) گزند و آسیبی وارد نمایند؛ در واقع وفاداری او به پیامبر ترجمان این آیه شریف است که باری تعالی در وصف اولیای خود این چنین بیان می دارد: «مِنَ المُؤمِنینَ رِجالٌ صَدَقوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ ۖ فَمِنهُم مَن قَضىٰ نَحبَهُ وَمِنهُم مَن یَنتَظِرُ ۖ وَما بَدَّلوا تَبدیلًا؛[3]در میان مؤمنان مردانی هستند که بر سر عهدی که با خدا بستند صادقانه ایستاده‌اند؛ بعضی پیمان خود را به آخر بردند (و در راه او شربت شهادت نوشیدند)، و بعضی دیگر در انتظارند؛ و هرگز تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود ندادند».

در برخی از منابع روایی نقل شده است که امام باقر(علیه السلام) در تفسیر آیه مورد نظر به این نکته اشاره فرمودند: که عهدشان با خدا این بود که هرگر فرار نکنند. آنکه به عهدش وفا کرد و اجلش رسید، حمزه و جعفر بودند و آنکه منتظر شهادت بود، علی بود.[4] صداقت در پیمان با خدا و رسولش در زندگی حمزه موج می‌زد این صداقت و تعهد، بذل جان در کنار این مجاهد الهی بود. در واقع یکی از درس‌های مهم زندگی حمزه سید الشهدا درس حماسه، صداقت و وفاداری به آرمان‌ها و ارزش‌های اسلامی است. شاخص مهمی که در زندگی مجاهد انقلابی همچون شهدای دفای مقدس بروز و ظهور داشته و با خطر پذیری تمام تعهد و صداقت خود را به ارزش‌های ناب اسلامی با نثار خود خود ابراز داشتند.
 

2-حمزه مظهر شجاعت و رادمردی

یکی دیگر از اوصاف و ویژگی‌های بارز و مشهور حضرت حمزه(علیه السلام) شجاعت و دلاوری بود، شجاعت جناب حمزه دارای ابعاد مختلفی بود، یک بعُد آن در کارزار مباحث فکری و فرهنگی جامعه و در پذیرش حق و نترسیدن از جامعه الحادی خود را نشان داد، جامعه‌ای که هیچ گونه یگانه پرستی را بر نمی‌تافت و با طرفداران توحید و خدا پرستی با بدترین و شدیدترین حالات برخورد را می‌نمود، نتوانست مانع از پذیرش حق برای شیر مردانی همچون حمزه سید الشهدا شود. یک بعُد دیگر شجاعت و رادمردی این شیر خدا در میدان مبارزه نظامی علیه باطل خود را نشان می‌داد. در شجاعت و رادمردی او در میدان مبارزه و جهاد نظامی همین بس که برخی منابع تاریخی نقل کرده اند: «در آستانه غزوه احد در سال سوم هجرت، حمزه از جمله کسانی بود که خواستار جنگ در بیرون مدینه بودند، به حدی که سوگند خورد چیزی نخورَد تا وقتی در خارج شهر با دشمن بجنگد. وی مسئول قلب سپاه بود، با دو شمشیر می‌جنگید و در این جنگ رشادت‌ها نمود». [5]

 
3-حمزه مظهر غیرتمندی و غیوری

در منابع روایی غیرت میوه و ثمره شجاعت و رادمردی معرفی شده است؛ امام على(علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند: «ثَمَرَةُ الشَّجاعَةِ الغیرَةُ؛[6]غیرت میوه شجاعت است». همین غیرتمندی موجب شده بود که در دفاع از پیامبر در جمع بت‌پرستان سخن به هواداری از رسول خدا(صل الله علیه و آله) سر دهد، و کسی که در جمع کافران به پیامبر توهین کرده بود را مورد ضرب و جرح قرار دهد، همین غیرتمندی بود که موجب شد، برای دفاع از ارزش‌های اسلامی احساس وظیفه نماید و در سخت‌ترین شرایط شعب ابی‌طالب حامی و پشتیبان محاصران اقتصادی و نظامی باشد.

 
4-حمزه مظهر جهاد و شهادت طلبی

عشق و علاقه جناب حمزه سید الشهدا به فداکاری، ایثار و بذل جان در  راه خدا، بی‌نظیر بود وقتی خبر لشکر کشی ابوسفیان به طرف مدینه رسید، در اینکه مسلمانان در شهر بمانند و در کوچه‌های مدینه با دشمن درگیر شوند و یا آنکه بیرون شهر با مشرکان رو به رو شوند دو دیدگاه متفاوت وجود داشت. جوانانی که توفیق شرکت در نبرد بدر را نداشتند، پیشنهاد کردند که برای درگیری با سپاه از شهر بیرون روند. آنان که مشتاق شهادت و برخورد با دشمن بودند، همچنین سالمندان و اهل اندیشه هم از جمله حمزه می‌گفتند ای پیامبر می‌ترسیم اگر در شهر بمانیم دشمن خیال کنند که از جنگیدن با آنان واهمه و ترس داریم و این احساس آنان را گستاخ نماید…همه ابراز می کردند که آرزو شهادت دارند، حمزه گفت «به خدا سوگند من غذا نخواهم خورد تا آنکه با این شمشیر با آنان در بیرون مدینه بستیزم».[7] این روحیه شهامت و شهادت‌طلبی را به خوبی می‌توان در مجاهدان و مدافعان حرم نیز مشاهده کرد، کسانی که معتقد هستند برای از بین بردن تکفیری‌های افراطی نباید منتظر حضور آنها در سرزمین ایران اسلامی بود، بلکه باید این شجره خبیثه را در بیرون مرزهای ایران ناکام گذاشت.
 
پی‌نوشت‌ها:
[1]. بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج‏22، ص274، ح19. «…عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: خَیْرُ إِخْوَانِی عَلِیٌّ وَ خَیْرُ أَعْمَامِی حَمْزَةُ وَ الْعَبَّاسُ صِنْوُ أَبِی‏».
[2]. بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج‏22، ص 273
[3]. سوره مبارکه الأحزاب آیه ۲۳.
[4]. بحار الأنوار ،ج22، ص277.
[5].  ر.ک: واقدی، کتاب المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۱۱، ص۷۶، ص۸۳
[6]. تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 259 ، ح 5527.
[7]. جواد محدثی، حمزه سید الشهدا، ص 41، به نقل از المغازی، واقدی، ج1، ص210و211.